Διαταγή περί Κομισάριου

Η Διαταγή περί Κομισάριου (γερμανικά:Kommissarbefehl) ήταν διαταγή που εκδόθηκε από τη Γερμανική Ανώτατη Στρατιωτική Διοίκηση στις 6 Ιουνίου 1941 πριν από την Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα. Η επίσημη ονομασία της ήταν Οδηγίες για τη Μεταχείριση των Πολιτικών Κομισάριων (Richtlinien für die Behandlung politischer Kommissare). Η διαταγή αυτή έδινε στη Βέρμαχτ την εντολή ότι οποιοσδήποτε σοβιετικός πολιτικός Κομισάριος εντοπίζονταν μεταξύ των αιχμαλωτισμένων στρατιωτών να εκτελεστεί συνοπτικά ως δήθεν προπαγανδιστής της ιδεολογίας του «Ιουδαϊσμού-Μπολσεβικισμού» στις στρατιωτικές δυνάμεις. Σύμφωνα με τη διαταγή, όλοι οι κρατούμενοι που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως «εντελώς μπολσεβίκοι ή ως ενεργά εκπρόσωποι της μπολσεβιστικής ιδεολογίας» θα πρέπει επίσης να εκτελεστούν.

Η πρώτη σελίδα της Διαταγής περί Κομισάριου, με ημερομηνία 6 Ιουνίου 1941

Ιστορία

Ο σχεδιασμός για την επιχείρηση Μπαρμπαρόσα ξεκίνησε τον Ιούνιο του 1940. Τον Δεκέμβριο του 1940 ο Αδόλφος Χίτλερ άρχισε να στέλνει ασαφείς προκαταρκτικές οδηγίες σε ανώτερους στρατηγούς σχετικά με τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου, δίνοντάς του την ευκαιρία να εκτιμήσει την αντίδρασή τους σε θέματα όπως η συνεργασία με τα SS. Η Βέρμαχτ ήταν ήδη σε κάποιο βαθμό πολιτικοποιημένη, έχοντας συμμετάσχει στις παραστρατιωτικές δολοφονίες του Ερνστ Ρεμ και των συνεργατών του το 1934, των κομμουνιστών στη Σουδητία το 1938 και των τσεχικών και γερμανικών πολιτικών εξόριστων στη Γαλλία, το 1940. Στις 3 Μαρτίου 1941 ο Χίτλερ εξήγησε στους στενούς στρατιωτικούς του συμβούλους πώς έπρεπε να διεξαχθεί ο πόλεμος της εξόντωσης. Την ίδια ημέρα, οδηγίες που ενσωματώνουν τις απαιτήσεις του Χίτλερ απεστάλησαν στο Τμήμα L της Ανώτατης Στρατιωτικής Διοίκησης (υπό τον αναπληρωτή αρχηγό Βάλτερ Βάρλιμοντ). Αυτές παρείχαν τη βάση για τις Οδηγίες σε Ειδικές Περιοχές των Οδηγίων Αρ. 21 (Υπόθεση Μπαρμπαρόσα) που συζητούσαν, μεταξύ άλλων, την αλληλεπίδραση του στρατού και των SS στο θέατρο των επιχειρήσεων, που απορρέει από την «ανάγκη εξουδετέρωσης ταυτόχρονα των μπολσεβίκων και των κομισάριων».

Στις 30 Μαρτίου, ο Χίτλερ απευθύνθηκε σε πάνω από 200 ανώτερους αξιωματούχους στην Καγκελαρία του Ράιχ. Μεταξύ των παρόντων ήταν ο Φραντς Χάλντερ, ο οποίος κατέγραψε τα βασικά σημεία της ομιλίας. Υποστήριξε ότι ο πόλεμος εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης «δεν μπορεί να διεξαχθεί με ιπποτικό τρόπο» επειδή ήταν ένας πόλεμος «ιδεολογιών και φυλετικών διαφορών». Δήλωσε επίσης ότι οι κομισάριοι έπρεπε να «εκκαθαριστούν» χωρίς έλεος, επειδή ήταν «φορείς ιδεολογίας που αντιτίθενται άμεσα στον Εθνικοσοσιαλισμό». Ο Χίτλερ όρισε την «εκμηδένιση των μπολσεβίκων κομισάριων και της κομμουνιστικής υπηρεσίας πληροφοριών» (θέτοντας έτσι τα θεμέλια για την διαταγή περί κομμισάριων) και απέρριψε την ιδέα των πολεμικών δικαστηρίων για κακουργήματα που διέπραξαν τα γερμανικά στρατεύματα και τόνισε τη διαφορετική φύση του πολέμου στην Ανατολή με τον πόλεμο στη Δύση.

Ο Χίτλερ γνώριζε καλά ότι αυτή η διαταγή ήταν παράνομη, αλλά προσωπικά απάλλασε εκ των προτέρων τυχόν στρατιώτες που παραβίασαν το διεθνές δίκαιο κατά την επιβολή αυτής της διαταγής. Ισχυρίστηκε ότι οι Συμβάσεις της Χάγης του 1899 και του 1907 δεν είχαν εφαρμογή, αφού οι Σοβιετικοί δεν τις είχαν υπογράψει. Η Σοβιετική Ένωση, ως ξεχωριστή οντότητα από τη Ρωσική Αυτοκρατορία, δεν υπέγραψε, στην πραγματικότητα, τη Σύμβαση της Γενεύης του 1929. Ωστόσο, η Γερμανία δεσμεύτηκε από το άρθρο 82, ότι «Σε περίπτωση πολέμου, αν ένας από τους στρατιώτες δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της Σύμβασης, οι διατάξεις της θα εξακολουθήσουν να ισχύουν μεταξύ των αντιπάλων που είναι συμβαλλόμενα μέρη αυτής».

Η Διαταγή

Η διαταγή περί κομισάριων είχε ως εξής:

Κατευθυντήριες γραμμές για τη μεταχείριση των πολιτικών επιτρόπων. Στη μάχη ενάντια στον Μπολσεβικισμό, δεν πρέπει να υπολογίζουμε την προσήλωση του εχθρού στις αρχές της ανθρωπότητας ή του διεθνούς δικαίου. Συγκεκριμένα, μπορεί να αναμένεται ότι όσοι από εμάς αιχμαλωτιστούν θα αντιμετωπίζονται με μίσος, σκληρότητα και απάνθρωπη συμπεριφορά από κάθε είδους πολιτικούς επιτρόπους.

Τα στρατεύματα πρέπει να γνωρίζουν ότι:

1. Σε αυτήν τη μάχη, είναι εσφαλμένο το έλεος ή οι εκτιμήσεις του διεθνούς δικαίου. Αποτελούν κίνδυνο για τη δική μας ασφάλεια και για την ταχεία ειρήνευση των κατακτημένων περιοχών.
2. Οι δημιουργοί των βαρβαρικών, ασιατικών μεθόδων πολέμου είναι οι πολιτικοί κομισάριοι. Επομένως, πρέπει να ληφθούν, αμέσως και χωρίς δισταγμό, αυστηρά μέτρα εναντίον τους. Έτσι, όταν συλληφθούν στη μάχη, είναι θέμα ρουτίνας να εκτελεστούν αμέσως με πυροβόλα όπλα.

Ισχύουν επίσης οι ακόλουθες διατάξεις:

1. Οι πολιτικοί κομισάριοι ως πράκτορες των εχθρικών στρατευμάτων είναι αναγνωρίσιμοι από το ειδικό σήμα τους - ένα κόκκινο αστέρι με χρυσό υφαντό σφυρί και δρεπάνι στα μανίκια. Πρέπει να διαχωριστούν αμέσως από τους αιχμαλώτους πολέμου, δηλαδή στο πεδίο της μάχης. Αυτό είναι απαραίτητο, προκειμένου να απομακρυνθεί από αυτούς οποιαδήποτε πιθανότητα να επηρεαστούν οι συλληφθέντες στρατιώτες. Αυτοί οι επίτροποι δεν πρέπει να αναγνωρίζονται ως στρατιώτες. Η προστασία που οφείλεται σε αιχμαλώτους πολέμου σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο δεν ισχύει για αυτούς. Όταν έχουν χωριστεί, πρέπει να εκτελεστούν.
2. Οι πολιτικοί κομισάριοι που δεν έχουν καταστεί ένοχοι για οποιαδήποτε εχθρική ενέργεια ούτε είναι ύποπτοι για κάτι τέτοιο πρέπει να αφεθούν, προς το παρόν, άθικτοι. Μόνο μετά από περαιτέρω διείσδυση στη χώρα θα είναι δυνατό να αποφασιστεί εάν και οι υπόλοιποι κομισάριοι ενδέχεται να αφεθούν εκεί που βρίσκονται ή να παραδοθούν στις δυνάμεις των Ζοντερκομάντο. Ο στόχος πρέπει να είναι οι τελευταίοι να πραγματοποιήσουν την αξιολόγηση.
3. Κατά την κρίση του ερωτήματος «ένοχος ή μη ένοχος», η προσωπική εντύπωση της στάσης και της συμπεριφοράς του κομισάριου θα πρέπει, κατ' αρχήν, να υπολογίζεται περισσότερο από τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης τα οποία ενδέχεται να μην είναι δυνατόν να αποδειχθούν.

Απάντηση

Το πρώτο προσχέδιο της Διαταγής περί Κομισάριου εκδόθηκε από τον στρατηγό Eugen Müller στις 6 Μαΐου 19414 και ζήτησε την εκτέλεση όλων των κομισάριων, προκειμένου να αποφευχθεί η είσοδος σε κάποιο στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία. Ο Γερμανός ιστορικός Χανς Άντολφ Γιάκομπσεν έγραψε:

«Δεν υπήρχε ποτέ καμία αμφιβολία στο μυαλό των διοικητών του γερμανικού στρατού ότι η διαταγή παραβίαζε σκόπιμα το διεθνές δίκαιο. Αυτό επιβεβαιώνεται από τον ασυνήθιστο μικρό αριθμό γραπτών αντιγράφων της διαταγής που διανεμήθηκε».

Η παράγραφος στην οποία ο στρατηγός Μίλερ κάλεσε τους διοικητές του στρατού να αποτρέψουν «υπερβολές» καταργήθηκε, κατόπιν αιτήματος της Ανώτατης Στρατιωτικής Διοίκησης. Ο Brauchitsch τροποποίησε την απόφαση στις 24 Μαΐου 1941 επισυνάπτοντας την παράγραφο του Μίλερ και κάλεσε τον στρατό να δείξει πειθαρχία στην εκτέλεση της διαταγής. Το τελικό σχέδιο της διαταγής εκδόθηκε από την Ανώτατη Στρατιωτική Διοίκηση στις 6 Ιουνίου 1941 και περιορίστηκε μόνο στους πιο ανώτερους διοικητές, στους οποίους δόθηκε εντολή να ενημερώσουν προφορικά τους υφισταμένους τους.

Η ναζιστική προπαγάνδα παρουσίασε την Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα ως έναν ιδεολογικό-φυλετικό πόλεμο μεταξύ του γερμανικού Εθνικοσοσιαλισμού και του «Ιουδαϊσμού-Μπολσεβικισμού», και ασιατικών βαρβάρων που εμπλέκονταν σε «βάρβαρες ασιατικές μεθόδους μάχης» από κακούς Εβραίους κομισάριους στους οποίους τα γερμανικά στρατεύματα δεν έδειξαν έλεος. Η συντριπτική πλειονότητα των αξιωματικών και στρατιωτών της Βέρμαχτ έτεινε να βλέπει τον πόλεμο με ναζιστικούς όρους, αντιμετωπίζοντας τους σοβιετικούς αντιπάλους τους ως υπανθρώπους.

Η επιβολή της διαταγής περί Κομισάριου οδήγησε σε χιλιάδες εκτελέσεις. Ο Γερμανός ιστορικός Γιούργκεν Φέρστερ έγραψε το 1989 ότι απλώς δεν ήταν αλήθεια ότι η Διαταγή περί Κομισάριου δεν εφαρμόστηκε, όπως ισχυρίστηκαν οι περισσότεροι διοικητές του γερμανικού στρατού στα απομνημονεύματά τους και ορισμένοι Γερμανοί ιστορικοί όπως ο Ερνστ Νόλτε εξακολουθούν να ισχυρίζονται. Η πλειονότητα των γερμανικών μονάδων πραγματοποίησε τη Διαταγή περί Κομισάριου.

Ο Έριχ Φον Μάνσταϊν παρέδωσε την Διαταγή περί Κομισάριου στους υφισταμένους του, οι οποίοι εκτελούσαν όλους τους συνεληφθέντες κομισάριους, κάτι για το οποίο καταδικάστηκε από βρετανικό δικαστήριο το 1949. Μετά τον πόλεμο, ο Μάνσταϊν είπε ψέματα σχετικά με την παραβίαση της Διαταγής περί Κομισάριου, λέγοντας ότι ήταν αντίθετος στην εφαρμογή και δεν την επέβαλε ποτέ. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1941, αφού αρκετοί διοικητές της Βέρμαχτ ζήτησαν να μαλακώσει η διαταγή, ως τρόπο ενθάρρυνσης του Κόκκινου Στρατού να παραδοθεί, ο Χίτλερ αρνήθηκε «οποιαδήποτε τροποποίηση των υπαρχουσών διατάξεων σχετικά με τη μεταχείριση των πολιτικών κομισάριων».

Όταν η Διαταγή περί Κομισάριου έγινε γνωστή στον Κόκκινο Στρατό, προκάλεσε ισχυρότερη αντίσταση στις γερμανικές δυνάμεις. Αυτό το ανεπιθύμητο αποτέλεσμα αναφέρθηκε στις γερμανικές εκκλήσεις προς τον Χίτλερ, ο οποίος τελικά ακύρωσε τη Διαταγή περί Κομισάριου μετά από ένα έτος, στις 6 Μαΐου 1942. Η διαταγή χρησιμοποιήθηκε ως απόδειξη στις δίκες της Νυρεμβέργης και ως μέρος του ευρύτερου ζητήματος του κατά πόσον οι Γερμανοί στρατηγοί ήταν υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν εντολές του Χίτλερ ακόμη και όταν γνώριζαν ότι οι διαταγές ήταν παράνομες.

Δείτε επίσης

• Διαταγή περί Κομμάντος

Περαιτέρω ανάγνωση

• Burleigh, Michael. Ethics and Extermination. 1st ed. Cambridge: Cambridge University Press, 1997. Cambridge Books Online. Web. 5 May 2016.
• Jürgen Förster: "The Wehrmacht and the War of Extermination Against the Soviet Union" pages 494-520 from The Nazi Holocaust Part 3 The "Final Solution": The Implementation of Mass Murder Volume 2 edited by Michael Marrus, Westpoint: Meckler Press, 1989 (ISBN 0-88736-255-9).
• Jürgen Förster: "Das Unternehmen 'Barbarossa' als Eroberungs- und Vernichtungskrieg." In: Germany and the Second World War. 1983. σελίδες 435–440. ISBN 3-421-06098-3. 
• Förster, Jürgen (2005). «The German Military's Image of Russia». Στο: Erickson, Ljubica· Erickson, Mark. Russia War, Peace and Diplomacy. London: Weidenfeld & Nicolson. 
• Hartmann, Christian (2013). Operation Barbarossa: Germany's War in the East, 1941–1945. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-966078-0. 
• Jacobsen, Hans-Adolf (1968). «The Kommissarbefehl and Mass Executions of Soviet Russian Prisoners of War». Στο: Krausnick, Helmut· Buchheim, Hans· Broszat, Martin· Jacobsen, Hans-Adolf. Anatomy of the SS State. New York: Walker and Company. ISBN 978-0-00-211026-6. 
• Kay, Alex J. (2011) [2006]. Exploitation, Resettlement, Mass Murder: Political And Economic Planning for German Occupation Policy in the Soviet Union, 1940–1941. New York: Berghahn Books. ISBN 978-1-84545-186-8. 
• Helmut Krausnick: "Kommissarbefehl und 'Gerichtsbarkeitserlass Barbarossa' in neuer Sicht," In: Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte. 25, 1977, pp. 682–738.
• Reinhard Otto: "Wehrmacht, Gestapo und sowjetische Kriegsgefangene im deutschen Reichsgebiet 1941/42." Munich 1998, (ISBN 3-486-64577-3).
• Felix Römer: "Der Kommissarbefehl. Wehrmacht und NS-Verbrechen an der Ostfront 1941/42." Schöningh, Paderborn 2008, (ISBN 978-3-506-76595-6).
• Römer, Felix (2012). «The Wehrmacht in the War of Ideologies: The Army and Hitler's Criminal Orders on the Eastern Front». Στο: Alex J. Kay· Jeff Rutherford· David Stahel. Nazi Policy on the Eastern Front, 1941: Total War, Genocide, and Radicalization. University of Rochester Press. ISBN 978-1-58046-407-9. 
• Christian Streit: "Keine Kameraden. Die Wehrmacht und die sowjetischen Kriegsgefangenen 1941–1945." Dietz, Bonn 1991 [1979], (ISBN 3-8012-5016-4).

• Der Kommissarbefehl 6 June 1941 Hitler
• Commissar order: English translation
• "Fuhrer-Erlasse" 1939–1945 (über die Ausübung der Kriegsgerichtsbarkeit im Gebiet "Barbarossa") 13 May 1941 Keitel