Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις

Η Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις (Ε.Ρ.Ε.) ήταν ελληνικό πολιτικό κόμμα, αμιγώς προσωποπαγές, που ιδρύθηκε στις 4 Ιανουαρίου 1956 από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Έλαβε μέρος στις εκλογές του Φεβρουαρίου 1956. Κέρδισε στη σειρά τρεις εκλογικές αναμετρήσεις, των ετών 1956, 1958 και 1961. Οι τελευταίες χαρακτηρίστηκαν «εκλογές βίας και νοθείας», προκαλώντας τον λεγόμενο «Ανένδοτο Αγώνα» εκ μέρους της αξιωματικής αντιπολίτευσης, της οποίας ηγούνταν τότε ο Γεώργιος Παπανδρέου. Στη δράση του κόμματος αυτού έβαλε τέλος η δικτατορία της 21ης Απριλίου του 1967. Δεν εμφανίσθηκε ξανά στην πολιτική σκηνή της Ελλάδας.

Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις
Πρόεδρος	Κωνσταντίνος Καραμανλής (1956-1963) Παναγιώτης Κανελλόπουλος (1963-1967)
Ιδρυτής	Κωνσταντίνος Καραμανλής
Ίδρυση	1956
Διάλυση	1974
Προκάτοχος	Ελληνικός Συναγερμός
Διάδοχος	Νέα Δημοκρατία
Πτέρυγα νεολαίας	Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις Νέων
Ιδεολογία	Ελληνικός εθνικισμός Συντηρητισμός Αντικομμουνισμός Μοναρχισμός
Πολιτικό φάσμα	Δεξιά
Χρώματα	μπλε
Πολιτικό σύστημα Ελλάδας Πολιτικά κόμματα Εκλογές

Η ΕΡΕ κατέστη αρχηγικό κόμμα, εφαρμόζοντας διακυβέρνηση πυγμής. Η διακυβέρνηση της χώρας από αυτήν συνέπεσε με την περίοδο της μεγαλύτερης έντασης του λεγομένου ψυχρού πολέμου. Παρότι θεωρείται εν πολλοίς πολιτικός πρόγονος της ΝΔ, εντούτοις εξέφραζε σαφέστατα περισσότερο εθνικιστικές και δεξιές θέσεις, ενώ διακρινόταν από τον έντονο αντικομμουνισμό της, διατηρώντας κοινωνικά συντηρητική θέση σε πολλά θέματα.

Το παρασκήνιο της ίδρυσης της ΕΡΕ

Γενικότερη κατάσταση

Το 1955, έτος ιδιαίτερα δραματικό για τον Ελληνισμό, βρίσκει τη Μεσόγειο -και περισσότερο την ανατολική λεκάνη της- σε πλήρη αναβρασμό. Ο Γαλλο-αλγερινός πόλεμος μαίνεται, η Αίγυπτος έχει περάσει στη ρωσική επιρροή και αγγλογαλλικές μονάδες κοντά στο Σουέζ συγκρούονται με αιγυπτιακές. Αποτελούν την απαρχή της κρίσης που θα ξεσπάσει το επόμενο έτος. Στην Παλαιστίνη η ειρήνη παραμένει με το δάκτυλο στη σκανδάλη. Τον Απρίλιο ξεσπά ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ στην Κύπρο και λίγο μετά αρχίζουν διώξεις και εκτελέσεις Ελληνοκυπρίων αγωνιστών. Σε συνέχεια των τελευταίων ξεσπά στην Τουρκία πογκρόμ κατά Ελλήνων, τα λεγόμενα Σεπτεμβριανά. Τον ίδιο μήνα, ο Νάσερ δημιουργεί τους «Φενταγίν», ειδικές μονάδες καταδρομών με εκρηκτικές δηλώσεις κατά της Δύσης. Στην Ελλάδα ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος, αρχηγός του δεξιού κόμματος του Ελληνικού Συναγερμού, ασθενεί βαριά, αδυνατώντας να αντιμετωπίσει τα γεγονότα. Υπό αυτές τις επιβαρυντικές συνθήκες, η εμπλοκή των ΗΠΑ στον χώρο, αλλά και στην εσωτερική ελληνική πολιτική, ήταν πλέον δεδομένη.

Ελληνική πολιτική κατάσταση

Ο Σεπτέμβριος του έτους εκείνου δεν ήταν και από τους πλέον κολακευτικούς για την ελληνική πολιτική ζωή, κάτω μάλιστα από ένα κατακλυσμό εκατοντάδων απεγνωσμένων αιτημάτων δράσης εκ μέρους πρεσβειών, οργανώσεων, σωματείων και ιδιωτών τόσο από την Κύπρο, όσο κυρίως από την Κωνσταντινούπολη μπροστά στο νέο ξεριζωμό του ελληνικού στοιχείου που σημειωνόταν. Μάταια προσπαθούσε τότε και ο Βασιλεύς Παύλος να πείσει τον στρατάρχη-πρωθυπουργό, η υγεία του οποίου συνεχώς χειροτέρευε, να παραιτηθεί. Πρώτος που φέρεται να ζήτησε («αξίωνε με διάβημα») από τον βασιλέα Παύλο την άμεση διαδοχή, με προκήρυξη εκλογών, ήταν ο Σοφοκλής Βενιζέλος, επικαλούμενος κίνδυνο ακυβερνησίας και ανάγκη να προληφθούν ελλοχεύοντες κίνδυνοι. Σημειώνεται ότι μετά την παραίτηση του Σπύρου Μαρκεζίνη από την κυβέρνηση, τον Απρίλιο του 1954, ο Παπάγος, στο τέλος του 1954, είχε διορίσει αντιπροέδρους του κόμματος δύο πρώην πανεπιστημιακούς καθηγητές και πρωτοκλασάτους του κόμματος, τους Παναγιώτη Κανελλόπουλο και Στέφανο Στεφανόπουλο. Τότε, όπως συμβαίνει πάντα σε παρόμοιες περιπτώσεις, κινητοποιήθηκαν και όλα τα συμφέροντα για τη διαδοχή του πρωθυπουργού. Βουλευτές, πολιτευόμενοι, εκπρόσωποι παντός είδους επιδιώξεων άρχισαν να διαγκωνίζονται στα γραφεία των παραπάνω αντιπροέδρων του κόμματος, υποβάλλοντας ακόμα και «πρωτόκολλα τιμής» (προσωπικής υποστήριξης). Συνέπεια όμως αυτών ήταν να δημιουργηθούν μέσα στο ίδιο κόμμα δύο επιμέρους συσπειρωμένες ομάδες.

Όταν τελικά ο Παύλος ζήτησε και εγγράφως την 1η Οκτωβρίου 1955 την παραίτηση του πρωθυπουργού, διαπιστώνοντας την μεταξύ των δύο αντιπροέδρων διάσταση απόψεων στον χειρισμό των εθνικών ζητημάτων, οι σύμβουλοι του Παπάγου του εισηγήθηκαν να αρνηθεί, προωθώντας ταυτόχρονα, σύμφωνα με το άρθρο 76 του τότε Συντάγματος (1952), και το σχετικό ΦΕΚ 268/3-10-1955, τον διορισμό «προσωρινού αναπληρωτή πρωθυπουργού». Αυτός ήταν ο Στέφανος Στεφανόπουλος. Κατόπιν αυτού η κυβέρνηση δεν ήταν πλέον ακέφαλη και ούτε εκλογές απαιτούνταν.

Ωστόσο η πρωθυπουργία του Παπάγου θα διακοπεί την επομένη, 4 Οκτωβρίου, με τον θάνατό του.

Η «παρεμβατική» επιλογή

Αμέσως μετά το παλάτι θα καλέσει τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στα ανάκτορα προκειμένου να του δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Αμέσως ο Καραμανλής θέλησε να αντικαταστήσει τον Συναγερμό με ένα άλλο πολιτικό κόμμα. Έτσι στις 4 Ιανουαρίου 1956 ιδρύθηκε η Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση.

Κατά την ίδρυση της ΕΡΕ προσχώρησαν σε αυτήν τα περισσότερα στελέχη του διαλυθέντος κόμματος του Ελληνικού Συναγερμού καθώς και πολλοί πολιτευόμενοι από άλλα κόμματα, π.χ. από τις διάφορες πτέρυγες του Κόμματος Φιλελευθέρων, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο Γρηγόριος Κασιμάτης, ο Δημήτρης Μακρής κ.ά. Στην ιδρυτική διακήρυξη αναφέρεται ότι «αι δύο μεγάλοι πολιτικαί παρατάξεις αίτινες προέκυψαν από τον διχασμόν του 1915 ετερμάτισαν από μακρού χρόνου την αποστολήν των», ενώ παράλληλα τονίζεται ότι είναι αναγκαία η εμφάνιση νέων πολιτικών σχημάτων και η προβολή της «Ηγεσίας της Νέας Γενεάς». Η ΕΡΕ αποτελούσε έτσι μετεξέλιξη του Ελληνικού Συναγερμού, με ριζική όμως αλλαγή της ηγετικής του ομάδας και ιδιαίτερο τονισμό εκείνων ακριβώς των σημείων που συνιστούσαν την πρωτοτυπία του σε σχέση με τις έως τότε εκφράσεις της αντιβενιζελικής παράταξης.

Πρώτα χρόνια διακυβέρνησης

Στις εκλογές της 29ης Φεβρουαρίου 1956, που διενεργήθηκαν με κυβέρνηση Κ. Καραμανλή, η ΕΡΕ πέτυχε την απόλυτη πλειοψηφία στο νέο Κοινοβούλιο, παρότι σε ψήφους υπολείφθηκε του αντιπάλου συνδυασμού. Ο αρχηγός της σχημάτισε Κυβέρνηση που παρέμεινε στην αρχή μέχρι την 5η Μαρτίου 1958, οπότε παραιτήθηκε. Στις διενεργηθείσες στις 11 Μαΐου 1958 εκλογές, υπό την υπηρεσιακή κυβέρνηση Κωνσταντίνου Γεωργακόπουλου, η ΕΡΕ πέτυχε και πάλι την πλειοψηφία.

«Περικλής», Εκλογές Βίας και νοθείας, παρακράτος

Στις εκλογές του 1958 η ΕΔΑ αναδείχθηκε αξιωματική αντιπολίτευση με ποσοστό 24,4%. Το γεγονός αυτό προκάλεσε έντονη ανησυχία στην κυβέρνηση της ΕΡΕ, η οποία αντέδρασε άμεσα συγκροτώντας μυστική επιτροπή στα πλαίσια του σχεδίου «Περικλής». Σε αυτή συμμετείχαν οι Γεώργιος Παπαδόπουλος, Γεώργιος Γεωργαλάς και Ελευθέριος Σταυρίδης. Σκοπός του «Περικλή» ήταν ο περιορισμός της επιρροής της ΕΔΑ και η εφαρμογή του θα είχε βαθιά χρονική διάρκεια. Επιπλέον, η ΕΡΕ χρηματοδότησε διάφορους αντικομμουνιστικούς, συντηρητικούς και εθνικιστικούς κύκλους, κυρίως δημοσιογραφικούς, σπαταλώντας μάλιστα πολλούς οικονομικούς πόρους. Τελικά το σχέδιο βρήκε ανοιχτή εφαρμογή στις εκλογές του 1961, που ονομάστηκαν «εκλογές βίας και νοθείας». Το σχέδιο καταγγέλθηκε από την ΕΔΑ και την Ένωση Κέντρου. Παρά ταύτα, η ΕΡΕ διατήρησε επαφές με διάφορους ακροδεξιούς κύκλους, κυρίως με παρακρατικές οργανώσεις (π.χ. Οργάνωση Καρφίτσα). Ωστόσο, η κατάσταση θα ξεφύγει από τον έλεγχο της ΕΡΕ το 1963, όταν θα δολοφονηθεί από την Καρφίτσα ο Γρηγόρης Λαμπράκης, βουλευτής της ΕΔΑ, και θα τραυματιστεί ο Γιώργος Τσαρουχάς. Τότε ο Καραμανλής θα αναφωνήσει το περίφημο «Ποιός κυβερνά αυτόν τον τόπο;» - θέλοντας έμμεσα να στιγματίσει το παλάτι και τη Φρειδερίκη.

Η πορεία μετά τον Καραμανλή

Μετά την ήττα του κόμματός του, το 1963, ο Καραμανλής παραιτήθηκε και αναχώρησε από την Ελλάδα, παρά την αντίθεση του βασιλέως Παύλου. Αρχηγός τότε της ΕΡΕ ανέλαβε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος που ηττήθηκε στις εκλογές της 17ης Φεβρουαρίου 1964 από την Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου. Η ΕΡΕ πρωταγωνίστησε στις πολιτικές εξελίξεις τη διετία 1965-1967, μετά την παραίτηση του Γεωργίου Παπανδρέου (15 Ιουλίου 1965). Στις 3 Απριλίου 1967 ο αρχηγός της σχημάτισε κυβέρνηση με σκοπό να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές στις 28 Μαΐου. Τους πρόλαβε όμως το πραξικόπημα των επίορκων αξιωματικών, στις 21 Απριλίου 1967, και η ΕΡΕ, όπως και όλα τα υφιστάμενα τότε πολιτικά κόμματα και οι πολιτικές οργανώσεις, διαλύθηκε.

Διάδοχο της ΕΡΕ κόμμα, μεταδικτατορικά, θεωρείται η Νέα Δημοκρατία, ιδρυθείσα κάτω από νέες συνθήκες το 1974 από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, κινούμενη στον ίδιο πολιτικό χώρο.

Αποτελέσματα εκλογών

Βουλή των Ελλήνων

Έτος	Αρχηγός κόμματος	Αριθμός ψήφων	Ποσοστό ψήφων	Έδρες	Θέση
1956	Κωνσταντίνος Καραμανλής	1.594.112	47,38%	165 / 300	Κυβέρνηση
1958	Κωνσταντίνος Καραμανλής	1.583.885	41,16%	171 / 300	Κυβέρνηση
1961	Κωνσταντίνος Καραμανλής	2.347.824	50,81%	176 / 300	Κυβέρνηση
1963	Κωνσταντίνος Καραμανλής	1.837.377	39,37%	132 / 300	Αξιωματική Αντιπολίτευση
1964	Παναγιώτης Κανελλόπουλος	1.621.546 (μαζί με Κ.Π.)	35,26% (μαζί με Κ.Π.)	99 / 300	Αξιωματική Αντιπολίτευση

Διατελέσαντες πρόεδροι

Οι διατελέσαντες πρόεδροι της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως είναι οι εξής:

#	Πρόεδρος		Εικόνα	Θητεία		Πρωθυπουργός
1		Κωνσταντίνος Καραμανλής		4 Ιανουαρίου 1956	9 Δεκεμβρίου 1963	1956-1963
2		Παναγιώτης Κανελλόπουλος		9 Δεκεμβρίου 1963	4 Οκτωβρίου 1974	1967

Υποσημειώσεις και παραπομπές

Πηγές

• "Ιστορία του 20ου Αιώνος", τόμοι 6 + Λεύκωμα, Έκδ. Χρυσός Τύπος - Αθήνα
• Σπ. Θεοτόκης "Πολιτικαί Αναμνήσεις" - Αθήναι 1986.
• Σπ. Μαρκεζίνης "Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος"
• Βασίλης Ραφαηλίδης, Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 1993 ISBN 960-7058-23-2.
• Αθ. Στριγάς "Η Μαύρη Βίβλος των Ελλήνων πολιτικών - (Οι ανέντιμοι υπηρέτες του Λαού)" - Αθήνα 1994.
• Αλέξης Παπαχελάς, Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 1997 ISBN 960-05-0748-1.
• Π. Πετρίδης "Η καχεκτική δημοκρατία. Κόμματα και εκλογές, 1946-1967" Αθήνα 2000.
• Π. Πετρίδης "Εξουσία και παραεξουσία στην Ελλάδα, 1957-1967. Απόρρητα ντοκουμέντα" Αθήνα 2000.
• Το από 22 Σεπτεμβρίου 1955 Μνημόνιο της CIA: "No 285 Foreign Relations 1955-1957, Greece, Vol.XXIV.

Βιβλιογραφία

• Ζ. Μεϋνό «Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα» Αθήνα 1966.
• Γ. Κάτρης «Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα» Αθήνα 1974.
• Α. Λεντάκης «Παρακρατικές οργανώσεις και 21η Απριλίου» Αθήνα 1975.
• Π. Κανελλόπουλος «Ιστορικά Δοκίμια» Αθήνα 1979.
• Ι. Δρόσος «Η νομική θέση των πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα» Αθήνα 1982.
• Κ. Γουνταχάουζ «Καραμανλής: Ο ανορθωτής της ελληνικής δημοκρατίας» Αθήνα 1982.
• Ν. Αλιβιζάτος «Οι πολιτικοί δεσμοί σε κρίση. Όψεις της ελληνικής εμπειρίας» Αθήνα 1983.
• Σ. Λιναρδάτος «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα» τομ.Γ΄, Δ΄ και Ε΄ Αθήνα 1978/1986.
• Τ. Λαμπρίας «Στη σκιά ενός μεγάλου» Αθήνα 1989.
• Γ. Ράλλης «Πολιτικές εκμυστηρεύσεις, 1950-1989» Αθήνα 1990.
• Χ. Βαρναρδάκης – Γ. Μαυρής «Κόμματα και κοινωνικές συμμαχίες στη προδικτατορική Ελλάδα. Οι προϋποθέσεις της μεταπολίτευσης» Αθήνα 1991.
• Γ. Γιαννουλόπουλος «Ο Μεταπολεμικός κόσμος. Ελληνική και Ευρωπαϊκή ιστορία, 1945-1963» Αθήνα 1992.
• Α. Αλεφαντής «Εθνικοφροσύνη: Η ιδεολογία του τρόμου και της ενοχοποίησης» Αθήνα 1994
• Ο. Διαμαντόπουλος «Η ελληνική συντηρητική παράταξη: Ιστορική προσέγγιση και πολιτικά χαρακτηριστικά» Αθήνα 1994.
• Ίδρυμα Σ. Καράγιωργα «Η Ελληνική Κοινωνία κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο 1945-1967» Αθήνα 1994.
• Γ. Αναστασιάδης «Σύγχρονη ελληνική πολιτική και συνταγματική ιστορία 1940-1986» Θεσσαλονίκη 1996.
• Δ. Ζακάλκας «Το αίτημα για εσωκομματική δημοκρατία. Μεταξύ συνταγματικής επιταγής και πολιτικής πραγματικότητας» Αθήνα 1996.
• Κ. Σβολόπουλος «Κωνσταντίνος Καραμανλής. Αρχείο, γεγονότα και Κείμενα (1992 -1997)
• Ε. Χατζηβασιλείου «Ευάγγελος Αβέρωφ Τοσίτσας 1908-1990» Αθήνα 2000.
• Ε. Χατζηβασιλείου «Η άνοδος του Κ. Καραμανλή στην εξουσία 1954-1956» Αθήνα 2000.
• Κ. Τσάτσος «Λογοδοσία μιας ζωής» Αθήνα 2000
• Π. Πετρίδης «Εξουσία και παραεξουσία στην Ελλάδα, 1957-1967. Αποκαλυπτικές μαρτυρίες για κρίσιμες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής πολιτικής ζωής» Αθήνα 2000.
• Η. Νικολακόπουλος «Η καχεκτική δημοκρατία. Κόμματα και εκλογές, 1946-1967» Αθήνα 2000.