Γενικός δείκτης (χημεία)

Γενικός δείκτης ή δείκτης universal (αγγλ. universal indicator) ονομάζεται διάλυμα πολλών ουσιών το οποίο λαμβάνει διαφορετικά χρώματα ανάλογα με το pH του περιβάλλοντος, επιτρέποντας έτσι τον προσεγγιστικό προσδιορισμό του pH. Ο γενικός δείκτης αντί να αλλάζει χρώμα όταν εκτεθεί σε περιβάλλον εντός κάποιων ορίων ενεργής οξύτητας, όπως συμβαίνει με τους κοινούς δείκτες, αλλάζει χρώμα ή απόχρωση σε ολόκληρο το εύρος τιμών του pH, λαμβάνοντας χρώμα που επιτρέπει τον προσδιορισμό της (κατά προσέγγιση) τιμής του, όπως δείχνει ο πίνακας.

Εύρος pH	Περιγραφή	Χρώμα
0-3	Ισχυρά όξινο	Ερυθρό
3-6	Όξινο	Κίτρινο
7	Ουδέτερο	Πράσινο
8-11	Βασικό	Μπλε
11-14	Ισχυρά βασικό	Μωβ

Σύσταση

Η επί τοις εκατό κατά βάρος (% w/w) σύσταση του διαλύματος του γενικού δείκτη είναι η εξής:

• Ισοπροπυλική αλκοόλη 37
• Μεθυλική αλκοόλη 0,8
• Φαινολοφθαλεΐνη 0,03
• Κυανούν της βρωμοθυμόλης 0,03
• Κυανούν της θυμόλης 0,03
• Ερυθρό του μεθυλίου 0,02
• Νερό 62,1

Σήμερα κυκλοφορούν στο εμπόριο πολλές παραλλαγές της πιο πάνω σύστασης, κυρίως ως προς τις οργανικές αλκοόλες, καθώς κάθε κατασκευαστής προσπαθεί να επιτύχει το καλύτερο αποτέλεσμα. Υπάρχουν, επίσης, και λωρίδες χαρτιού (πεχαμετρικό χαρτί) εμποτισμένες με ανάλογο διάλυμα, ώστε να μην είναι αναγκαία η χρήση του δείκτη υπό μορφή διαλύματος. Η χρήση παρόμοιου χάρτου είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνη σε σχέση με τη χρήση διαλύματος, αλλά δεν είναι πάντα εφικτή.

Το αρχικό έτοιμο προς χρήση διάλυμα είναι διαφανές και άχρωμο. Χημικά είναι σταθερό, αλλά πολύ εύφλεκτο. Το σημείο βρασμού του είναι περίπου 79^ο C (με διαλύτη αιθανόλη αντί μεθανόλης).

Προφυλάξεις

Το διάλυμα είναι ερεθιστικό για τα μάτια, γι' αυτό επιβάλλεται η χρήση ειδικών γυαλιών στο εργαστήριο. Αν έλθει σε επαφή με το δέρμα χρειάζεται άμεσο πλύσιμο με νερό και σαπούνι. Είναι επίσης ερεθιστικοί οι ατμοί του, σε περίπτωση εισπνοής τους. Σε περίπτωση κατάποσης απαιτείται η άμεση κλήση ιατρού.

Χρησιμοποιημένο διάλυμα μπορεί να απορρίπτεται στην κοινή αποχέτευση υπό την προϋπόθεση ότι η απορριπτόμενη ποσότητα δεν είναι μεγάλη. Το διάλυμα διατηρείται σε καλά κλεισμένες γυάλινες φιάλες ή φιαλίδια, σε καλά αεριζόμενους χώρους ώστε να μη συσσωρεύονται τυχόν ατμοί του και πάντα μακριά από φλόγα ή πηγές θερμότητας για να αποφευχθεί κίνδυνος πυρκαγιάς.

Αν παρά τις προφυλάξεις το διάλυμα έλθει σε επαφή με τα μάτια, χρειάζεται πλύσιμο με άφθονο νερό τουλάχιστον επί 15 λεπτά, χωρίς να χρησιμοποιηθούν αλοιφές ή κολλύρια και χωρίς να κλείνουν τα βλέφαρα. Μετά την πλύση είναι απαραίτητη η επίσκεψη σε οφθαλμίατρο.