Βικιπαίδεια

Ζάμπζε

Συντεταγμένες: 50°18′N 18°47′E / 50.300°N 18.783°E / 50.300; 18.783

Το Ζάμπζε (πολωνικά: Zabrze, γερμανικά: 1915-1945 Hindenburg OS, πλήρης μορφή του Hindenburg in Oberschlesien, σιλεσικά: Zŏbrze) είναι βιομηχανική πόλη στη Σιλεσία της νότιας Πολωνίας, κοντά στο Κατοβίτσε. Είναι η δυτική συνοικία της Μητρόπολης της Άνω Σιλεσίας, μιας μητρόπολης με πληθυσμό περίπου 2 εκατομμυρίων.

Ζάμπζε

Σημαία
Έμβλημα
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Ζάμπζε
50°18′0″N 18°47′0″E
ΧώραΠολωνία[1]
Διοικητική υπαγωγήΒοεβοδάτο Σιλεσίας
Ίδρυση13ος αιώνας
ΠροστάτηςCamillus de Lellis
Διοίκηση
 • ΔήμαρχοςAgnieszka Rupniewska (από 2024)[2]
Έκταση80,4 km²
Πληθυσμός156.935 (31  Δεκεμβρίου 2021)[3]
Ταχ. κωδ.41-800
Ζώνη ώραςUTC+01:00 (επίσημη ώρα)
UTC+02:00 (θερινή ώρα)
ΙστότοποςΕπίσημος ιστότοπος
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Το Ζάμπζε βρίσκεται στη Βοεβοδάτο Σιλεσίας, το οποίο αναδιαμορφώθηκε το 1999. Πριν από το 1999 ήταν στο Βοεβοδάτο Κατοβίτσε.[4] Ο πληθυσμός του Ζάμπζε τον Δεκέμβριο του 2019 ήταν 172.360 κάτοικοι, μειωμένος σε σχέση με τον Ιούνιο του 2009 όταν ο πληθυσμός ήταν 188.122 κάτοικοι.

Ιστορία

Επεξεργασία

Πρώιμη ιστορία

Επεξεργασία
 
Ένα ιστορικό μεταλλουργικό κτήριο στο Ζάμπζε.

Το Μπισκουπίτσε, το οποίο είναι πλέον μια υποδιαίρεση του Ζάμπζε, αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1243 ως Biscupici dicitur cirka Bitom. Το Ζάμπζε (ή Παλαιό Ζάμπζε) αναφέρθηκε το 1295-1305 ως Sadbre sive Cunczindorf (γερμανικά για το χωριό Κόνραντ/Κούζνε, sive = «ή»). Κατά τον Ύστερο Μεσαίωνα, οι ντόπιοι Σιλέσιοι δούκες του Οίκου των Πιάστ κάλεσαν Γερμανούς εποίκους στην περιοχή, με αποτέλεσμα την αύξηση του γερμανικού οικισμού. Ο οικισμός ήταν μέρος των σιλέσιων δουκάτων της κατακερματισμένης Πολωνίας. Το Ζάμπζε έγινε μέρος της Μοναρχία των Αψβούργων το 1526 και αργότερα προσαρτήθηκε από το Βασίλειο της Πρωσίας κατά τη διάρκεια των Σιλεσιανών Πολέμων. Το 1774 ιδρύθηκε ο οικισμός Ντοροτέεντορφ (Dorotheendorf). Όταν το πρώτο ορυχείο στο Ζάμπζε τέθηκε σε λειτουργία το 1790, η πόλη έγινε ένα σημαντικό κέντρο εξόρυξης. Τον 19ο αιώνα, δημιουργήθηκαν νέα ανθρακωρυχεία, χαλυβουργεία, εργοστάσια και εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας. Ένας δρόμος που συνδέει το Γκλιβίτσε και το Χόζουφ και ένας σιδηρόδρομος που συνδέει το Οπόλε με το Σβιετοχλοβίτσε κατευθύνθηκε μέσω του Ζάμπζε.

Αρχές του 20ου αιώνα

Επεξεργασία

Το 1905, η κοινότητα Ζάμπζε δημιουργήθηκε από τις πρώην κοινότητες Αλτ-Ζάμπζε, Κλάιν-Ζάμπζε και Ντοροτέεντορφ. Η κοινότητα Ζάμπζε μετονομάστηκε σε Χίντενμπουργκ (Hindenburg) το 1915 προς τιμήν του Generalfeldmarschall Πάουλ φον Χίντενμπουργκ. Η αλλαγή ονόματος εγκρίθηκε από τον Αυτοκράτορα Γουλιέλμο Β΄ της Γερμανίας στις 21 Φεβρουαρίου 1915.[5] Μέχρι τότε, ήταν μια από τις λίγες πόλεις των οποίων το πολωνικό όνομα διατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της γερμανικής κυριαρχίας.

Το 1904, ιδρύθηκε η Πολωνική Γυμναστική Εταιρεία «Σόκουου» στο Ζάμπζε, η οποία ήταν επίσης μια πολωνική πατριωτική και υπέρ της ανεξαρτησίας οργάνωση.[6] Ως αποτέλεσμα της πρωσικής παρενόχλησης εκκαθαρίστηκε το 1911, αλλά επανενεργοποιήθηκε δύο φορές, το 1913 και το 1918.[7] Τα μέλη της συμμετείχαν ενεργά στη δημοκρατική εκστρατεία μετά τον πόλεμο και στις Σιλεσικές εξεγέρσεις.

Περίοδος του μεσοπολέμου

Επεξεργασία
 
Χαρακτηριστική ιστορικιστική αρχιτεκτονική στην οδό Ελευθερίας (Liberty) στο Ζάμπζε.

Κατά τη διάρκεια του δημοψηφίσματος μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, 21.333 κάτοικοι (59%) της κοινότητας Χίντενμπουργκ ψήφισαν να παραμείνουν στη Γερμανία, ενώ 14.873 (41%) ψήφισαν υπέρ της ενσωμάτωσης στην Πολωνία, η οποία μόλις είχε ανακτήσει την ανεξαρτησία της.[5] Τον Μάιο του 1921 ξέσπασε η τρίτη Σιλεσική εξέγερση και το Χίντενμπουργκ καταλήφθηκε από Πολωνούς αντάρτες, οι οποίοι την κράτησαν μέχρι το τέλος της εξέγερσης. Όταν η Άνω Σιλεσία διαιρέθηκε μεταξύ Πολωνίας και Γερμανίας το 1921, η κοινότητα Χίντενμπουργκ παρέμεινε στη Γερμανία. Έλαβε τον χάρτη πόλης το 1922. Μόλις πέντε χρόνια μετά την παραλαβή των προνομίων πόλης, το Χίντενμπουργκ έγινε η μεγαλύτερη πόλη στην υπό γερμανικό έλεγχο δυτική Άνω Σιλεσία και η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη υπό γερμανικό έλεγχο στη Σιλεσία μετά το Βρότσουαφ (τότε Μπρέσλαου). Παρ΄ όλα αυτά, διάφορες πολωνικές οργανώσεις εξακολουθούσαν να λειτουργούν στην πόλη κατά το μεσοπόλεμο, συμπεριλαμβανομένου ενός τοπικού παραρτήματος της Ένωσης Πολωνών στη Γερμανία,[8] πολωνικών βιβλιοθηκών, αθλητικών σωματείων, πιστωτικών ενώσεων, χορωδιών, προσκόπων και ερασιτεχνικού θεάτρου.[9] Η πολωνική εφημερίδα Głos Ludu δημοσιευόταν στην πόλη.[10] Σε μια μυστική έκθεση της Sicherheitsdienst από το 1934, το Ζάμπζε ονομάστηκε ένα από τα κύρια κέντρα του πολωνικού κινήματος στη δυτική Άνω Σιλεσία.[11] Όσον αφορά τη θρησκεία, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της πόλης ακολουθούσε την Καθολική Εκκλησία.[12]

Στη δεκαετία του 1920, οι κομμουνιστές, οι χριστιανοί δημοκράτες και οι εθνικιστές απολάμβαναν τη μεγαλύτερη υποστήριξη μεταξύ του γερμανικού πληθυσμού, ενώ οι Πολωνοί υποστήριξαν τα πολωνικά κόμματα.[13] Το 1928, μεταξύ των μεγαλύτερων πόλεων στη δυτική Άνω Σιλεσία, τα πολωνικά κόμματα έλαβαν τις περισσότερες ψήφους στο Ζάμπζε.[9] Στις γενικές εκλογές του Μαρτίου του 1933, οι περισσότεροι πολίτες ψήφισαν το ναζιστικό κόμμα, ακολουθούμενο από το Κόμμα του Κέντρου και το Κομμουνιστικό Κόμμα. Ο ναζί πολιτικός Μαξ Φίλους έγινε δήμαρχος της πόλης και παρέμεινε στη θέση του μέχρι το 1945.[14]

 
Ένα μνημείο για τον εορτασμό των πεσόντων στον αγώνα για την απελευθέρωση της Σιλεσίας στις Σιλεσικές εξεγέρσεις και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η αντιπολωνική οργάνωση Bund Deutscher Osten ήταν πολύ δραστήρια στην πόλη, ασχολήθηκε με την προπαγάνδα, την κατήχηση και την κατασκοπεία της πολωνικής κοινότητας, καθώς και την καταγγελία των Πολωνών στις τοπικές αρχές.[15] Όταν οι εκκλησιαστικές λειτουργίες οργανώθηκαν χωριστά για τους Πολωνούς και τους Γερμανούς το 1936, η πολωνική λειτουργία απολάμβανε μεγαλύτερης συμμετοχής,[16] ωστόσο, λόγω της ναζιστικής καταπίεσης και προπαγάνδας, η συμμετοχή στις πολωνικές υπηρεσίες τη δεκαετία του 1930 μειώθηκε σταδιακά, με τις οδηγίες του Bund Deutscher Osten.[17] Πολωνοί ακτιβιστές διώκονταν ολοένα και περισσότερο από το 1937.[8] Οι άνθρωποι κλήθηκαν να γερμανοποιήσουν τα ονόματά τους και οι πολωνικές επιγραφές αφαιρέθηκαν από τις ταφόπλακες.[15] Ορισμένοι Πολωνοί ιερείς εκδιώχθηκαν από την πόλη, τόσο πριν[18] όσο και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.[19] Ως αποτέλεσμα της γερμανικής δίωξης, η εβραϊκή κοινότητα μειώθηκε από 1.154 άτομα το 1933 σε 551 το 1939 και οι υπόλοιποι απελάθηκαν σε ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης το 1942.[12] Η συναγωγή της πόλης, η οποία είχε ιδρυθεί το 1872, καταστράφηκε στα πογκρόμ της Νύχτας των Κρυστάλλων το Νοέμβριο του 1938.[20]

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Επεξεργασία
 
Το ανθρακωρυχείο του Λούντβκ, έκλεισε το 1978

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1941 η γερμανική κυβέρνηση απαίτησε εκκλησιαστική περιουσία, στην οποία αφαίρεσε πολωνικά σύμβολα και αναμνηστικά.[21] Οι καμπάνες των εκκλησιών κατασχέθηκαν για πολεμικούς σκοπούς το 1942.[22] Οι Γερμανοί δημιούργησαν τρεις ομάδες εργασίας στο στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου Stalag VIII-B/344 στην πόλη[23] και επίσης ένα υποστρατόπεδο του Άουσβιτς ΙΙΙ βρισκόταν εκεί.

Τον Ιανουάριο του 1945, οι Σοβιετικοί κατέλαβαν την πόλη και στη συνέχεια απέλασαν μερικούς κατοίκους στη Σοβιετική Ένωση, ενώ οι περισσότεροι από τους Γερμανούς κατοίκους εκδιώχθηκαν στα δυτικά.

Σύγχρονη ιστορία

Επεξεργασία

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σύμφωνα με τη Συμφωνία του Πότσνταμ, η πόλη παραδόθηκε στην Πολωνία το 1945 και το όνομα της πόλης άλλαξε στο ιστορικό Ζάμπζε στις 19 Μαΐου 1945. Ο πρώτος μεταπολεμικός δήμαρχος του Ζάμπζε ήταν ο Πάβεου Ντούμπιελ, προπολεμικός Πολωνός ακτιβιστής και δημοσιογράφος στην Άνω Σιλεσία, αιχμάλωτος στα στρατόπεδα συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν και Νταχάου κατά τη διάρκεια του πολέμου.[24] Οι προπολεμικοί Πολωνοί κάτοικοι της περιοχής, οι οποίοι αποτελούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού της πόλης το 1948,[25] ενώθηκαν με τους Πολωνούς που εκδιώχθηκαν από την πρώην ανατολική Πολωνία που προσαρτήθηκε από τη Σοβιετική Ένωση.

Τα όρια της πόλης επεκτάθηκαν σε μεγάλο βαθμό το 1951, συμπεριλαμβάνοντας τις Μικουλτσίτσε, Ροκιτνίτσα, Γκζιμποβίτσε, Μακοσόβι, Κοντσίτσε και Πάβουουφ ως νέες περιοχές.[25] Νέες γειτονιές χτίστηκαν από τη δεκαετία του 1950 έως τη δεκαετία του 1990. Το 1948, ιδρύθηκε ο ποδοσφαιρικός σύλλογος Γκούρνικ Ζάμπζε, ο οποίος κέρδισε το πρώτο του πρωτάθλημα Πολωνίας το 1957, και σύντομα έγινε το καμάρι της πόλης ως ένας από τους πιο επιτυχημένους συλλόγους στην Πολωνία.

Πολιτισμός και αξιοθέατα

Επεξεργασία

Μεταξύ των πολιτιστικών ιδρυμάτων της πόλης είναι η Φιλαρμονική του Ζάμπζε και Teatr Nowy («Νέο Θέατρο»). Η κλειστή αρένα Dom Muzyki i Tańca («Οίκος Μουσικής και Χορού») βρίσκεται στο Ζάμπζε. Τα τοπικά μουσεία είναι το Μουσείο Ανθρακωρυχεία, το Δημοτικό Μουσείο και το Μουσείο Στρατιωτικής Τεχνολογίας.

Μεταξύ της ιστορικής αρχιτεκτονικής υπάρχουν πολλές βιομηχανικές εγκαταστάσεις, καθώς και διάφορες εκκλησίες, σπίτια, δημόσια κτίρια, κ.λπ.. Υπάρχουν επίσης πολυάριθμα μνημεία που αναφέρονται στην ιστορία της πόλης, ειδικά στις Σιλεσικές εξεγέρσεις που διεξήχθησαν εδώ και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Υπάρχει επίσης ένας βοτανικός κήπος και πολλά πάρκα στο Ζάμπζε.

  •  
    Μουσείο εξόρυξης άνθρακα
  •  
    Νέο Θέατρο
  •  
    Ορυχείο Μάτσεϊ
  •  
    Κύρια Στοά
  •  
    Μνημείο για τους ήρωες της Μάχης του Μόντε Κασίνο
  •  
    Βοτανικός κήπος
  •  
    Ζυθοποιείο Άνω Σιλεσίας
  •  
    Ξενοδοχείο Admiralspalast

Αθλητισμός

Επεξεργασία
 
Στάδιο Έρνεστ Πολ, έδρα της Γκούρνικ Ζάμπζε.

Η πιο φημισμένη αθλητική ομάδα της πόλης είναι η Γκούρνικ Ζάμπζε, ένας από τους πιο επιτυχημένους ποδοσφαιρικούς συλλόγους της Πολωνίας, 14 φορές πρωταθλήτρια Πολωνίας, 6 φορές νικήτρια του Κυπέλλου Πολωνίας και φιναλίστ του Κυπέλλου Κυπελλούχων Ευρώπης 1969-1970, ως η μόνη πολωνική ομάδα που έφτασε σε τελικό μιας μεγάλης διασυλλογικής ευρωπαϊκής διοργάνωσης. Άλλη δημοφιλής ομάδα είναι η ΝΜΚ Γκούρνικ Ζάμπζε, δύο φορές πρωταθλήτρια χειροσφαίρισης ανδρών της Πολωνίας και τρεις φορές νικήτρια του Κυπέλλου Πολωνίας. Και οι δύο ομάδες αγωνίζονται στα εθνικά κορυφαία πρωταθλήματα.

Πολλοί αξιοσημείωτοι αθλητές γεννήθηκαν στο Ζάμπζε, συμπεριλαμβανομένων των ποδοσφαιριστών Γέζι Γκόργκον, Γούκας Σκορούπσκι και Άνταμ Μπόντζεκ και του επαγγελματίας παίκτη χόκεϊ επί πάγου της National Hockey League, Βόιτεκ Βόλσκι.

Οικονομία

Επεξεργασία

Όπως και άλλες πόλεις σε αυτήν την πυκνοκατοικημένη περιοχή, είναι ένα σημαντικό κέντρο παραγωγής, με ανθρακωρυχεία, σίδερο, σύρμα, γυαλί, χημικά και πετρελαιοειδή, καθώς και τοπικό ζυθοποιείο Upper Silesia κ.λπ.

Αδελφοποιημένες πόλεις

Επεξεργασία

Το Ζάμπζε είναι αδελφοποιημένο με:[26]

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ (Γερμανικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά) archINFORM. 5433. Ανακτήθηκε στις 6  Αυγούστου 2018.
  2. ↑ Κρατική Εκλογική επιτροπή. wybory.gov.pl/samorzad2024/pl/wbp/okregi/247800.
  3. ↑ stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/3/16/1/polski_rocznik_demograficzny_2022.pdf.
  4. ↑ Ευρωπαϊκό Δίκτυο Παρατήρησης για την Εδαφική Ανάπτυξη και τη Συνοχή (ΕΔΠΕΑΣ)
  5. ↑ 5,0 5,1 Historia – Hindenburg Αρχειοθετήθηκε 2019-05-01 στο Wayback Machine. στον επίσημο ιστότοπο του Ζάμπζε
  6. ↑ «Polskie Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Zabrzu, Historia Zabrza». Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2019. 
  7. ↑ Encyklopedia powstań śląskich, Σιλεσικό Ινστιτούτο στο Opole, Οπόλε, 1982, σελ. 637
  8. ↑ 8,0 8,1 Cygański 1984, σελ. 24.
  9. ↑ 9,0 9,1 Rosenbaum & Węcki 2010, σελ. 74.
  10. ↑ Rosenbaum & Węcki 2010, σελ. 124.
  11. ↑ Rosenbaum & Węcki 2010, σελ. 60.
  12. ↑ 12,0 12,1 Rosenbaum & Węcki 2010, σελ. 35.
  13. ↑ Rosenbaum & Węcki 2010, σελ. 53-54.
  14. ↑ Stadtkreis Zabrze Αρχειοθετήθηκε 2016-03-03 στο Wayback Machine. στον ιστότοπο Geschichte on Demand
  15. ↑ 15,0 15,1 Rosenbaum & Węcki 2010, σελ. 50.
  16. ↑ Rosenbaum & Węcki 2010, σελ. 130.
  17. ↑ Rosenbaum & Węcki 2010, σελ. 157.
  18. ↑ Cygański 1984, σελ. 26.
  19. ↑ Rosenbaum & Węcki 2010, σελ. 100.
  20. ↑ Αρχεία Οίκου των Μαχητών των Γκέτο, Photo No. 55805: a memorial monument placed by the Zabrze municipality in 1998 to commemorate its Jewish community.
  21. ↑ Rosenbaum & Węcki 2010, σελ. 102.
  22. ↑ Rosenbaum & Węcki 2010, σελ. 105.
  23. ↑ «Working Parties». Stalag VIIIB 344 Lamsdorf. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2020. 
  24. ↑ «Dubiel Paweł Mikołaj (1902–1980)». Biblioteka Sejmowa (στα Πολωνικά). Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2020. 
  25. ↑ 25,0 25,1 «Okres powojenny». Δημαρχείο Ζάμπζε (στα Πολωνικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαΐου 2019. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2020. 
  26. ↑ «Miasta partnerskie i zaprzyjaźnione». um.zabrze.pl (στα Πολωνικά). Ζάμπζε. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου 2020. 

Βιβλιογραφία

Επεξεργασία
  • Τσιγκάνσκι, Μιρόσουαφ (1984). «Hitlerowskie prześladowania przywódców i aktywu Związków Polaków w Niemczech w latach 1939 – 1945» (στα πολωνικά). Przegląd Zachodni (4). 
  • Ρόζενμπαουμ, Σεμπάστιαν· Βέντσκι, Μιρόσουαφ (2010). Nadzorować, interweniować, karać. Nazistowski obóz władzy wobec Kościoła katolickiego (1934–1944). Wybór dokumentów (στα Πολωνικά). Κατοβίτσε: Ινστιτούτο Εθνικής Μνήμης. ISBN 978-83-8098-299-4. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία
Ανακτήθηκε από "https://el.wiki.x.io/w/index.php?title=Ζάμπζε&oldid=10639215"