Εορδαία

Για για άλλα άρθρα με πιθανά παρόμοιο τίτλο, δείτε: Εορδαία (αποσαφήνιση).

Η Εορδαία είναι ιστορική περιοχή της αρχαίας Μακεδονίας. Εντάσσεται ιστορικά στην Άνω Μακεδονία και αποτελούσε βασίλειο, το οποίο διοικούσε μια τοπική αριστοκρατία, όπως τα υπόλοιπα βασίλεια της Άνω Μακεδονίας, της Ορεστίδας και της Ελιμίας.

Εορδαία
Περιοχή της αρχαίας Ελλάδας
Γύρω από την λίμνη Βεγορίτιδα βρίσκονται οι σημαντικότεροι αρχαιολογικοί χώροι.
Τοποθεσία:	Μακεδονία
Μεγαλύτερη πόλη:	Εορδαία
Διάλεκτος:	Μακεδονική γλώσσα, αργότερα Ελληνιστική Κοινή
Περίοδος ακμής:	4ος-2ος αιώνας π.Χ.
Η σταδιακή επέκταση του Μακεδονικού βασιλείου

Χάρτης τως περιοχών της αρχαίας Μακεδονίας

Ετυμολογία

Η λέξη Εορδαία προέρχεται απ' την Πελασγική Εόρδα που ήταν ανώτατη θεά στην οποία ήταν αφιερωμένο το τοπωνύμιο κοντά στη Νάουσα, Ορδαια. Άλλος τύπος της λέξης "Εόρδα" είναι το όνομα Άρδα. Η Εόρδα αντιστοιχεί προς το σανσκριτικό jorda, το γερμανικό Erda, το λατινικό Terra, και σημαίνει ότι και η "Γαία" η Μητέρα Γη δηλαδή, απ' την οποία αργότερα σχηματίστηκε στην Ιωνική γλώσσα το όνομα Γα - Μάτερ, Δα - Μάτερ, Δήμητηρ, Δήμητρα. Η λέξη "Εόρδα" μετατράπηκε αργότερα στο υποκοριστικό 'Ερα και στην Ιωνική διάλεκτο έγινε Ήρα ή 'Ερα και από δω τοπωνύμια, όπως Εράτυρα ή Ερέτρια. Και ο καθηγητής Αγαπητός Τσομπανάκης παρατηρεί πως η λέξη Fορδαία είναι πρωτοελληνική. Το F και ως φθόγγος και ως γράμμα έχει πλέον εκπέσει.

Κατά τον Προμπονά:

ΕορδΙα=FορδΙα σήμαινε την πλούσια σε ρόδα γη. Δηλαδή ο τόπος ονομάστηκε έτσι από τα θαυμάσια ρόδα που ευδοκιμούσαν στην περιοχή. Προς επιβεβαίωση της ερμηνείας αυτής, αναφέρει και το χωρίο του Ηροδότου (VI 11138).

Όι δε (Φρύγες) αποικόμενοι εις άλλην γην της Μακεδονίας, οίκησαν πέλας των κήπων των λεγόμενων είναι Μέδεω του Γορδιέω, εν τοίσι φύεται αυτόματα ρόδα, εν έκαστον έχον εξήκοντα φύλλα οσμή τε υπερφέροντα των άλλων. Και ο Σιληνός τοίσιν κήποισι ήλω ως λέγεται υπό Μακεδόνων, Υπέρ δε των κήπων όρος κείται Βέρμιον σύνομα.(14)

Γεωγραφία

Η Εορδαία εκτεινόταν στο λεκανοπέδιο του σημερινού ομώνυμου Δήμου, επίσης στο νότιο τμήμα του Δήμου Αμυνταίου και στο δυτικό τμήμα του Δήμου Έδεσσας και συνόρευε δυτικά με την αρχαία Ορεστίδα, νότια με την Ελιμιώτιδα, βόρεια με τη Λυγκηστίδα και ανατολικά με τη Βοττιαία της Κάτω Μακεδονίας. Τα ανατολικά σύνορά της ορίζονταν από την οροσειρά του Βερμίου και τα δυτικά από τα βουνά Άσκιο και Βέρνο, τα οποία την περιέβαλλαν σαν φυσικά τείχη, δίνοντας την όψη ενός απέραντου φυσικού φρουρίου.

Η ετυμολογία του ονόματός της ίσως να μην είναι άσχετη με την υδρογραφική ιδιαιτερότητα του λεκανοπεδίου, το οποίο ξεχώριζε για τα άφθονα νερά του, καθώς υπήρχαν σε αυτό πέντε λίμνες (ανάμεσά τους και η αποξηραμένη σήμερα Κίτρινη λίμνη-έλος), ενώ το διέρρεε από το νότιο ως το βόρειο άκρο ο Εορδαϊκός ποταμός (σημερινό ρέμα του Πεντάβρυσου) με τους παραποτάμους του (Ασπροποτάμου κ.α.) και ένα πλήθος από χειμάρρους.

Ιστορία

Ως πρώτοι κάτοικοι της περιοχή αναφέρονται οι Πελασγοί, που αργότερα, αφομοιώθηκαν πιθανότατα από το ελληνικό φύλο των Εορδών. Οικιστικές προϊστορικές ή μυκηναϊκές θέσεις εντοπίζονται στην περιοχή της Κίτρινης Λίμνης.

Η Εορδαία της Άνω Μακεδονίας, αποτελούσε αυτόνομο βασίλειο, που εντάχθηκε γρήγορα με τον Μακεδονικό Βασίλειο, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες περιοχές της Άνω Μακεδονίας, οι οποίες εντάχθηκαν αργότερα.

Από τις αρχαίες πηγές μνημονεύονται τέσσερις σημαντικές πόλεις:

• Η Εορδαία κείμενη στην όχθη της Βεγορίτιδας λίμνης που καταστράφηκε από επιδρομές τον 3ο αιώνα μ.Χ. Αποτελούσε την πρωτεύουσα πόλη της περιοχής. Κατα τον Μαργαρίτη Δήμιτσα, η πόλις Εορδαία βρισκόταν στη θέση του σημερινού χωριού Πύργοι (Κατράνιτσα). Γράφει λοιπόν μεταξύ άλλων : «...η μεν πρωτεύουσα αυτής Εορδαία έκειτο μεσημβρινοανατολικώς της λίμνης του Οστρόβου παρά το νύν χωρίω Κατράνιτσα, του οποίου η θέσις φαίνεται λίαν κατάλληλος εις αρχαίαν πόλιν παρά τω Εορδαικώ (Ποτάβα) ποταμώ. Η αρχαία αυτή πόλις διατηρηθείσα μέχρι του 10 αιώνοςκατεστράφη υπό των Βουλγάρων και έκτοτε πλέον δεν ανωκοδομήθη καταλίπουσα ερείπια τινά παρά τω προμνησθέντι χωρίω Κατράνιτσα».
• Η Άρνισσα, πιθανόν κοντά στην θέση του σημερινού οικισμού.
• Η Βοκερία, σε μια από τις αρχαιολογικές θέσεις βόρεια των λιμνών.
• Η Κέλλη, πιθανόν σε παραλίμνια θέση νότια της λίμνης Βεγορίτιδας.

Επίσης, από την ιστορικογεωγραφική έρευνα έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη αρκετών αρχαίων οικισμών της Εορδαίας κοντά στα εξής σημερινά χωριά: Άγιος Δημήτριος, Άγιος Χαράλαμπος, Άγιος Χριστόφορος, Ακρινή, Ανατολικό, Ασβεστοχώρι, Βεγόρα, Δροσερό, Εξοχή, Ερμακιά, Καπνοχώρι, Καρδιά, Καρυοχώρι, Κόμανος, Κομνηνά, Μαυροπηγή, Μεσόβουνο, Πολύμυλος, Ποντοκώμη, Πύργοι και Σπηλιά.

Οι Εορδοί, κατά τους Περσικούς Πολέμους, επί Ξέρξη Α', μήδισαν και μετείχαν εναντίον των πόλεων-κρατών της Νότιας Ελλάδας στη μάχη των Πλαταιών. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, στην Εορδαία στρατοπέδευσε ο βασιλιάς των Σπαρτιατών, Βρασίδας, τo 424 π.Χ., ως σύμμαχος του βασιλιά της Μακεδονίας, Περδίκκα Β΄, που πολεμούσε τον βασιλιά των Λυγκηστών, Αρριβαίο.

Κατά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι Εορδοί συμμετείχαν υπό την αρχηγία του ηγεμόνα τους Πτολεμαίου του Λάγου και ιδρυτή της Δυναστεία των Πτολεμαίων στην Αρχαία Αίγυπτο. Μνεία της Εορδαίας γίνεται και αργότερα κατά τη ρωμαϊκή περίοδο επειδή μέσω αυτής πέρναγε η ρωμαϊκή οδός Εγνατία.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επιγραφές (κυρίως απελευθερωτικές πράξεις) ρωμαϊκών (αυτοκρατορικών) χρόνων από το σημ. χωριό Εξοχή, οι οποίες μαρτυρούν τον θεσμό της δουλείας και τη λατρεία της Ενοδίας θεάς στην αρχαία Εορδαία. Εξάλλου, στην αρχαία αυτή φυλετική περιοχή μαρτυρείται το υψηλότερο, μετά την Ελίμεια, ποσοστό λατρευόμενων θεοτήτων (17 θεότητες και 18 τόποι λατρείας).

Προσωπικότητες

• Πτολεμαίος Α' ο Λαγού, στρατηγός του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σατράπης (323-305) και βασιλιάς της Αιγύπτου.