Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων
Η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) ήταν οργανισμός με νομική υπόσταση και διεθνή εποπτεία που ανέλαβε με τη βοήθεια του κράτους το έργο της στέγασης και της παραγωγικής απασχόλησης των προσφύγων που ιδρύθηκε βάσει του πρωτοκόλλου της Γενεύης της 29/9/1923 με έδρα την Αθήνα (ΦΕΚ 289/13/10/1923).
| Νομική μορφή | Οργανισμός |
|---|---|
| Διάδοχος | ΑΤΕ |
| Ίδρυση | 31 Οκτωβρίου 1923 |
| Διάλυση | Δεκέμβριος 1930 |
| Έδρα | Αθήνα,  Ελλάδα |
| Σημαντικά πρόσωπα | Ερρίκος Μοργκεντάου (Πρώτος Πρόεδρος) |
| Υπηρεσίες | Υλική αποκατάσταση |
| Ιδιοκτήτης | ΚτΕ Ελληνική κυβέρνηση |
| Υπάλληλοι | ≈ 800 (1925) |
| Τμήματα | Ταμείο Αποκαταστάσεως Προσφύγων, Γραμματεία Αποκαταστάσεως |
| δεδομένα () | |
.jpeg)
Οι επικρατούσες συνθήκες
ΕπεξεργασίαΗ οικονομική δυσπραγία της χώρας, οι πολιτικές περιστάσεις και ο μεγάλος αριθμός των προσφύγων καθιστούσαν φανερό ότι η κυβέρνηση ήταν ανίσχυρη να αντιμετωπίσει μόνη της το τεράστιο έργο της αποκατάστασης. Ζήτησε λοιπόν τη συνδρομή της ΚτΕ, με την υπόδειξη της οποίας ιδρύθηκε η Επιτροπή Αποκατάσταση Προσφύγων. Ο πρώτες πιεστικές ανάγκες των προσφύγων (διατροφή, στέγαση και ιατρική περίθαλψη) αντιμετωπίστηκαν στοιχειωδώς από το κράτος, καθώς και από διάφορες φιλανθρωπικές οργανώσεις που δραστηριοποιήθηκαν στη Ελλάδα την περίοδο αυτή, όπως ο Βρετανικός Ερυθρός Σταυρός, ο Σουηδικός Ερυθρός Σταυρός, ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός, η YMCA κ.ά[1] Το έργο της προσωρινής στέγασης ανέλαβε αρχικά το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (ΤΠΠ), που ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1922. Στην αρχή οι πρόσφυγες ανέχονταν τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν ελπίζοντας ότι η παραμονή τους στην Ελλάδα θα ήταν προσωρινή.[2] Όταν λίγους μήνες μετά την άφιξη τους υπογράφτηκε η σύμβαση της Λωζάνης, που καθόριζε την οριστική ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, αντέδρασαν έντονα οργανώνοντας συλλαλητήρια. [3]Δεδομένης της προσμονής εκμετάλλευσης των γαιών από τους ντόπιους πληθυσμούς, της υπερπροσφοράς εργασίας και των προσπαθειών του κεφαλαίου να την εκμεταλλευτεί[4], όπως επίσης και των συχνών επιτάξεων κατοικιών, οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν εχθρικά τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές[5]. Στον αντίποδα πιθανώς βρίσκεται η βοήθεια μερίδας ντόπιων κατοίκων και πολλοί ιδιωτών, οι οποίοι πρόσφεραν ατομικά ή οργανωμένα με τη διενέργεια εράνων, την οργάνωση πρόχειρων συσσιτίων, τη διανομή ψωμιού, την παροχή ρουχισμού, φαρμάκων κ.α.[6]. τα πρώτα χρόνια της άφιξής τους οι Μικρασιάτες πρόσφυγες παρουσίασαν μεγάλη κινητικότητα στις μετακινήσεις τους, περιφερόμενοι σε αναζήτηση μόνιμης εγκατάστασης από τις αστικές προς τις αγροτικές περιοχές και τανάπαλιν, παρά τις επιδιώξεις των διαδοχικών κυβερνήσεων για αύξηση της αγροτικής παραγωγής[7]. Η ίδια η ΕΑΠ φρόντισε ώστε οι αστοί στην πλειοψηφία τους πρόσφυγες που προέρχονταν από τον ίδιο οικισμό ή ευρύτερη περιοχή να εγκαθίστανται μαζί στο ελληνικό έδαφος[8] ως μικροϊδιοκτήτες και συνεπώς αρνητές[ασαφές] του κομμουνιστικού κινδύνου, έτσι όπως τον έβλεπε ο παρεμβατισμός της Κοινωνίας των Εθνών στο έργο της ΕΑΠ και της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Η προσπάθεια μαζικής μετακίνησης προσφυγικών πληθυσμών στη μακεδονική γη πέραν της αναπτυξιακής αγροτικής πολιτικής εξυπηρέτησε και τον πολιτικό στόχο της αντικατάστασης των σλαβοφώνων, που μετανάστευαν αναγκαστικά είτε προς τη Βουλγαρία και τη Σερβία, είτε προς τις χώρες του Νέου Κόσμου[7].
Η προσωρινή στέγαση Μικρασιατών προσφύγων έγινε καταρχήν σε γήπεδα, θέατρα, αυλές εκκλησιών, δημόσια κτήρια, σε παράγκες, σε σκηνές, σε χαμόσπιτα και σε καλύβες που βρίσκονταν σε εγκαταλελειμμένα χωριά, σε οικισμούς αμιγώς προσφυγικούς. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν άθλιες. Δεν υπήρχαν έργα υποδοχής, ούτε δίκτυα ύδρευσης, ηλεκτροφωτισμού και αποχέτευσης. Έλειπαν παντελώς οι χώροι αναψυχής, ενώ μεταδίδονταν εύκολα επιδημικές ασθένειες όπως ο εξανθηματικός τύφος, η γρίπη, η ελονοσία, η φυματίωση και η ευλογιά, παρούσες ήδη στην Ελλάδα και πριν την άφιξη των προσφύγων. Φαίνεται λογικό, λοιπόν, το γεγονός ότι δόθηκε προτεραιότητα στην αντιμετώπιση στοιχειωδών και πιεστικών αναγκών, όπως ήταν η διατροφή που αντιμετωπίστηκε με την οργάνωση συσσιτίων και παροχή τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης, όπως και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Σύνθεση
ΕπεξεργασίαΣύμφωνα με τη ιδρυτική σύμβαση, το κεντρικό συμβούλιο της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων αποτελούνταν από τέσσερα μέλη:πρόεδρο Αμερικανό, αντιπρόεδρο Ευρωπαίο και δύο Έλληνες οι οποίοι είχαν τα γραφεία τους στην Αθήνα.[9] Πρώτος πρόεδρος διορίστηκε ο διπλωμάτης Ερρίκος Μοργκεντάου, ο οποίος αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του για τη τύχη του ελληνισμού της Μ.Ασίας. Το 1930 η ΕΑΠ καταργήθηκε και το έργο της αποκατάστασης συνέχισαν το Υπουργείο Προνοίας και η Αγροτική Τράπεζα, αφού πρώτα παραχώρησε στο ελληνικό Δημόσιο με ειδική σύμβαση την περιουσία και τις υποχρεώσεις της απέναντι στους πρόσφυγες.
Διατεθέντα μέσα
ΕπεξεργασίαΣτην ΕΑΠ διατέθηκαν από την κυβέρνηση η ανταλλάξιμη μουσουλμανική περιουσία, μοναστηριακές και δημόσιες εκτάσεις και κτήματα που απαλλοτριώθηκαν με την αγροτική μεταρρύθμιση, δηλαδή γαίες που συνολικά ανέρχονταν σε 8.000.000 στρέμματα. Επίσης διατέθηκαν τα δύο προσφυγικά δάνεια (1924, 1928), οικόπεδα μέσα και γύρω από τις πόλεις για την ανέγερση αστικών συνοικισμών, καθώς και διοικητικό και τεχνικό προσωπικό από το Υπουργείο Γεωργίας και το Υπουργείο Πρόνοιας και Αντιλήψεως, οι υπάλληλοι που θα στελέχωναν τις υπηρεσίες της. Στις 3 Δεκεμβρίου 1925 η ΕΑΠ ανέθεσε στη Εθνική Τράπεζα[10] τη διαχείριση και εκποίηση των ανταλλαξίμων ακινήτων που δεν είχαν παραχωρηθεί, ώστε να προκύψουν έσοδα προς όφελος των προσφύγων.
Αγροτική και αστική αποκατάσταση
ΕπεξεργασίαΗ αποκατάσταση διακρίθηκε σε αγροτική και αστική.[11] Η ΕΑΠ έδωσε το βάρος στην αγροτική αποκατάσταση και φρόντισε ιδιαίτερα για την εγκατάσταση του σε παραμεθόριες περιοχές της Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης, στοχεύοντας και στην ενίσχυση των συνόρων. Η αγροτική αποκατάσταση περιλάμβανε τη στέγαση σε ανταλλάξιμα σπίτια των χωριών ή σε νέους προσφυγικούς οικισμούς, που συντάσσονταν με πρότυπα ρυμοτομικά σχέδια.[12] Τέτοιοι οικισμοί δημιουργήθηκαν πάνω από 2.000 σε όλη την Ελλάδα, από τους οποίους 1.381 στη Μακεδονία και 236 στη Θράκη.[13] Η αγροτική αποκατάσταση προέβλεπε επίσης τη διανομή στους πρόσφυγες κλήρων 35 στρέμματα, που δεν αποτελούσαν ενιαία έκταση και ποίκιλλαν ανάλογα με το είδος της καλλιέργειας και το μέγεθος της οικογένειας. Στους αγρότες παραχωρούνταν επιπλέον εργαλεία, σπόροι και ζώα για τις καλλιέργειες των χωραφιών τους.
Με την αστική αποκατάσταση, που περιλάμβανε μόνο τη στέγαση και όχι τη μέριμνα για εξεύρεση εργασίας, ασχολήθηκε περισσότερο το Υπουργείο Πρόνοιας και όχι η ΕΑΠ. Οι πρώτοι αστικοί προσφυγικοί οικισμοί οικοδομήθηκαν σε περιοχές της Αθήνας, όπως στη Καισαριανή, στον Βύρωνα, στην Νέα Ιωνία και στη Κοκκινιά του Πειραιά.[14] Ακολούθησαν οι συνοικισμοί της Θεσσαλονίκης,[15] της Καβάλας, των Σερρών, του Βόλου, του Αγρινίου κ.α. Η δημιουργία των αστικών συνοικισμών, συχνά ελλείψει χρόνου και χρημάτων, δεν συνοδεύονταν από έργα υποδομής και κοινής ωφέλειας. Τα σπίτια των αστικών και αγροτικών συνοικισμών ήταν λιθόκτιστα ή από οπτόπλινθους, υπήρχαν όμως και ορισμένα ξύλινα προκατασκευασμένα,[16] που προέρχονταν από τη γερμανική εταιρεία DHTG, στα πλαίσια των γερμανικών αποζημιώσεων του πολέμου.[17] Μερικές οικογένειες προσφύγων, που δεν κατάφεραν να υπαχθούν στην κρατική μέριμνα παροχής στέγης, θα ζήσουν για αρκετά χρόνια σε χαμόσπιτα δημιουργώντας ολόκληρες παραγκουπόλεις στα όρια των πόλεων ή γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς.
Δείτε επίσης
ΕπεξεργασίαΠαραπομπές-σημειώσεις
Επεξεργασία- ↑ Ανδριώτης Νικ. 2003, 81.
- ↑ Νικόλαος Ανδριώτης, Η αποκατάσταση των Προσφύγων, ένθετο καθημερινής «Επτά Ημέρες» (31.10.1999) 26-27
- ↑ Γ. Γιαννακόπουλος, Προσφυγική Ελλάδα, ΚΜΣ, Αθήνα 1992
- ↑ Γιαννακόπουλος Γεωργ. 2003, 91.
- ↑ Κοντογιώργη Έλσα 2003, 107-108.
- ↑ Χατζηιωσήφ Χρ. 2002, 18.
- ↑ 7,0 7,1 Κοντογιώργη Έλσα 2003, 105.
- ↑ Κοντογιώργη Έλσα 2003, 107.
- ↑ Ευστάθιος Πελαγίδης, σχετικά με τη διοικητική διάρθρωση της ΕΑΠ «Η ανθρωπογεωγραφία του προσφυγικού ζητήματος»
- ↑ Μ.Δρίτσα, Τα ιστορικά, «Εθνική Τράπεζα και πρόσφυγες, 1985, σσ. 313-326»
- ↑ Ι. Κολιόπουλος-Ι.Μιχαηλίδης (επιμ.), Οι πρόσφυγες στη Μακεδονία. Από την τραγωδία στην εποποιία, Εκδ. Μίλητος 2009 σ.76
- ↑ Πάνος Τσολάκης, Ο προσφυγικός συνοικισμός της Καστοριάς, σ. 29 ISBN 978-960-99561-0-9
- ↑ ΜΕΕ. τ. 10. σ.670
- ↑ Αν. Καραπάνου, Η Αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του ΄22, ΙΒΕ, σσ. 12-23
- ↑ Απόστολος Βακαλόπουλος- Μ.Μαραβελάκης, Οι προσφυγικές εγκαταστάσεις στη Θεσσαλονίκη, εκδ. Βάνιας, 1993
- ↑ Ι. Παπαϊωάννου,, Η κατοικία στην Ελλάδα, ΤΕΕ, Αθήνα 1975, σσ. 12-23
- ↑ Σμ. Βασιλείου- Παν. Τσέλιος (επιμ.), Καλλικράτεια. Από την Προποντίδα στη Χαλκιδική, Δήμος Καλλικράτειας, 2000, σ.74