Δίγαμμα

Το δίγαμμα (Ϝ ϝ σε αρχαίες επιγραφές, μεταγενέστερα Ϛ ϛ μόνο ως αριθμός) πιθανώς ονομαζόμενο ϝαῦ (βαυ, ΔΦΑ: wau) αρχικά, ήταν το έκτο γράμμα σε πρώιμες μορφές του ελληνικού αλφαβήτου. Η φωνητική αξία του ήταν ένας ασθενής διχειλικός συμφωνικός φθόγγος, όπως το αγγλικό w ([[w]]). Ο φθόγγος αυτός υπέστη σίγαση νωρίς – πριν τον 8ο αιώνα π.Χ. – στις Ιωνικές και Αττικές διαλέκτους της αρχαίας ελληνικής, αλλά διατηρήθηκε για περισσότερο χρόνο σε άλλες διαλέκτους. Το γράμμα Ϝ εμφανίζεται σε επιγραφές μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ.

Πιθανολογείται ότι το αρχικό όνομα του γράμματος ήταν "ϝαῦ" ([wau]), κατά τη φωνητική του αξία και το ανάλογο φοινικικό γράμμα ουάου. Τη μεταγενέστερη ονομασία "δίγαμμα" οφείλει στο σχήμα του (δις + γάμμα – διπλό, δύο φορές γάμμα).

Την ύπαρξη του δίγαμμα στον Όμηρο κατέδειξε ο Άγγλος φιλόλογος Μπέντλεϊ, εξηγώντας πλήθος μετρικών ανωμαλιών και χασμωδιών στη γλώσσα των ομηρικών επών, που οφείλονταν στην απουσία του γράμματος κατά τη καταγραφή των επών με το κλασσικό ευκλείδειο αλφάβητο των 24 γραμμάτων (σε χρήση από το 403 π.Χ. μέχρι σήμερα) που δεν περιείχε πλέον το δίγαμμα.

Στην παμφυλική διάλεκτο υπήρχε άλλο ένα γράμμα με αξία επίσης παρόμοια με το [v] ή [w], αλλά ξεχωριστό από το δίγαμμα, που είχε τη μορφή και ενίοτε αναφέρεται σαν "παμφυλιακό δίγαμμα" σήμερα.

Στην τσακωνική διάλεκτο ακούγονται μέχρι και σήμερα σε ορισμένες λέξεις απομεινάρια του αρχαίου αυτού φθόγγου που προφέρεται σήμερα [v].

Στο ελληνικό σύστημα αρίθμησης το δίγαμμα, αφού ήταν έκτο στο αλφάβητο, συμβόλιζε τον αριθμό 6. Όταν αποβλήθηκε από το αλφάβητο, το σύμβολό του παρέμεινε σε χρήση με αυτήν την αριθμητική αξία, ώστε πχ το ιώτα να εξακολουθεί να αντιστοιχεί στο 10 παρότι ήταν πλέον το ένατο γράμμα. Κατά τον Μεσαίωνα το σύμβολο του δίγαμμα κατέληξε να έχει σχεδόν ίδια μορφή με αυτή του συμπλέγματοςστίγμα ("ϛ" = "στ") της μικρογράμματης μορφής και, σήμερα, για να μην χρησιμοποιείται ένα πρόσθετο σύμβολο, το "στ" αξιοποιείται για την δήλωση του αριθμού 6 (πχ ΣΤ' τάξη = έκτη τάξη).

Το δίγαμμα, καθώς είχε διατηρηθεί στη μορφή του ελληνικού αλφαβήτου που χρησιμοποιήθηκε στην Κάτω Ιταλία, διατηρήθηκε και στο λατινικό που προέκυψε από αυτό, ως F f στην αντίστοιχη θέση (6ο) με το αρχαίο ελληνικό αλφάβητο.

Παραπομπές

Peter T. Daniels - William Bright (edd.), The World's Writing Systems, New York, Oxford University Press, 1996. ISBN 0-19-507993-0
Jean Humbert, Histoire de la langue grecque, Paris, 1972.
Michel Lejeune, Phonétique historique du mycénien et du grec ancien, Klincksieck, Paris, 1967. ISBN 2-252-03496-3
Γ. Μπαμπινιώτης, Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας. Αθήνα 1986. Σελ. 99
"In Search of The Trojan War", pp.142-143,187 by Michael Wood, 1985, published by BBC.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:
δίγαμμα

Digamma
Pamphylian Digamma του Νίκου Νικολάου (Nick Nicholas)
Αρχαίες λέξεις που άρχιζαν με το δίγαμμα: perseus.tufts.edu