Επίδαυρος

Η Επίδαυρος είναι ο σημαντικότερος αρχαίος τόπος λατρείας του θεού Ασκληπιού. Η πόλη βρισκόταν όπου σήμερα τα Πίδαυρα ή Παλαιά Επίδαυρος (Αρχαία Επίδαυρος) 13 χιλιόμετρα από το Ασκληπιείο της. Το ιερό της συναντάμε στην περιοχή της σημερινής πόλης του Λυγουριού (Δήμος Ασκληπιείου, Δήμου Επιδαύρου) στην Πελοπόννησο στον νομό Αργολίδας, περίπου 30 χλμ. από την πόλη του Ναυπλίου, 20 χλμ. από την Νέα Επίδαυρο και περίπου 13 χλμ. από την Παλαιά Επίδαυρο. Από το 1988 ανήκει στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά της UNESCO.

Επίδαυρος
Επίδαυρος
Είδος	αρχαία πόλη, αρχαιολογική θέση και πόλις
Γεωγραφικές συντεταγμένες	37°35′52″N 23°4′28″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Επιδαύρου
Τοποθεσία	Αρχαία Επίδαυρος
Χώρα	Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς της UNESCO

Αρχαιολογικός τόπος Επιδαύρου
Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ.
Χώρα μέλος	Ελλάδα
Τύπος	Πολιτισμικό
Κριτήρια	i, ii, iii, iv, vi
Ταυτότητα	491
Περιοχή	Ευρώπη
Ιστορικό εγγραφής
Εγγραφή	1988 (12η συνεδρίαση)

Ιστορία

Το όνομα Επίδαυρος της δόθηκε από τον τρίτο κατά σειρά άρχοντά της, που ήταν και ήρωας της Επιδαύρου, τον Επίδαυρο, γιο του Άργους και της Ευάδνης. Σύμφωνα με τον Όμηρο πήρε ο Επίδαυρος μέρος στον Τρωικό Πόλεμο και είχε ως αρχηγούς τον Ποδαλείριο και το Μαχάονα, που ήταν γιοι του Ασκληπιού. Η Επίδαυρος πήρε μέρος στους Μηδικούς Πολέμους και υπήρξε σύμμαχος των Σπαρτιατών στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Σημειώνεται μάλιστα και ο Επιδαύριος Πόλεμος, που έγινε μεταξύ αυτών και των Αργείων συμμάχων των Αθηναίων. Γίνεται μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας το 243 π.Χ.

Ξακουστή σ' όλη την Ελλάδα την έκανε το Ασκληπιείο της, ένα από τα σπουδαιότερα της αρχαιότητας, με το ιερό του Ασκληπιού που απέχει 15 περίπου χλμ. από την πόλη. Στους ίδιους περίπου χώρους λάτρευαν και τον Απόλλωνα, υπήρχε όμως προς τιμή του ιδιαίτερο ιερό λίγο πιο ψηλά από το αρχαίο θέατρο. Από τα τέλη του ε' αιώνα και αρχές του δ', ο Ασκληπιός γίνεται ο πραγματικός κύριος της πόλης.   Η περιοχή της Επιδαυρίας είναι γενικά ορεινή.Έχει λίγους καλλιεργήσιμους χώρους, δύσκολη συγκοινωνία και δυσπρόσιτες ακτές. Έτσι και ο πληθυσμός στην αρχαιότητα μάλλον ήταν αραιός με  βασικές ασχολίες τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Η  ελλιπής,  βέβαια, ακόμη αρχαιολογική έρευνα της Επιδαυρίας επιτείνει αυτήν την εντύπωση. Από την άλλη μεριά, η δυσκολία των χερσαίων συγκοινωνιών ευνοούσε την επικοινωνία δια θαλάσσης . Νωρίς , λοιπόν, δημιουργήθηκε το λιμάνι της Επιδαύρου, που άνοιξε τον πολιτισμό των κατοίκων της περιοχής προς το ζωτικό χώρο του Αιγαίου. Οι κάτοικοι του τόπου αυτού αποτελούσαν  στην αρχαιότητα  μια συντηρητική κοινωνία. Χαρακτηριζόταν από την  παραδοσιακή δωρική οργάνωση στους κλασικούς χρόνους που, όμως,  δεν είχε περιορίσει το πεδίο δράσης της, αναπτύσσοντας και   υπερπόντια δραστηριότητα .

  Λείψανα κατοίκησης υπάρχουν από την Πρωτοελλαδική εποχή (3^η χιλιετία π.Χ.). Στο επίπεδο ύψωμα πάνω από το χωριό υπάρχουν ακόμη και σήμερα λείψανα από αρχαϊκές και κλασικές οχυρώσεις, καθώς και ίχνη κατοίκησης στην κλασική εποχή.Την περιοχή κατοίκησαν πρώτα μεσογειακά προελληνικά φύλλα, που η παράδοση θυμόταν αργότερα με την ονομασία Κάρες. Στους μυκηναϊκούς χρόνους ήταν εγκατεστημένοι σε αυτήν Ίωνες. Με τον ερχομό των Δωριέων έφυγαν με τον βασιλέα τους Πιτυρέα στην Αττική ή παρέμειναν στην περιοχή κάποιοι ή έφυγαν προς τις ακτές της Μικράς Ασίας. Τουλάχιστον, αυτές τις μνήμες διέσωσε η παράδοση.

  Στα υψώματα Καταράχη επτά θαλαμοειδείς μυκηναϊκοί τάφοι μαρτυρούν ακμή κατά τους μυκηναϊκούς   χρόνους. Λείψανα από την ακρόπολη και τα οικοδομήματα της κλασικής πόλης είναι σήμερα ορατά κυρίως πάνω και κοντά στο ακρωτήριο «Νησί», που σχηματίζει το λιμάνι της, καθώς και μέσα στη θάλασσα γύρω από το ακρωτήριο και στα νότιά του: πολυγωνικά τείχη, επιγραφικά ευρήματα τοποθετούν την αγορά της πόλης στο λαιμό του ακρωτήριο, ενώ σπίτια από την εποχή της ρωμαιοκρατίας (…)διαγράφουν την εξάπλωση της πόλης προς τα ΒΔ.

   Από τα ιερά της πόλης κανένα κατά  τους αρχαιολόγους  δεν επβεβαιώνεται  με σιγουριά. Ένα ιερό της Ήρας πρέπει βρισκόταν εκεί που σήμερα είναι χτισμένη η εκκλησία του χωριού, ο Άγιος Νικόλαος. Τα τελευταία χρόνια έγινε γνωστό το πολύ καλά διατηρημένο θέατρο της πόλης . Τα εδώλιά του φέρουν όλα επιγραφές που μαρτυρούν ότι τα χάρισαν οι αξιωματούχοι της πόλης στον Διόνυσο(4^ος-3^ος αι. π.Χ.).Πρόσφατα, επίσης, αποκαλύφθηκε στα υψώματα προς τα δυτικά του λιμανιού ιερό της Αρτέμιδος.

  Η ιστορία της Επιδαύρου κατά τους ιστορικούς ελληνικούς χρόνους (1^η χιλιετία) δε θεωρείται αξιοσημείωτη. Χαρακτηριστικές είναι οι διαμάχες με τους Αργείους για τα εδάφη της περιοχής και η διατήρηση της ανεξαρτησίας τους ως το τέλος, χάρη στη φιλία και τη συνεργασία με την  Κόρινθο και  τη Σπάρτη.

Το επίσημο ιερό της πόλης - κράτους της Επιδαύρου ήταν το Ασκληπιείο. Πλησίον βρίσκεται παλιότερο ιερό, του Απόλλωνος Μαλεάτα. Το τυπικό του Ασκληπιείου θεωρούσε κοινή τη λατρεία του Απόλλωνος και του γιου του Ασκληπιού.Η ορεινή αυτή περιοχή του Ασκληπιείου έπαιξε σημαντικό ρόλο πολιτιστικό για την περιοχή της Ακτής. Η παράδοση για τις δύο επιδαύριες θεές της γονιμότητας ,τη Δαμία και την Αυξησία ,που τα πανάρχαια αγάλματά τους από ξύλο ελιά ήταν περιζήτητη εγγύηση ευτυχίας για τις πόλεις της περιοχής ,είναι χαρακτηριστική.

  Τον 5 αι. π.Χ. το ιερό του Ασκληπιού αποκτά φήμη και επιρροή. Η γιορτή του ιερού του Ασκληπιείου γίνεται πανελλήνια. Η φήμη αυτή φέρνει οικονομική ευρωστία, ιδιαίτερα κατά τον 4^ο-3^ο αι. π.Χ. Σε μεγάλη ακμή έμεινε το ιερό και κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, αλλά και στα ρωμαϊκά χρόνια μέχρι και τον 2^ο αι. μ.Χ.

Στο λιμάνι, βόρεια του Νησιού, έδεναν τα πολεμικά πλοία. Πιθανότατα,  να είχε κτιστεί ένα τείχος, για να το χωρίζει από το απέναντι ακρωτήρι. Στο κέντρο του τείχους υπήρχε μια πύλη, ακριβώς εκεί όπου σήμερα βρίσκονται οι σημαδούρες που μετρούν το βάθος των νερών του καναλιού. Κάτω από το νερό μπορεί να δει κανείς καθαρά τα ερείπια των θεμελίων.Νότια του Νησιού υπήρχε το εμπορικό λιμάνι.Τα ερείπια του λιμανιού, των δρόμων του και των αποθηκευτικών χώρων διακρίνονται ακόμα και σήμερα κάτω από τα νερά του όρμου του Γιαλασίου».  Οι ντόπιοι αποκαλούν το σημείο «βυθισμένη πόλη» . Οι ηθοποιοί των δραματικών παραστάσεων στην Επίδαυρο συνήθιζαν να κολυμπούν εκεί . 

Το 395 μ.Χ. οι Γότθοι του Αλάριχου φθάνουν κι εδώ λεηλατώντας τα πάντα. Η επίσημη απαγόρευση των αρχαίων λατρειών από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Θεοδόσιο Β΄ (426 μ.Χ.) σήμανε το τέλος της δράσης του ιερού του Ασκληπιείου. Η μεγάλη πεντάκλιτη βασιλική του 5^ου αι. μ.Χ. στα ΒΑ του ιερού προβάλλει με την παρουσία της  τη νίκη του Χριστιανισμού.

Στη χερσόνησο «Νησί», όπου βρίσκεται η ακρόπολη της Αρχαίας Επιδαύρου, κοντά στο σημερινό χωριό Παλαιά Επίδαυρος, βρέθηκαν τα ερείπια παλαιοχριστιανικού ναού αφιερωμένου στην Παναγία. Είναι μονόκλιτος με ημικυκλική αψίδα και χρονολογείται το αργότερο στα τέλη του 6ου αι. 'Ηταν πιθανότατα εκκλησία κάστρου.

Δε γνωρίζουμε τι ακριβώς προκάλεσε το τέλος της πόλης της Επιδαύρου. Πιθανότατα,  η αιτία να ήταν κάποια μόλυνση από τους βάλτους που βρίσκονταν κοντά στην πόλη. Άλλοι μιλούν για  έκρηξη του γειτονικού ηφαιστείου των Μεθάνων και πιθανολογούν ακόμα και  παλιρροϊκό κύμα που προκλήθηκε μετά. Ίσως και αυτή η αναταραχή να  προκάλεσε και την ένωση του Νησιού με τη στεριά.

• 
• 
• 
• 
• 

Από το 1821 γίνεται και πάλι χωριό με το όνομα Παλαιά Επίδαυρος. Σιγά-σιγά, γίνεται το μοναδικό λιμάνι της ανατολικής Αργολίδας που εξάγει τα προϊόντα της περιοχής : λεμόνια, σχοινάλευρο, λαχανικά, φρούτα και, ιδίως, σταφύλια - ένας απέραντος αμπελώνας ήταν άλλοτε ο τόπος Εξυπηρετούσε ακόμα τακτική συγκοινωνία με Πειραιά, Αίγινα, Πόρο, Σύρο.Ήδη από το  1971 παρατηρείται ότι  στην Επίδαυρο οι κάτοικοι έχουν  περιορίσει τις γεωργικές τους ασχολίες στην καλλιέργεια των εσπεριδοειδών. Η προσπάθεια για  τουριστική αξιοποίηση της κοινότητας τους  έστρεψε προς άλλες δραστηριότητας .

  Τα ήθη και τα έθιμα, τα τραγούδια και οι παραδόσεις της, μια σύνθεση από το λαογραφικό υλικό της Αργολίδας,γενικά ,  γίνονται κι αυτά μακρινός απόηχος μιας άλλης ζωής. Σε περίβλεπτη αρχαιολογική θέση, η Π. Επίδαυρος έχει εμπρός της την καλλίγραμμη χερσόνησο

– πάνω της η αρχαία πολιτεία – που ενώνεται από τα βόρεια με το λιμάνι της και από τη νότια πλευρά με την πεδινή παραλία, τον όρμο του Άη Βλάση . Εδώ υπήρχε μια θαυμάσια αμμουδιά 4 χιλιομέτρων στεφανωμένη από γη εύφορη και καρπερή.Το ανέβασμα στη Χερσόνησο - Νησί για τους ντόπιους οδηγεί πάνω στην πλατιά ράχη της , όπου τα τείχη της ακρόπολης του 5^ου αι. π.Χ. και τα ερείπια της πόλης της Επιδαύρου, καθώς και το θέατρο. Ανακαλύφθηκε το 1971 από την αρχαιολόγο Ευαγγελία Δεϊλάκη και ανασκάφτηκε από την αρχαιολογική υπηρεσία Ναυπλίου το 1972.

  Τα σπίτια , ριζωμένα στους λόφους Άγιος Θεόδωρος και Ασπροκαμπίτης , καθρεφτίζονται στα απάνεμα νερά του μικρού λιμανιού της .  Το ύψωμα Καλαμάκι  είναι πευκόφυτο, πλάι στην παραλία της Βαγιωνιάς, κοντά στην όμορφη εκκλησία του Άη Νικόλα, στην άκρη του λιμανιού. Εκεί, θυμούνται οι ντόπιοι να συγκεντρώνονται τα πρώτα χρόνια του Φεστιβάλ εκατοντάδες τουρίστες – επισκέπτες, για να απολαύσουν τη θάλασσα της Επιδαύρου.Στη δύση, απέναντι,  ξάνοιγμα κατάφυτο με μυρωμένα περιβόλια και κήπους συνδέει την Π.Επίδαυρο με μια ακρογιαλιά που την έλεγαν Μουράταγα , στην άκρη του Γελασίου , ενώ μέσα στον όρμο της του Άη Βλάση, καθρεφτίζεται η ψηλή κορυφή Αλή Ρέμα –ή Αλή Πιθάρι

Ασκληπιός

Οι κύριες εορτές και ιερά στην αρχαία Ελλάδα. Στην Επίδαυρο υπήρχε ιερό όπου τελούνταν λατρεία του Ασκληπιού

Ο μύθος για τη γέννηση του Ασκληπιού στην Επίδαυρο οφείλεται στον Ησίοδο. Πριν από αυτόν πιστευόταν ότι ο Ασκληπιός ήταν γιος του Απόλλωνα και της Θεσσαλής Κορωνίδας, από την οποία ο Ερμής πήρε τον Ασκληπιό έμβρυο, ενώ αυτή επρόκειτο να καεί. Η προσπάθεια που έγινε να παρουσιαστεί ο Ασκληπιός σαν γεννημένος στην Επίδαυρο, τοποθέτησε τη γέννησή του σαν τον καρπό του ζευγαρώματος του Απόλλωνα με την Αρσινόη, κόρη του βασιλιά των Μεσσηνίων. Στην Επίδαυρο η δεύτερη αυτή εκδοχή απόχτησε πανελλήνια ακτινοβολία, εξαιτίας της φήμης του ιερού.

Ο Ασκληπιός λατρευόταν στην αρχή ως ήρωας και όχι ως θεός και η λατρεία του είχε πολλά ηρωικά στοιχεία. Αυτό αποδεικνύεται από τα παλιότερα ερείπια, όπου δεσπόζει ο λαβύρινθος, ένα υπόγειο κτίσμα, στο οποίο, για να φτάσεις στο κέντρο του, είσαι υποχρεωμένος να περάσεις από όλους τους διαδρόμους του. Ο λαβύρινθος χρησιμοποιούνταν για τις θυσίες που γίνονταν στο θεό. Αλλά ακριβώς από την κατασκευή του, συμπεραίνουμε ότι οι θυσίες αυτές ήταν μυστικές, όμοιες μ' αυτές που γίνονταν για τους νεκρούς. Άρα ο Ασκληπιός ήταν στη συνείδηση των ανθρώπων θνητός στην αρχή και όχι θεός.

Τη λατρεία του την συνοδεύει πάντα ο ιερός όφις. Το ηρωικό στοιχείο που χαρακτήριζε τη λατρεία του Ασκληπιού, με την πάροδο του χρόνου, μετατρέπεται σε θρησκεία προς τιμή του και η Επίδαυρος γεμίζει, στις αρχές του Δ' αιώνα, με μεγαλοπρεπή μνημεία. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει και ο μεγαλοπρεπής ναός μέσα στον οποίο φυλάγεται το χρυσελεφάντινο άγαλμα του θεού πια Ασκληπιού.

Το Ασκληπιείο

Το Ασκληπιείο της Επιδαύρου είναι κτισμένο στους πρόποδες των ορέων Αραχναίο, Κορυφαίο και Τίθιο, όπου, σύμφωνα με τη μυθολογία, γεννήθηκε ο Ασκληπιός όπου η λατρεία του ξεκίνησε εκεί για πρώτη φορά τον 6ο π.Χ. αιώνα. Η στρατηγική της θέση, αλλά, κυρίως, το Ασκληπιείο της, συντέλεσαν, ώστε η πόλη να γνωρίσει πρωτοφανή ανάπτυξη. Οι κάτοικοί της ασχολούνταν κυρίως με τη ναυτιλία. Ο πρώτος οικισμός της ανήκει στην προϊστορική εποχή. Βρίσκεται 12 χλμ από την κωμόπολη της Παλαιάς Επίδαυρου.

Το Ασκληπιείο της Επιδαύρου έγινε το πιο φημισμένο από όλα τα ασκληπιεία της αρχαίας Ελλάδας, εξαιτίας των πολλών και σοβαρών περιπτώσεων που γιατρεύτηκαν εκεί. Σ' αυτό έφταναν από όλη την Ελλάδα, αλλά και από τη λεκάνη της Μεσογείου άρρωστοι, ικέτες της θείας ευσπλαχνίας.

Η έκτασή του ήταν πολύ μεγάλη και διάθετε ξενώνες, γυμναστήριο, στάδιο και το περίφημο, για την ακουστική του, Θέατρο, για την ψυχαγωγία των ανθρώπων.

Μεγάλη σημασία στη θεραπεία των ασθενών φαίνεται ότι είχε και το θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον, που ήταν χτισμένο. Η ηρεμία της φύσης, οι απαλές και καθαρές γραμμές των γύρω βουνών, η πλούσια βλάστηση και οι άφθονες πηγές του ασκούσαν, ιδιαίτερα στους ασθενείς από ψυχικές ασθένειες, φοβερή επίδραση με συνέπεια τη βελτίωση της υγείας μαζί με τη βοήθεια των ιερέων τους.

Ανασκαφές και κτίσματα

Ανασκαφές στην Επίδαυρο σε επιστολικό δελτάριο περί το 1909

Οι ανασκαφές της Επιδαύρου έγιναν από τον Π. Καββαδία και διήρκεσαν από το 1881 μέχρι το θάνατό του. Τις ανασκαφές ανέλαβε η Αρχαιολογική Εταιρεία. Σημαντικό ρόλο στην πορεία των ανασκαφών είχε η αφιλοκερδής προσφορά των κατοίκων του Λυγουριού, οι οποίοι, εκτός από την εργασία που προσέφεραν, παραχώρησαν αφιλοκερδώς τα κτήματα τους που βρίσκονταν πλησίον του Αρχαιολογικού χώρου. Ο πρώτος χώρος που αντικρύζει ο επισκέπτης, άμα φτάσει στο ιερό, είναι τα προπύλαια. Τα προπύλαια, που η κατασκευή τους ανάγεται στους μυκηναϊκούς χρόνους, ήταν κτίσμα που το αποτελούσαν δυο στοές με έξι κίονες η καθεμιά. Της μιας ήταν ιωνικού και της άλλης κορινθιακού ρυθμού. Το δεύτερο κτίσμα είναι ο ναός του Ασκληπιού, που το κτίσιμό του κράτησε 5 ολόκληρα χρόνια. Είναι ναός δωρικού ρυθμού μέσα στον οποίον υπήρχε και το κατασκευασμένο από τον Πάριο καλλιτέχνη Θρασυμήδη άγαλμα του θεού. Πίσω ακριβώς από το ναό, βρίσκεται η Θόλος, που ήταν και το περιφημότερο κτίριο του ιερού. Ακολουθούν και άλλα κτίσματα, όπως το άβατο, ο οίκος των ιερέων, οι ναοί για την Άρτεμη, το ιερό του Απόλλωνα και, τέλος, το θέατρο.

Το θέατρο της Επιδαύρου

Σε μια χαράδρα, το 340 π.Χ., ο αρχαίος αρχιτέκτονας Πολύκλειτος ο Νεότερος έκτισε, σύμφωνα με τον Παυσανία, το θέατρο της Επιδαύρου. Από όλα τα αρχαία θέατρα το θέατρο της Επιδαύρου είναι το ωραιότερο και το καλύτερα διατηρημένο. Προορισμένο για τη διασκέδαση των ασθενών έχει χωρητικότητα 13.000 θεατών. Χωρίζεται σε δύο μέρη. Ένα των 21 σειρών καθισμάτων για το λαό και το κάτω, από 34 σειρές καθισμάτων, για τους ιερείς και τους άρχοντες.

Η θαυμάσια ακουστική του, αλλά και η πάρα πολύ καλή κατάσταση στην οποία διατηρείται συντέλεσαν στη δημιουργία του φεστιβάλ Επιδαύρου, θεσμός που έχει ξεκινήσει εδώ και πολλά χρόνια. Στην Επίδαυρο έχει εμφανιστεί εκτός από τους μεγαλύτερους Έλληνες ηθοποιούς όπως ο Αλέξης Μινωτής, ο Θάνος Κωτσόπουλος,η Κατίνα Παξινού, η Άννα Συνοδινού, ο Θανάσης Βέγγος κ.ά. και η διάσημη Ελληνίδα σοπράνο Μαρία Κάλλας.

Στην Επίδαυρο έγιναν κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης και 2 εθνοσυνελεύσεις. Η πρώτη στις 20 - 12 - 1821 που διακήρυξε την ανεξαρτησία του ελληνικού έθνους και η δεύτερη τον Μάρτιο του 1826.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αρχαιολογικοί χώροι ευρύτερης περιοχής Επιδαύρου
• Ελλάδος περιήγησις... Επίδαυρος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Επίδαυρος - Γιώργος Μανιώτης (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)