Επιχείρημα από την ηθική

Τo επιχείρημα από την ηθική είναι επιχείρημα για την ύπαρξη του Θεού. Σύμφωνα με αυτό, η ύπαρξη των κοινών ηθικών στοιχείων στην ανθρωπότητα εξηγείται καλύτερα με την ύπαρξη του Θεού. Στην αρχική του μορφή, το επιχείρημα αποτελούσε μια απόπειρα να για να τεκμηριωθεί η ύπαρξη του Θεού. Έχει πάρει διάφορες μορφές κατά τη διάρκεια της ιστορίας και στην σημερινή του μορφή, οι υπερασπιστές του υποστηρίζουν πως είναι μια ένδειξη για την ύπαρξη κάποιου Θεού. Οι συνηθισμένες μορφές κριτικής του επιχειρήματος ειναι πως η ηθική ειναι υποκειμενική ή/και πως υπάρχουν καλύτεροι τρόποι για να εξηγηθεί το φαινόμενο της ηθικής.

Η γενική μορφή του επιχειρήματος

Ο καθηγητής φιλοσοφίας C. Stephen Evans περιγράφει την βασική μορφή του επιχειρήματος ως εξής:

1. Υπάρχουν αντικειμενικά ηθικά δεδομένα.
2. Ο Θεός αποτελεί την καλύτερη εξήγηση για την ύπαρξη των αντικειμενικών ηθικών δεδομένων.
3. Αρα, (μάλλον) ο Θεός υπάρχει.

Οι ρίζες του επιχειρήματος αυτού μπορούν να πρωτοεντοπιστούν στον Θωμά τον Ακινάτη, ενώ την πιο γνωστή εκδοχή του την έχει προσφέρει ο Ιμμανουήλ Καντ, ο οποίος είχε απορρίψει τα υπόλοιπα επιχειρήματα για την ύπαρξη του Θεού. Ωστόσο, συμφωνα με τον Καντ, το συγκεκριμένο επιχείρημα της ηθικής, επαρκούσε για να τεκμηριώσει την ύπαρξη του θεού.

Εκδοχές

Στο έργο του Κριτική του Καθαρού Λόγου ο Ιμμανουέλ Καντ έγραψε πως δεν υπάρχει επιτυχημένο επιχείρημα για την ύπαρξη του Θεού, ωστόσο η ύπαρξη της ηθικής προϋποθέτει την ύπαρξη του Θεού. Αντί να αποδείξει την ύπαρξη του Θεού, ο Καντ επιχείρησε να δείξει πως όλες οι ηθικές σκέψεις απαιτούν την ύπαρξή Του. Υποστήριξε πως οι άνθρωποι δεν μπορούν να εξασφαλίσουν «summum bonum» (λατ.: υπέρτατη ευτυχία), επειδή δεν μπορούν να διασφαλίσουν ότι η αρετή οδηγεί στην ευτυχία, άρα πρέπει να υπάρχει μια ανώτερη δύναμη η οποία να δημιουργεί μια μεταθανάτια ζωή, όπου η αρετή ανταμείβεται με ευτυχία.

Ο φιλόσοφος G. H. R. Parkinson σημειώνει μια συχνή ένσταση σχετικά με το επιχείρημα του Καντ: Το τι πρέπει να γίνει, δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι μπορεί να γίνει. Επιπλέον, προσθέτει τις διαφορετικές γνώμες γα την ύπαρξη της ηθικής οι οποίες δεν βασίζονται στις υποθέσεις του Καντ, ούτε απαιτούν summum bonum. O Nicholas Everitt ισχυρίζεται πως η ηθική καθοδήγηση της Βίβλου είναι ανέφικτη. Ισχυρίζεται πως οι δύο προτάσεις του Καντ έχουν ως λογική συνέπεια ότι πρέπει να προσπαθούμε να πλησιάσουμε το απόλυτο καλό, όχι ότι το απόλυτο καλό είναι εφικτό.

Επιχείρημα από αντικειμενινή ηθική αλήθεια

O σκωτσέζος φιλόσοφος W. R. Sorley παρουσίασε το ακόλουθο επιχείρημα:

1. Αν η ηθική είναι αντικειμενική και απόλυτη, τότε ο Θεός πρέπει να υπάρχει.
2. Η ηθική είναι αντικειμενική και απόλυτη.
3. Άρα ο Θεός υπάρχει.

Επιχείρημα από τη συνείδηση

Σχετικό με το επιχείρημα από την ηθική είναι το επιχείρημα από τη συνείδηση, το οποίο σχετίζεται με τον επίσκοπο του 18ου αιώνα Joseph Butler και τον καρδινάλιο John Henry Newman. Ο Newman εισηγήθηκε πως η συνείδηση, πέραν από το ότι δίνει ηθική καθοδήγηση, μπορεί να χρησιμεύσει ως απόδειξη της αντικειμενικότητας της ηθικής αλήθειας, η οποία πρέπει να υποστηρίζεται από το θείο. Επιχειρηματολόγησε ότι ο συναισθηματισμός δεν μπορεί να αποτελέσει επαρκή εξήγηση για την ηθική, καθώς πολλές φορές οι άνθρωποι πράττουν κατά των συμφερόντων τους. Ο Newman εισηγήθηκε πως για να υπάρχει συνείδηση, σημαίνει πως υπάρχει Θεός.

O βρετανός φιλόσοφος Τζον Λοκ υποστήριξε πως οι ηθικοί κανόνες της κοινωνίας δεν μπορούν να εδραιωθούν στη συνείδηση του ατόμου, γιατί οι διαφορετικές συνειδήσεις θα οδηγήσουν σε αντιφάσεις. Ο Λοκ επίσης σημείωσε πως η συνείδηση επηρεάζεται από την εκπαίδευση, εργασία και συνήθειες της κάθε χώρας. Την κριτική του Τζον Λοκ επαύξησε ο J. L. Mackie, o οποίος επιχειρηματολόγησε πως η συνείδηση πρέπει να θεωρηθεί ως εισαγωγή ιδεών τρίτων ανθρώπων στο μυαλό ενός ανθρώπου. Ο Μάικλ Μάρτιν αμφισβήτησε το επιχείρημα από από τη συνείδηση στη βάση της νατουραλιστικής εξήγησης της συνείδησης, υποστηρίζοντας πως ο νατουραλισμός εξηγεί ικανοποιητικά το ζήτημα της συνείδησης, χωρίς να απαιτείται η ύπαρξη του Θεού. Χρησιμοποιεί το παράδειγμα της εσωτερίκευσης από τους ανθρώπους κοινωνικών πιέσεων, οι οποίες οδηγούν σε φόβο να κινηθεί κανείς ενάντια στoυς κοινωνικούς κανόνες. Ακόμη και αν μια υπερφυσική αιτία ήταν απαραίτητη, θα μπορούσε να ήταν κάτι πέρα από τον Θεό και πως το επιχείρημα εκ της συνείδησης δεν υποστηρίζει περισσότερο τον μονοθεϊσμό από ότι τον πολυθεϊσμό.

Κριτική του επιχειρήματος

Κριτική δέχεται τόσο η πρώτη όσο και η δεύτερη πρόταση του επιχειρήματος. Η φράση «αντικειμενικά ηθικά δεδομένα» είναι ασαφής. Η πρώτη πρόταση μπορεί να απορριφθεί από όσους θεωρούν την ηθική ως υποκειμενική ή και από τους ηθικούς σκεπτικιστές. Η δεύτερη πρόταση μπορεί να απορριφθεί από όσους ισχυρίζονται ότι υπάρχουν καλύτερες εξηγήσεις για την ύπαρξη αντικειμενικής λογικής, οι οποίοι δεν απαιτούν την ύπαρξη Θεού.

Αρκετή κριτική συνάντησε κυρίως η δεύτερη πρόταση του επιχειρήματος καθώς υπάρχουν βιολογικές και κοινωνιολογικές εξηγήσεις για την ανάπτυξη της ανθρώπινης ηθικής, κάτι που σημαίνει πως δεν είναι ούτε αντικειμενική, ούτε απόλυτη. Την άποψη αυτή υποστήριξε ο βιολόγος E. O. Wilson και ο φιλόσοφος Michael Ruse, σύμφωνα με τους οποίους, η ανθρώπινη εμπειρία της ηθικής, είναι παράπλευρο προϊόν της φυσικής επιλογής. Αυτή η άποψη περί εξελικτικής ηθικής εντάσσεται στο πλαίσιο του εξελικτικού νατουραλισμού. Σύμφωνα με αυτή την θεωρία, η ηθική στην ανθρωπότητα προέκυψε λόγω εξελικτικών πιέσεων, η οποία καθοδήγησε τους ανθρώπους στην ηθική, επειδή ήταν χρήσιμο για την ανάπτυξη της ανθρωπότητας. Αυτό σημαίνει ότι οι ηθικές αξίες δεν υπάρχουν ανεξάρτητα του ανθρώπινου μυαλού. Η ηθική μπορεί να κατανοηθεί καλύτερα ως εξελικτική διαδικασία με στόχο την αναπαραγωγή. Καμιά ανθρώπινη κοινωνία δεν υπερασπίζεται ανήθικες πράξεις όπως κλοπή ή φόνος, γιατί προφανώς αυτό θα οδηγούσε στο τέλος της συγκεκριμένης κοινωνίας και δεν θα είχαν μέλλον τα παιδιά της. Ο Ντέιβιντ Χιουμ έκανε ένα παρόμοιο επιχείρημα, ότι η πίστη σε αντικειμενικές ηθικές αλήθειες είναι παράλογη και η συζήτηση τους χωρίς νόημα.

Επειδή ο εξελικτικός νατουραλισμός παρουσιάζει μια εμπειρική εξήγηση για την ηθική, δεν απαιτεί από την ηθική να υπάρχει αντικειμενικά, ο Linville θεωρεί πως αυτή η άποψη θα οδηγήσει τελικά στον ηθικό σκεπτικισμό

O J.C.A. Gaskin αμφισβήτησε την πρώτη πρόταση του επιχειρήματος της δείξει αποδειχτεί γιατί η απόλυτη και αντικειμενική ηθική είναι Θεία εντολή και όχι ανθρώπινη επινόηση. O Αμερικάνος φιλόσοφος Μάικλ Μάρτιν υποστηρίζει ότι δεν είναι απαραιτήτως αλήθεια ότι αντικειμενικές ηθικές αλήθειες πρέπει εξυπακούουν την ύπαρξη του Θεού, αφού υπάρχουν εναλλακτικές εξηγήσεις. Υποστηρίζει ότι ο νατουραλισμός μπορεί να είναι μια αποδεκτή εναλλακτική εξήγηση και αν ακόμη μια υπερφυσική απάντηση είναι απαραίτητη, δεν απαιτείται να είναι ο Θεός σε αυτή (ο πολυθεϊσμός είναι μια εναλλακτική εξήγηση). Ο Μάρτιν επίσης ισχυρίζεται πως μη αντικειμενική ηθική μπορεί να είναι αποδεκτή και αμφισβητεί την άποψη πως η υποκειμενική ηθική οδηγεί σε ηθική αναρχία.

Πηγές

• Parkinson, G. H. R. (1988). An Encyclopedia of Philosophy. Taylor & Francis. ISBN 9780415003230. 
• Evans, Stephen (Winter 2016 Edition). «Moral Arguments for the Existence of God». Stanford Encyclopedia of Philosophy. https://plato.stanford.edu/archives/win2016/entries/moral-arguments-god. Ανακτήθηκε στις 31/5/2018. 
• Oppy, Graham (2006). Arguing About Gods. Cambridge University Press. ISBN 9780521863865. 
• Guyer, Paul (2006). Kant. Taylor & Francis. ISBN 9780415283359. 
• Martin, Michael (1992). Atheism: A Philosophical Justification. Temple University Press. ISBN 9780877229438. 
• Everitt, Nicholas (2003). Non-Existence of God. Routledge. ISBN 9780415301060. 
• Craig, William Lane· Moreland, J.P. (2011). The Blackwell Companion to Natural Theology. John Wiley & Sons. ISBN 9781444350852. 
• Boniolo, Giovanni· De Anna, Gabriele (2006). Evolutionary Ethics and Contemporary Biology. Cambridge University Press. ISBN 9780521856294.