Δίκτη

Η Δίκτη ή Λασιθιώτικα Όρη είναι οροσειρά στην Κρήτη, που εκτείνεται στα ανατολικά του νησιού. Η ονομασία της Δίκτης πιθανώς να προέρχεται από τη μυθολογία και να σημαίνει το μέρος γέννησης του Δία (γενική πτώση Διός + τίκτω). Η περιοχή της Δίκτης υπάγεται διοικητικά στους δήμους Οροπεδίου Λασιθίου, Αγίου Νικολάου, Ιεράπετρας, Βιάννου, Μινώα Πεδιάδος και Χερσονήσου. Χαρακτηριστικό μορφολογικό στοιχείο της οροσειράς αποτελεί το οροπέδιο Λασιθίου (μέσο ύψος 866 μ.) που είναι το μεγαλύτερο στην Κρήτη. Η Δίκτη είναι ο νοτιότερος και ταυτόχρονα ο ανατολικότερος ορεινός όγκος της Ελλάδας που υπερβαίνει τα 2000 μ. υψόμετρο.

Δίκτη
Η ψηλότερη κορυφή (Σπαθί) της Δίκτης όπως φαίνεται από το οροπέδιο του Λιμνάκαρου. Δίκτη
Ύψος	2.148 μέτρα
Κορυφή	Σπαθί
Γεωγραφικά στοιχεία
Γεωγραφικό Διαμέρισμα	Κρήτη

Μορφολογία

Η κορυφή με το μεγαλύτερο ύψος λέγεται Σπαθί ή Δίχτης (2.148 μ). Η κύρια κορυφογραμμή της Δίκτης βρίσκεται νότια του οροπεδίου Λασιθίου σχηματίζοντας ένα πέταλο γύρω από την δασωμένη κοιλάδα του Σελάκανου. Αποτελείται από τις κορυφές Σκαφιδαράς (ή Μπατελιό) (1673 μ), Λάζαρος (2085 μ), Σπαθί (2148 μ) στη βόρεια πλευρά του πετάλου και Αφέντης Χριστός (2141 μ) με την ανατολική της προέκταση γνωστή ως Ψαρή Μαδάρα (2094 μ) και Μαδάρα (1783 μ) στη νότια πλευρά. Στα νοτιοανατολικά του οροπεδίου Λασιθίου βρίσκεται ένα δεύτερο μεγάλο οροπέδιο, το Καθαρό στα 1140 μ. Ανατολικά του Καθαρού βρίσκονται οι κορυφές Τσίβη (1664 μ), Αβαρσάμη (1548 μ.) και Πλατιά Κορυφή (1489 μ) και νότια η Χαλασμένη κορυφή (1391 μ). Στα νοτιοδυτικά του οροπεδίου Λασιθίου βρίσκονται οι κορυφές Σαρακηνό (1588 μ), Μικρός Αφέντης (1571 μ), Τούμπα Μούτσουνα (1538 μ), και Βιργιωμένο όρος (1414 μ). Τέλος βορειοανατολικά του οροπεδίου Λασιθίου υψώνεται ο όγκος της Σελένας (1559 μ) που στα ανατολικά εκτείνεται στην κορυφή Μαχαιράς (1487 μ).

Αναπαράσταση της περιοχής του Λασιθίου με τα όρη και ποταμούς του, Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα, 1618

Εκτός από τα οροπέδια Λασιθίου και Καθαρού, στη Δίκτη υπάρχουν ακόμα μερικά μικρότερα όπως το Λιμνάκαρο (1125 μ), η Λάπαθος (1260 μ), ο Ομαλός Βιάννου (1325 μ), η Έργανος (950 μ), η Μάρη (1130 μ) και η Νίσσιμος (930 μ). Αρκετά φαράγγια διασχίζουν τον ορεινό όγκο της Δίκτης. Ένα από αυτά με το όνομα Χαυγάς συνδέει τα οροπέδια Καθαρού και Λασιθίου. Άλλα σημαντικά φαράγγια είναι της Εργάνου, του Ξενιάκου, της Λαπάθου, της Σαρακίνας και του Μπουφάνη (των γυπαετών) στα νοτιοανατολικά καθώς και της Κριτσάς και του Αδριανού στα ανατολικά. Στον ευρύτερο όγκο της Δίκτης μπορούν να συμπεριληφθούν τα άγριας ομορφιάς και δυσπρόσιτα φαράγγια της Βιάννου όπως της Άρβης, του Καλαμιού και της Πορτέλας. Την πλούσια μορφολογία συμπληρώνουν επιβλητικοί γκρεμοί (δέτες) όπως του Λιμνάκαρου, της Ψαρής Μαδάρας και της Εμπάρου/Μηλιαράδων στα νοτιοδυτικά. Σημαντικές ορθοπλαγιές συναντώνται στη ΒΔ πλευρά του Σπαθιού (πάνω από το Λιμνάκαρο), στη δυτική πλευρά του Αφέντη Χριστού (πάνω από το φαράγγι της Εργάνου), στη βόρεια πλευρά της Ψαρής Μαδάρας (πάνω από το Σελάκανο) και στη βόρεια πλευρά της Τσίβης (Χαλασάς). Όπως και στους άλλους δύο μεγάλους ορεινούς όγκους της Κρήτης η νότια πτέρυγα της Δίκτης (Αφέντης Χριστός - Ψαρή Μαδάρα) είναι η πιο απότομη με μεγάλες κλίσεις.

Στη Δίκτη βρίσκονται οι πηγές χειμάρρων/ποταμών όπως οι Αποσελέμης, στα βόρεια και κεντρικά, ο Αναποδάρης στα νοτιοδυτικά και ο Κρυός ή Σαραντάπηχος ή Ψωριάρης στα νοτιοανατολικά. Η λεκάνη απορροής του Αποσελέμη ξεκινάει νοτίως του οροπεδίου του Καθαρού στα σύνορα των δήμων Αγίου Νικολάου και Ιεράπετρας. Στη συνέχεια αφού διασχίσει το οροπέδιο Καθαρού εισέρχεται στο οροπέδιο Λασιθίου μέσω του φαραγγιού του Χαυγά. Στο παρελθόν, επειδή τα νερά του Αποσελέμη δε έβρισκαν υπέργειο πέρασμα από το οροπέδιο Λασιθίου, στην κυριολεξία εξαφανίζονταν στην περιοχή του Χώνου και υπογείως κατέβαιναν στην επαρχία Πεδιάδος του νομού Ηρακλείου. Εκεί βρίσκεται σήμερα το φράγμα του Αποσελέμη. Για την αποτελεσματικότερη παροχέτευση των νερών του Αποσελέμη και την αποφυγή πλυμμηρικών φαινομένων στο οροπέδιο έχει κατασκευαστεί από το 2018 σήραγγα 3,5 χιλιομέτρων, με κλίση 15%, για τη μεταφορά των νερών από το οροπέδιο στο φράγμα του Αποσελέμη. Μετά το φράγμα ο ποταμός σχηματίζει το φαράγγι του Αποσελέμη και στη συνέχεια εκβάλλει στο Κρητικό πέλαγος στην περιοχή της Ανάληψης. Ο ανατολικός παραπόταμος του Αναποδάρη (Μπαρίτης) πηγάζει από την κορυφή Αφέντης Χριστός και με δυτική ροή διασχίζει την κοιλάδα της Εμπάρου. Στη συνέχεια μετά τη συμβολή και με νότια ροή εκβάλει στο Λιβυκό πέλαγος. Ο Κρυός πηγάζει από τις κορυφές Σπαθί (νότια) και Αφέντης Χριστός (ανατολικά) και διασχίζει το Σελάκανο με νοτιοανατολική ροή. Στη συνέχεια σχηματίζει το φαράγγι της Σαρακίνας και εκβάλλει στο Λιβυκό πέλαγος στο χωριό Μύρτος. Μέρος από τα νερά του Κρυού γεμίζουν το φράγμα των Μπραμιανών κοντά στην Ιεράπετρα. Σημαντική είναι επίσης η κοιλάδα της περιοχής του χωριού Ποτάμοι μεταξύ των κορυφών Σελένας/Μαχαιρά από τη μια και Τσίβης από την άλλη καθώς και η Γερακιανή λαγκάδα στα δυτικά.

Ανάβαση

Για την ανάβαση στις κορυφές της Δίκτης, βολικά σημεία εκκίνησης είναι τα οροπέδια Καθαρό (για Λάζαρο, Σπαθί), Λιμνάκαρο (για Σπαθί, Αφέντη Χριστό) και από τα νότια ο Ομαλός (για Αφέντη Χριστό, Ψαρή Μαδάρα). Πρόσβαση και στις 4 κορυφές υπάρχει και από το Σελάκανο αλλά με μεγαλύτερο συντελεστή δυσκολίας.

Οικολογία

Κρητική ίριδα (Iris cretensis), ένα από τα πολυάριθμα είδη φυτών της Δίκτης

Η επιβλητική ΒΔ ορθοπλαγιά της κορυφής Σπαθί το χειμώνα

Η κύρια κορυφογραμμή σε σχήμα πετάλου πάνω από το δάσος του Σελάκανου όπως φαίνεται από τη Χαλασμένη κορυφή. Από αριστερά, φαίνονται η νότια πτέρυγα της Δίκτης (Ψαρή Μαδάρα) με την κορυφή Αφέντης Χριστός (μέσο) και στα δεξιά μέρος της κορυφής Λάζαρος.

Η περιοχή της Δίκτης είναι οικολογικής σημασίας καθώς αποτελεί τόπο διαμονής αρπακτικών πτηνών όπως ο χρυσαετός (Aquila chrysaetos) η περίφημη βιτσίλα στην τοπική λαλιά, ο γύπας (Gyps fulvus), ο γυπαετός ή κοκκαλάς (Gypaetus barbatus), ο πετρίτης (Falco peregrinus), το χρυσογέρακο (Falco biarmicus), και η κοκκινοκαλιακούδα (Pyrrhocorax pyrrhocorax). Στα νοτιοανατολικά, κυρίως στη κοιλάδα του Σελάκανου, αλλά και στα ορεινά των δήμων Βιάννου, Ιεράπετρας και Αγίου Νικολάου υπάρχουν σημαντικά δάση για τα δεδομένα της Κρήτης. Εκτός από το δάσος του Σελάκανου, διακριτά δασικά οικοσυστήματα αποτελούν τα δάση της Σύμης, της Μεγάλης Κορυφής, του Κρούστα, της Πρίνας (Πενταχέρη), της Κριτσάς, των Ποτάμων και της Σελένας (Αζιλακόδασος). Τα δασικά είδη που κυριαρχούν είναι τραχεία πεύκη (Pinus brutia), πρίνος (πουρνάρι) (Quercus coccifera, Quercus calliprinos), κρητικός σφένδαμος (Acer sempervirens), άγριο (οριζοντιόκλαδο) κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens, var horizontalis) και λιοπρίνι ή φυλλίκι ή φυλλιρέα (Phillyrea latifolia). Ο πρίνος είτε στη δενδρώδη είτε στη θαμνώδη μορφή (κατσοπρίνι) είναι το κυρίαρχο δασικό είδος στη Δίκτη σχηματίζοντας εκτεταμένους πρινώνες μέχρι και το υψόμετρο των 1700 μέτρων στις νότιες πλαγιές. Τα πευκοδάση, αντίθετα, περιορίζονται στη νότια και ανατολική πλευρά και σε σχετικά χαμηλότερα υψόμετρα (μέχρι 1350 μ). Συστάδες άγριου κυπαρισσιού υπάρχουν κυρίως στο Σελάκανο, στη νότια πλευρά της Τσίβης (κυπαρισσόδασος της Κριτσάς) και στις απότομες πλευρές φαραγγιών όπως της Εργάνου. Στα βορειοανατολικά της Σελένας υπάρχει το Αζιλακόδασος, ένα δάσος από Αριές (Quercus ilex), είδος αειθαλούς βελανιδιάς που στην Κρήτη ονομάζεται Αζίλακας. Επίσης οι περιοχές υψομέτρου 850-1800 μ. αποτελούν καταφύγιο του απειλούμενου και ενδημικού (για την Κρήτη) είδους αμπελιτσά (Zelkova abelicea). Τα δάση της Δίκτης έχουν μειωθεί δραματικά σε σχέση με την περίοδο ως την Τουρκοκρατία, οπότε υπήρχαν πυκνά δάση με αγριοκάτσικα. Στα χρόνια της Κατοχής (1941-44) πολλά δάση καταστράφηκαν από τους κατακτητές, επειδή αποτελούσαν προστασία για τους αντιστασιακούς αγωνιστές. Οι πλαγιές με χαμηλά υψόμετρα είναι κατάφυτες από πουρνάρια, ελιές, αγριελιές, λιοπρίνια, χαρουπιές και πεύκα στα νοτιοανατολικά. Στα βράχια και τους γκρεμούς ευδοκιμεί το κρητικό δίκταμο ή έρωντας (Origanum dictamnus), το οποίο έχει πάρει το όνομά του από τη Δίκτη. Στο οροπέδιο του Καθαρού έχουν βρεθεί οστά προϊστορικού ιπποπόταμου (Hippopotamus creutzburgi) που ζούσε στην περιοχή.

Γεωργία

Η περιοχή της Δίκτης αποτελεί μια από τις πιο εύφορες περιοχές της Κρήτης. Τα εύφορα οροπέδια, κυρίως το Λασίθι και το Καθαρό, και οι ορεινές κοιλάδες παράγουν ποικιλία γεωργικών προϊόντων όπως πατάτες, κηπευτικά, αχλάδια, σταφύλια, μήλα και καρύδια. Οι πρόποδες καθώς και πλαγιές με χαμηλά υψόμετρα καλύπτονται από εκτεταμένους ελαιώνες. Επίσης στα ορεινά υπάρχει σημαντική παραδοσιακή κτηνοτροφία αιγοπροβάτων. Τα δάση τραχείας πεύκης στην νοτιοανατολική πλευρά της Δίκτης παράγουν μεγάλες ποσότητες μελιού. Το παράσιτο των πεύκων Marchalina hellenica, γνωστό στους μελισσοκόμους ως αργάτης (από το εργάτης), που ευθύνεται για την παραγωγή του μελιού, είναι μέρος του οικοσυστήματος και όχι αποτέλεσμα εμβολιασμού και δεν αποτελεί απειλή για τα πεύκα. Χιλιάδες μελίσσια από όλη την Κρήτη φιλοξενούνται στα ορεινά και ημιορεινά. Τα νερά της Δίκτης είναι ζωτικής σημασίας για την ανατολική Κρήτη. Εκτός από τις δεκάδες πηγές και πηγάδια στα ορεινά, τα νερά της Δίκτης τροφοδοτούν περιφερειακά τους υδροφόρους ορίζοντες στα πεδινά όπου υπάρχουν δεκάδες γεωτρήσεις. Επιπλέον, δύο φράγματα, σημαντικά για την ύδρευση και τη γεωργία της ανατολικής Κρήτης, του Αποσελέμη (ΒΔ) και των Μπραμιανών (ΝΑ), αξιοποιούν τα υπέργεια νερά από τον ορεινό όγκο. Από το φράγμα του Αποσελέμη υδρεύονται το Ηράκλειο η Χερσόνησος και ο Άγιος Νικόλαος.

Προστασία

Οι παρακάτω περιοχές της Δίκτης έχουν συμπεριληφθεί στο πανευρωπαϊκό δίκτυο Natura 2000 (Φύση 2000) για την προστασία των ειδών και των ενδιαιτημάτων τους: GR4320010 (Κορυφή Λάζαρος - Μαδάρα Δίκτης), GR4310011 (Κορυφή Κούπα), GR4310006 (Δίκτη: Ομαλός Βιάννου, Σύμη - Ομαλός), GR4320002 (Δίκτη: Οροπέδιο Λασιθίου, Καθαρό, Σελένα, Κρασί, Σελάκανο, Χαλασμένη Κορυφή), GR4320013 (Φαράγγι Σεληνάρι-Βραχάσι).

Σημαντική απειλή για το οικοσύστημα της οροσειράς αποτελούν οι δασικές πυρκαγιές που προκαλούν συχνά τρομακτική ζημιά στα πευκοδάση και στους πρινώνες. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι τρεις καταστροφικότερες πυρκαγιές της Κρήτης την περίοδο 1980-2008 αφορούν την νοτιοανατολική περιοχή της Δίκτης (28/8/1983, 24/7/1993, 17/8/1994). Η πυρκαγιά στις 17/8/1994 κατέκαυσε 70 χιλιάδες στρέμματα - συμπεριλαμβανομένης μεγάλης δασικής έκτασης - και θεωρείται μια από τις 10 καταστροφικότερες πυρκαγιές της Ελλάδας την περίοδο 1980-2006. Σε βραχώδη μέρη με σχετικά μικρή βροχόπτωση και εκτεταμένη κτηνοτροφία η ανανέωση των δασών γίνεται με πολύ αργούς ρυθμούς. Η σφοδρότητα των πυρκαγιών ενισχύεται από την ξηρότητα του κλίματος καθώς και τη μεγάλη ένταση των εποχιακών Β-ΒΔ ανέμων (μελτέμια) το δεύτερο μισό του καλοκαιριού στο νοτιοανατολικό Αιγαίο. Επιπλέον απειλή αποτελεί η εκτεταμένη και αυθαίρετη όργωση του ορεινού όγκου με αγροτικούς δρόμους που έχει σαν συνέπεια την ανθρώπινη ανεξέλεγκτη παρέμβαση: λαθροθηρία, αυθαίρετη δόμηση, παράνομη υλοτομία, σκουπίδια, υπερβόσκηση. Η ανθρώπινη απειλή συντηρείται από την έλλειψη σχεδιασμού από την πλευρά των τοπικών φορέων για ορθολογική αξιοποίηση των πόρων που ταυτόχρονα θα εξασφαλίζει την προστασία και βιοσιμότητα του φυσικού περιβάλλοντος του ορεινού όγκου.

Το Δίκταιο Άντρο

Στο οροπέδιο Λασιθίου, κοντά στο χωριό Ψυχρό, βρίσκεται το Δικταίο Άντρο, το σπήλαιο στο οποίο σύμφωνα με τη μυθολογία γεννήθηκε και ανατράφηκε ο Δίας.

Πινακοθήκη

• 
  Άποψη φαραγγιού στη Δίκτη
• 
  Άποψη φαραγγιού στη Δίκτη
• 
  Οροπέδιο στη Δίκτη
• 
  Τοπίο στο οροπέδιο Καθαρού
• 
  Τοπίο στο οροπέδιο Καθαρού
• 
  Δρόμος στη Δίκτη
• 
  Δρόμος στη Δίκτη
• 
  Άποψη της Δίκτης
• 
  Τοπίο στο οροπέδιο Καθαρού
• 
  Άποψη της Δίκτης
• 
  Άποψη της Δίκτης
• 
  Τοπίο στο οροπέδιο Καθαρού
• 
  Δέντρο στο οροπέδιο Καθαρού
• 
  Πρόβατα στη Δίκτη
• 
  Μερική άποψη της Δίκτης κατά την ανατολή του ηλίου. Παράλληλα το φεγγάρι δύει.
• 
  Πευκοδάσος στη νοτιοανατολική Δίκτη

Βιβλιογραφία

• Εγκυκλοπαίδεια Παιδεία, εκδ. Μαλλιάρης - Παιδεία, τόμ. 8, 2007