Ευρωκομμουνισμός

Ο ευρωκομμουνισμός είναι ιδεολογικό ρεύμα του κομμουνιστικού κινήματος, το οποίο ξεκίνησε να αναπτύσσεται λίγο πριν το 1970 κυρίως στη Δυτική Ευρώπη. Αν και μετά τη δεκαετία του '90 δεν υπάρχουν αμιγώς ευρωκομμουνιστικά κόμματα, θεωρείται βασική ιδεολογική αναφορά πολλών από τα κόμματα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς.

Βασικό γνώρισμά του είναι η θέληση να δημιουργηθεί ένας στενός δεσμός μεταξύ σοσιαλισμού, ελευθερίας και δημοκρατίας, ο οποίος περιγράφεται ως «σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο» - όρος που χρησιμοποιείτο ιδιαίτερα στις δεκαετίες '70 και '80, για να δείξει την αντίθεση με το σταλινισμό. Επίσης, οι ευρωκομμουνιστές επιθυμούν να είναι φορείς ενός μοντέλου μετασχηματισμού, προσαρμοσμένου κυρίως στις πολιτικές - κοινωνικές - οικονομικές συνθήκες των χωρών όπου δρουν και όχι σε κάποιο πρότυπο - δόγμα.

Η στρατηγική που υποστηρίζουν για το σοσιαλισμό βάσει των παραπάνω συνθηκών, δίνει το ιδιαίτερο γνώρισμα στους ευρωκομμουνιστές σε σχέση τόσο με τα κομμουνιστικά κόμματα «σοβιετικού τύπου» όσο και με τα τροτσκιστικά. Μεγάλη θεωρείται η επίδραση του γκραμσιανού έργου, ιδιαίτερα της αντίληψής του για την ηγεμονία, την οποία οι ευρωκομμουνιστές χρησιμοποιούν εναλλακτικά στην κλασική μαρξική αντίληψη περί κατάληψης της εξουσίας με ριζοσπαστικά επαναστατικά μέσα, καθώς και του Έλληνα φιλοσόφου Νίκου Πουλαντζά.

Συγκρότηση

Ο αρχικός προβληματισμός για τη δημιουργία ενός τέτοιου ρεύματος διατυπώθηκε μετά τις επεμβάσεις της Σοβιετικής Ένωσης στην Ουγγαρία (1956) και κυρίως στην Άνοιξη της Πράγας (Τσεχοσλοβακία, 1968) - μεγάλα κομμάτια του κομμουνιστικού κινήματος εξέφρασαν τότε έντονους προβληματισμούς, κατά πόσον το κομμουνιστικό κέντρο (ΕΣΣΔ) σεβόταν τη λαϊκή βούληση των υπολοίπων χωρών του ανατολικού μπλοκ. Τα ΚΚ της Δυτικής Ευρώπης ήταν επί δεκαετίες πρωτοπόρα στον αγώνα εναντίον των βρετανικών και αμερικανικών επεμβάσεων στις χώρες τους, επομένως τους ήταν δύσκολο να δικαιολογήσουν ή να ανεχθούν και τις αντίστοιχες σοβιετικές που εκδηλώνονταν ακόμα χειρότερα, με εισβολή του Κόκκινου Στρατού.

Η επισημοποίηση του νέου μοντέλου ήρθε τον Νοέμβριο του 1975, όταν σε συνάντηση των ΚΚ Γαλλίας και ΚΚ Ιταλίας στη Ρώμη συμφωνήθηκαν οι βασικές αρχές του:

• Η πορεία προς το σοσιαλισμό θα υλοποιείτο μέσα από έναν συνεχή εκδημοκρατισμό της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής.
• Βασικό στοιχείο της σοσιαλιστικής δημοκρατίας είναι η αποκέντρωση και η εναλλαγή της εξουσίας, η λειτουργία πολλών κομμάτων (πλουραλισμός) και η άσκηση όλων των δημοκρατικών δικαιωμάτων που προβλέπονται στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία.
• Σοσιαλισμός σημαίνει δημόσιος έλεγχος των κύριων μέσων παραγωγής και ανταλλαγής, ο οποίος δεν επεκτείνεται στη μικρή και μεσαία ιδιοκτησία. Βέβαια η διατήρηση της μικρής και μεσαίας ιδιοκτησίας θεωρείται ένα ενδιάμεσο στάδιο μέχρι την καθολική απελευθέρωση του ανθρώπου και την εγκαθίδρυση του κομμουνισμού, όπου οι εμπορευματικές σχέσεις και οι διακρίσεις μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων θα έχουν εξαλειφθεί. Αυτή η αντίληψη είναι που διέκρινε κυρίως τον ευρωκομμουνισμό από τη σοσιαλδημοκρατία της εποχής του.

Τα κύρια μεγάλα κόμματα που υιοθέτησαν αυτή την πολιτική ήταν τα ΚΚ Ιταλίας, ΚΚ Ισπανίας και ΚΚ Γαλλίας (το τελευταίο μόνο έως τα τέλη της δεκαετίας του '70). Στην πορεία την ασπάσθηκαν ανάλογα κόμματα και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες - στην Ελλάδα κύριος εκφραστής του ευρωκομμουνισμού ήταν το ΚΚΕ Εσωτερικού μέχρι τη διάσπασή του. Εκτός Ευρώπης επηρέασε κυρίως τα ΚΚ στη Βενεζουέλα, Ιαπωνία, Αυστραλία και στο Μεξικό. Οι επικριτές του, τόσο λενινιστές όσο και μη λενινιστές, συνήθως κατηγορούσαν τον ευρωκομμουνισμό για πλήρη έλλειψη συνοχής στον πολιτικό του λόγο και κατέληγαν πως κατ' ουσίαν ταυτιζόταν είτε με τον σταλινισμό, είτε με τη σοσιαλδημοκρατία.

Ιστορικό

Αρχικά τα ευρωκομμουνιστικά κόμματα κρατούσαν μεν αποστάσεις από τα ΚΚ σοβιετικού τύπου, στα οποία προσήπταν την καταστολή αρκετών ελευθεριών υπό την εξουσία τους, αλλά δεν διέκοπταν σχέσεις ούτε αμφισβητούσαν τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης. Το ουσιαστικό σχίσμα ήλθε αργότερα, λόγω των γεγονότων του Αφγανιστάν (Δεκέμβριος 1979) και της Πολωνίας (1981).

Κατά τις δεκαετίες '80-'90 και ένεκα πολλών παραγόντων (επικράτηση σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων, κατάρρευση της ΕΣΣΔ κτλ), διαμορφώθηκαν δύο βασικές τάσεις εντός του ευρωκομμουνιστικού κινήματος, οι οποίες σχηματικά ονομάσθηκαν δεξιά και αριστερή:

• Ο δεξιός ευρωκομμουνισμός ενσωματώθηκε ή απέκτησε ισχυρούς δεσμούς με τη σοσιαλδημοκρατία. Χαρακτηριστικά το μεγαλύτερο ευρωκομμουνιστικό κόμμα, το Ιταλικό ΚΚ, μετονομάσθηκε σε Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς και προσχώρησε στη Σοσιαλιστική Διεθνή. Μία από τις εξαιρέσεις ήταν η ελληνική ΕΑΡ, η οποία συνέπραξε με το ΚΚΕ και σχημάτισαν από κοινού τον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου.
• Ο αριστερός ευρωκομμουνισμός παρέμεινε σταθερός στη διακριτότητά του τόσο από τον «ορθόδοξο» κομμουνισμό όσο και από τη σοσιαλδημοκρατία. Ιδιαίτερα αυτό το κομμάτι βρισκόταν σε διαρκή όσμωση με τον δομικό και τον κριτικό μαρξισμό. Στην Ελλάδα συνεχιστής του αριστερού ευρωκομμουνισμού θεωρείται η ΑΚΟΑ, ενώ αποτελεί και βασικό σημείο αναφοράς για τον Συνασπισμό, ιδιαίτερα μετά από την αποχώρηση του ΚΚΕ το 1991.

Πηγές

• Antonio Gramsci, Prison Notebooks: Selections, Lawrence and Wishart, 1973, ISBN 0-85315-280-2
• Santiago Carrillo, Eurocommunism and the State, Lawrence and Wishart, 1977, ISBN 0-85315-408-2
• Enrico Berlinguer, Antonio Bronda, Stephen Bodington, After Poland, Spokesman, 1982, ISBN 0-85124-344-4
• Richard Kingsley (ed.), In Search of Eurocommunism, Macmillan Press, 1981, ISBN 0-333-26594-2
• Roger Simon, Stuart Hall, Gramsci's Political Thought: An Introduction, Lawrence and Wishart, 1977, ISBN 0-85315-738-3
• Ernesto Laclau, Chantal Mouffe, Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, Verso, 2001, ISBN 1-85984-330-1
• Ernest Mandel, From Stalinism to Eurocommunism: The Bitter Fruits of 'Socialism in One Country', NLB, 1978, hardcover, ISBN 0-86091-005-9; trade paperback, ISBN 0-86091-010-5

Βιβλιογραφία

• Κώστας Σκολαρίκος, Ευρωκομμουνισμός. Θεωρία και στρατηγική υπέρ του κεφαλαίου, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2015
• Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Ευρωκομμουνισμός. Από την κομμουνιστική στη ριζοσπαστική ευρωπαϊκή Αριστερά, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2015

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα στο Wikimedia Commons
• Λεξιλογικός ορισμός του ευρωκομμουνισμός στο Βικιλεξικό