Διπλός αστέρας

Οι διπλοί αστέρες ή γενικά ένα πολλαπλό αστρικό σύστημα, είναι αστέρες οι οποίοι λόγω της βαρύτητάς τους, περιστρέφονται γύρω από ένα κοινό κέντρο μάζας. Ο μεγαλύτερος αστέρας ονομάζεται πρωτεύοντας ή κύριος ενώ ο άλλος, συνήθως μικρότερος, ονομάζεται συνοδός ή δευτερεύων αστέρας. Περισσότεροι από τους μισούς αστέρες είναι μέλη διπλών ή πολλαπλών συστημάτων. Επειδή βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από τη γη, οι περισσότεροι είναι αδύνατο να παρατηρηθούν με οπτική παρατήρηση. Χωρίζονται σε διάφορες κατηγορίες, ανάλογα με την αστρονομική μέθοδο που παρατηρούνται.

Δύο σώματα που περιφέρονται γύρω από κοινό κέντρο μάζας

Ο Σείριος Α με τον αμυδρό συνοδό του, Σείριο Β, που διακρίνεται κάτω αριστερά.

Κατηγορίες διπλών αστέρων

Οι κατηγορίες αφορούν αποχωρισμένα διπλά συστήματα, δηλαδή συστήματα που η ακτίνα των αστέρων είναι πολύ μικρότερη από τη μεταξύ τους απόσταση.

Οπτικά διπλοί

Οπτικά διπλοί αστέρες ονομάζονται αυτοί που η σχετική τους απόσταση είναι τέτοια, που μας επιτρέπει με οπτική παρατήρηση (π.χ. με τηλεσκόπιο) να συμπεράνουμε ότι είναι διπλοί.

Αστρομετρικά διπλοί

Αστρομετρικά διπλοί, ονομάζονται οι αστέρες οι οποίοι φαίνεται να ταλαντεύονται, γύρω από μια ευθύγραμμη τροχιά και η ταλάντευση αυτή προκύπτει από την ύπαρξη ενός (αμυδρού) συνοδού αστέρα. Επειδή ακριβώς ο συνοδός είναι πολύ αμυδρός, είναι δύσκολο να παρατηρηθεί αμέσως. Το πρώτο αστρομετρικά διπλό σύστημα αστέρων που ανιχνεύθηκε, ήταν αυτό του Σείριου Α με τον συνοδό του Σείριο Β.

Εκλειπτικά διπλοί

Καλλιτεχνική απεικόνιση εκλειπτικά διπλού συστήματος αστέρων. Καθώς ο ένας περνά μπροστά από τον άλλον, η λαμπρότητα του συστήματος παρουσιάζει 2 ελάχιστα.

Στους εκλειπτικά διπλούς αστέρες, το επίπεδο της τροχιάς τους, βρίσκεται σχεδόν παράλληλο με τη διεύθυνση της παρατήρησης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία διαδοχικών εκλείψεων (μερικών ή ολικών) καθώς αυτά διέρχονται το ένα μπροστά από το άλλο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση δύο ελαχίστων στην λαμπρότητά τους.

Τα δύο ελάχιστα εξηγούνται επειδή οι δύο αστέρες έχουν γενικά, διαφορετικές λαμπρότητες και ακτίνες. Όταν ο λαμπρότερος αστέρας καλύπτεται από τον αμυδρότερος, παρατηρείται το πρωτεύον ελάχιστο, ενώ όταν ο λαμπρότερος βρίσκεται μπροστά, το δευτερεύον ελάχιστο.

Φασματοσκοπικά διπλοί

Οι τροχιές σε ορισμένα συστήματα διπλών αστέρων, είναι τέτοιες που τους αναγκάζουν να κινούνται με πολύ μεγάλες ταχύτητες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μετατόπιση του φάσματός τους προς το ερυθρό ή προς το κυανό ανάλογα με την κατεύθυνση της τροχιάς στην οποία βρίσκονται και λόγω του φαινομένου Doppler. Επειδή οι αστέρες βρίσκονται πάντα σε αντιδιαμετρικά αντίθετες θέσεις ως προς το κοινό τους κέντρο μάζας, προκύπτει ότι οι μετατοπίσεις του φάσματος γίνονται εναλλάξ. Αυτοί είναι οι φασματοσκοπικά διπλοί αστέρες.

Φασματικά διπλοί

Φασματικά διπλοί αστέρες είναι αυτοί, στους οποίους το φάσμα τους διαφέρει σημαντικά, οπότε μπορούν να διαχωριστούν, αλλά δεν παρατηρείται μετατόπιση Doppler, για να χαρακτηριστούν ως φασματοσκοπικά διπλοί.

Στενά διπλά συστήματα

Αποχωρισμένο

Αφορά τις κατηγορίες συστημάτων, που η ακτίνα των αστέρων είναι πολύ μικρότερη από τη μεταξύ τους απόσταση. Αναφέρθηκαν παραπάνω.

Ημιαποχωρισμένο

Καλλιτεχνική απεικόνιση ημιαποχωρισμένου διπλού συστήματος

Ημιαποχωρισμένο διπλό σύστημα είναι αυτό στο οποίο, ο ένας αστέρας έχει μεγάλη ακτίνα, περίπου ίση με τον λοβό Roche. Στο σύστημα παρατηρείται μεταφορά μάζας από τον αστέρα με τη μεγάλη ακτίνα, προς τον άλλο, μέσω του σημείου Λαγκράνζ L1.

Εν επαφή

Στο εν επαφή διπλό σύστημα και οι δύο αστέρες έχουν μεγάλη ακτίνα, οπότε συγκροτούν μία ατμόσφαιρα με δύο πυρήνες.

Πηγές

• Βάρβογλης, Χαράλαμπος· Σειραδάκης, Γιάννης Χ. (1994) [1986]. Εισαγωγή στη Σύγχρονη Αστρονομία. Θεσσαλονίκη: γαρταγάνης. ISBN 960-7013-21-2. 
• Μανιμάνης, Βασίλειος Ν.: «Ο κόσμος των διπλών άστρων», Περισκόπιο της Επιστήμης, τεύχος 218 (Ιούνιος 1998), σσ.40-49