Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών

	Έμβλημα των Ηνωμένων Εθνών
Τύπος	Επικεφαλής
Επικεφαλής	Αντόνιο Γκουτέρες (Γενικός Γραμματέας)
Ιστότοπος	un.org
	δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών (Secretary-General of the United Nations, UNSG, ή απλώς Secretary-General, SG) είναι ο επικεφαλής της Γενικής Γραμματείας των Ηνωμένων Εθνών, ένα από τα κύρια όργανα των Ηνωμένων Εθνών. Ο Γενικός Γραμματέας είναι de facto ομιλητής και ηγέτης των Ηνωμένων Εθνών. Ο ρόλος του Γενικού Γραμματέα περιγράφεται στο Κεφάλαιο 15 του Καταστατικού Χάρτη (Άρθρα 97 έως 101).

Σημερινός Γενικός Γραμματέας είναι ο Αντόνιο Γκουτέρες^[1], και η θητεία του ξεκίνησε στις 1 Ιανουαρίου 2017.

Ο Ρόλος του Γενικού Γραμματέα

Ο Γενικός Γραμματέας, σύμφωνα με τον Φραγκλίνο Ρούσβελτ είναι ένας «παγκόσμιος μεσολαβητής», αλλά ο ευρύς ορισμός του Καταστατικού Χάρτη^[2], άφησε πολλά περιθώρια για ερμηνεία από εκείνους που διεκδίκησαν αργότερα τη θέση. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του ΟΗΕ, ο Γενικός Γραμματέας ορίζεται περαιτέρω ως «διπλωμάτης και συνήγορος, δημόσιος λειτουργός και Διευθύνων Σύμβουλος»^[3]. Παρ' όλα αυτά, η εξίσου αφηρημένη αυτή περιγραφή δεν εμπόδισε όσους κατείχαν το αξίωμα από το να μιλούν και να παίζουν σημαντικό ρόλο σε παγκόσμια θέματα σε διάφορους βαθμούς^[4]. Το άρθρο 97 στο 15ο κεφ. του Καταστατικού Χάρτη των Η.Ε. ορίζει ότι ο Γενικός Γραμματέας είναι «ο επικεφαλής των διοικητικών υπηρεσιών» του Οργανισμού, αλλά δεν υπαγορεύει τα καθήκοντά του.

Οι αρμοδιότητες του Γ.Γ. περιγράφονται επιπλέον στα Άρθρα 98 έως 100. Το Άρθρο 98 αναφέρει ότι είναι επικεφαλής διοικητικός αξιωματούχος «σε όλες τις συνεδριάσεις της Γενικής Συνέλευσης, του Συμβουλίου Ασφαλείας, του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου και του Συμβουλίου Κηδεμονίας και ασκεί άλλα καθήκοντα που του έχουν ανατεθεί από τα συγκεκριμένα όργανα». Επίσης, είναι υπεύθυνος για την ετήσια έκθεση προς τη Γενική Συνέλευση. Σύμφωνα με το άρθρο 99, μπορεί να κοινοποιήσει στο Συμβούλιο Ασφαλείας ζητήματα τα οποία κατά την άποψή του είναι δυνατόν να απειλήσουν την διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας». Ωστόσο, από αυτές τις λίγες κατευθυντήριες γραμμές, τίποτε άλλο δεν υπαγορεύεται από τον Χάρτη. Η ερμηνεία του Χάρτη ποικίλει μεταξύ των διαφορετικών Γενικών Γραμματέων, με κάποιους να είναι πολύ πιο δραστήριοι από τους άλλους σε ζητήματα που άπτονται της λειτουργίας του Οργανισμού.

Ο Γενικός Γραμματέας, μαζί με τη Γραμματεία, έχουν το προνόμιο να μην υποτάσσονται σε οποιοδήποτε κράτος, αλλά μόνο στην οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών. Οι αποφάσεις υλοποιούνται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το κράτος προέλευσης του Γ.Γ. ή των μελών της Γραμματείας.

Ο Γενικός Γραμματέας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την υποστήριξη των κρατών-μελών του ΟΗΕ. Όπως αναφέρεται στον διαδικτυακό τόπο του Οργανισμού, «Ο Γενικός Γραμματέας θα αποτύχει αν δεν λάβει σοβαρά υπόψη τις ανησυχίες των κρατών μελών, αλλά πρέπει επίσης να διατηρήσει τις αξίες και την ηθική αρχή των Ηνωμένων Εθνών, και να μιλά και να ενεργεί για την ειρήνη, ακόμη και με τον κίνδυνο ή της διαφωνίας με τα κράτη μέλη»^[3].

«Οι προσωπικές ικανότητες του Γενικού Γραμματέα και του προσωπικού της Γραμματείας είναι ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία τους. Η κεντρική θέση του στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών στο διεθνές διπλωματικό δίκτυο είναι επίσης ένα σημαντικό στοιχείο. Ο Γενικός Γραμματέας έχει το δικαίωμα να διαφοροποιηθεί από την προσωρινή ημερήσια διάταξη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Ωστόσο, εργάζεται ως επί το πλείστον στο παρασκήνιο, αν τα μέλη του συμβουλίου είναι απρόθυμα να συζητήσουν οποιαδήποτε διαφορά. Το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του δαπανάται σε αποστολές και διαμεσολάβηση, ενίοτε μετά από αίτημα της διαβούλευσης των οργάνων του ΟΗΕ, αλλά και συχνά με δική του πρωτοβουλία. Η λειτουργία του είναι δυνατόν να αντικαθίσταται ή να συμπληρώνεται από προσπάθειες διαμεσολάβησης από τις μεγάλες δυνάμεις. Οι ειρηνευτικές αποστολές του ΟΗΕ είναι συχνά στενά συνδεδεμένες με τη διαμεσολάβηση (ειρήνευση). Η πρόσφατη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας (Ρ5) έχει ενισχύσει τον ρόλο του Γενικού Γραμματέα και θεωρείται ο πλέον αξιόπιστος παγκόσμιος διαμεσολαβητής»^[5].

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο Σοβιετικός Γ.Γ του Κόμματος Νικίτα Χρουστσόφ ξεκίνησε προσπάθεια για την παύση της θέσης του Γ.Γ. Η αριθμητική υπεροχή των δυτικών κρατών, σε συνδυασμό με το αντιπροσωπευτικό σύστημα ψηφοφορίας (ένα κράτος, ένας ψήφος) έδινε τη δυνατότητα τοποθέτησης Γ.Γ. δυνητικά ευνοϊκού προς τη Δύση. Ο Χρουστσόφ πρότεινε την αντικατάσταση του Γ.Γ. με τρόικα: Ένα μέλος από το ανατολικό μπλοκ, ένα από το δυτικό μπλοκ και ένα από το Κίνημα των Αδεσμεύτων. Η πρόταση δεν υλοποιήθηκε, καθώς οι ουδέτερες δυνάμεις απέτυχαν να την υποστηρίξουν^[6]^[7].

Εκλογή και θητεία

Το κτήριο της Γενικής Γραμματείας και το κεντρικό τμήμα του Αρχηγείου των Ηνωμένων Εθνών

Το άρθρο 97 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών ορίζει ότι ο Γενικός Γραμματέας «διορίζεται από τη Γενική Συνέλευση μετά από εισήγηση του Συμβουλίου Ασφαλείας». Καθώς η σύσταση πρέπει να προέρχεται από το Συμβούλιο Ασφαλείας, οποιοδήποτε από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου μπορεί να ασκήσει βέτο στην υποψηφιότητα. Οι περισσότεροι Γενικοί Γραμματείς είναι συμβιβαστικοί υποψήφιοι από μεσαίες δυνάμεις και έχουν μικρή προγενέστερη φήμη. Παρά το ότι ο Καταστατικός Χάρτης παρέχει στην Γενική Συνέλευση το δικαίωμα να επηρεάζει την διαδικασία επιλογής, οι Γ.Γ. που επιλέχτηκαν, αντανακλούν το γεγονός ότι η διαδικασία επιλογής παραμένει υπό τον έλεγχο των Μονίμων Μελών. Ωστόσο, αναπτύχθηκαν δικλείδες ασφαλείας σχετικά με τη διαδικασία επιλογής. Για παράδειγμα ο αντιπρόσωπος για το αξίωμα δεν μπορεί να είναι πολίτης οποιουδήποτε από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας^[8]. Σύμφωνα με το ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης 51/241, το 1997, όσον αφορά στον διορισμό του καλύτερου υποψηφίου, θα πρέπει να δοθεί η δέουσα προσοχή στην εκ περιστροφής περιφερειακή καταγωγή του διορισθέντος και την ισότητα των φύλων^[9].

Είναι σύνηθες να διορίζονται οι Γενικοί Γραμματείς για πενταετή θητεία, αν και αυτό είναι προαιρετικό. Για παράδειγμα η δεύτερη θητεία του Τρίγκβε Λι ήταν για τρία χρόνια^[10]. Η θητεία του Γ.Γ. είναι δυνατόν να ανανεωθεί, καθώς δεν υπάρχει επίσημο όριο σχετικά με τον αριθμό των θητειών. Ωστόσο, κανένας μέχρι στιγμής δεν κατείχε το αξίωμα για περισσότερες από δύο θητείες^[11].

Το Συμβούλιο Ασφαλείας και τη Γενική Συνέλευση έλαβαν μέτρα για να καταστεί η διαδικασία επιλογής περισσότερο διαφανής και ανοικτή το 2016 και απέστειλαν επιστολή προς τα κράτη μέλη, ζητώντας τους να προτείνουν υποψηφίους για την θέση. Στην πράξη, οι προηγούμενοι γενικοί γραμματείς επιλέχθηκαν κεκλεισμένων των θυρών από το Συμβούλιο Ασφαλείας, που υπέβαλε στη συνέχεια τα ονόματά τους στη Γενική Συνέλευση για επικύρωση. Κανένας υποψήφιος δεν απορρίφθηκε ποτέ από τη Γενική Συνέλευση.

Κατοικία

Η επίσημη κατοικία του Γενικού Γραμματέα βρίσκεται στο Μανχάταν, στη Νέα Υόρκη στις ΗΠΑ. Η κατοικία χτίστηκε για τη φιλάνθρωπο Αν Μόργκαν το 1921 και έγινε δωρεά στα Η.Ε. το 1972.^[12]

Κατάλογος των Γενικών Γραμματέων

№	Γενικός Γραμματέας (Γεν.-Θαν.)	Ημερομηνίες στο αξίωμα	Χώρα καταγωγής	Περιφερειακή Ομάδα των ΗΕ	Λόγος απόσυρσης	Αναφ.
–	Γλάντγουιν Τζεμπ (1900–1996)	24 Οκτωβρίου 1945 – 1 Φεβρουαρίου 1946	Ηνωμένο Βασίλειο ! Ηνωμένο Βασίλειο	Δυτική Ευρώπη	Αντί του Γενικού Γραμματέα έως την εκλογή του Λi	^[13]
–	Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπηρέτησε ως Εκτελεστικός Γραμματέας της Προπαρασκευαστικής Επιτροπής των ΗΕ τον Αύγουστο του 1945.
1	Τρίγκβε Λι (1896–1968)	2 Φεβρουαρίου 1946 – 10 Νοεμβρίου 1952	Νορβηγία ! Νορβηγία	Δυτική Ευρώπη	Παραιτήθηκε.	^[14]
1	Ο Λι, υπουργός εξωτερικών και πρώην αρχηγός του εργατικού κόμματος, προτάθηκε από την ΕΣΣΔ. Μετά την εμπλοκή των ΗΕ στον Πόλεμο της Κορέας, Η Σοβιετική ένωση άσκησε βέτο για την επανεκλογή του το 1951. Οι ΗΠΑ συνέστησαν την επανεκλογή απευθείας από τη Γενική Συνέλευση. Ο Λι επανεκλέγη με 46 έναντι 5 ψήφους και οκτώ αποχές. Η Σοβιετική Ένωση παρέμεινε εχθρική προς το πρόσωπο του Λι και εκείνος παραιτήθηκε το 1952^[15].
2	Νταγκ Χάμαρσκγιολντ (1905–1961)	10 Απριλίου 1953 – 18 Σεπτεμβρίου 1961	Σουηδία ! Σουηδία	Δυτική Ευρώπη	Πέθανε σε αεροπορικό δυστύχημα στη Βόρεια Ροδεσία (νυν Ζάμπια), σε ειρηνευτική αποστολή στο Κονγκό.	^[16]
2	Μετά την απόρριψη με βέτο αρκετών υποψηφίων ο Χάμαρσκγιολντ πρόβαλε ως επιλογή αποδεκτή από το Συμβούλιο Ασφαλείας. Εκλέχθηκε ομόφωνα για δεύτερη θητεία το 1957. Η Σοβιετική ενοχλημένη από τη παρέμβασή του κατά τη Κρίση του Κονγκό, πρότεινε την αντικατάσταση του Γενικού Γραμματέα από Τρόικα τριών εκτελεστικών αξιωματούχων. Αντιμετωπίζοντας μεγάλη αντίσταση από τα δυτικά έθνη, η Σοβιετική Ένωση εγκατέλειψε την πρότασή της. Ο Χάμαρσκγιολντ σκοτώθηκε σε συντριβή αεροσκάφους το 1961^[15]. Ο Τζον Κένεντι αποκάλεσε τον Χάμαρσκγιολντ «η μεγαλύτερη πολιτική προσωπικότητα του αιώνα μας».^[17]
3	Ου Θαντ (1909–1974)	30 Νοεμβρίου 1961 – 31 Δεκεμβρίου 1971	Μιανμάρ ! Μιανμάρ	Ασία & Ειρηνικός	Αποσύρθηκε από τρίτη εκλογή.	^[18]
3	Στη διαδικασία αντικατάστασης του Χάμαρσκγιολντ ο αναπτυσσόμενος κόσμος επέμενε για μη Ευρωπαίο και μη Αμερικανό Γενικό Γραμματέα. Προτάθηκε ο Ου Θαντ, αλλά η πρόταση συνάντησε την αντίθεση των Γάλλων και των Αράβων. Ο Θαντ ορίστηκε Γενικός Γραμματέας για το υπόλοιπο της θητείας του Χάμαρσκγιολντ. Ήταν ο πρώτος Ασιάτης Γενικός Γραμματέας. Το επόμενο έτος, στις 30 Νοεμβρίου, επανεκλέχθηκε ομόφωνα για νέα θητεία έως τις 3 Νοεμβρίου 1966. Στις 2 Δεκεμβρίου 1966 επανεκλέχθηκε τελικά για πενταετή θητεία, που τελείωσε στις 31 Δεκεμβρίου 1971. Ο Θαντ δε θέλησε να επανεκλεγεί για τρίτη θητεία^[15].
4	Κουρτ Βαλντχάιμ (1918–2007)	1 Ιανουαρίου 1972 – 31 Δεκεμβρίου 1981	Αυστρία ! Αυστρία	Δυτική Ευρώπη	Η Κϊνα άσκησε βέτο στην τρίτη θητεία του.	^[19]
4	Ο Βάλντχάιμ ξεκίνησε μια διακριτική αλλά αποτελεσματική εκστρατεία για να γίνει Γενικός Γραμματέας. Παρά τα αρχικά βέτο από την Κίνα και το Ηνωμένο Βασίλειο, στον τρίτο γύρο επιλέχθηκε ως νέος Γενικός Γραμματέας. Το 1976, η Κίνα εμπόδισε αρχικά επανεκλογή του Βαλντχάιμ, αλλά υποχώρησε στη δεύτερη ψηφοφορία. Το 1981, η επανεκλογή του Βάλντχαϊμ για τρίτη θητεία αποκλείστηκε από την Κίνα, η οποία άσκησε βέτο για την επιλογή του σε 15 γύρους. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 αποκαλύφθηκε ότι μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η Επιτροπή Εγκλημάτων Πολέμου των Ηνωμένων Εθνών επεσήμανε τον Βάλντχαϊμ ως ύποπτο εγκληματία πολέμου για τη συμμετοχή του στην Βέρμαχτ, τον στρατό της ναζιστικής Γερμανίας. Οι σχετικοί φάκελοι στο αποθηκεύτηκαν στο αρχείο των Ηνωμένων Εθνών^[15].
5	Χαβιέρ Πέρες ντε Κουέγιαρ (1920-2020)	1 Ιανουαρίου 1982 – 31 Δεκεμβρίου 1991	Περού ! Περού	Λατινική Αμερική και Καραϊβική	Δεν έκανε τρίτη θητεία.	^[20]
5	Ο Πέρες ντε Κουέγιαρ επιλέχθηκε μετά από πέντε εβδομάδων αδιέξοδο μεταξύ της επανεκλογής του Βάλντχαϊμ και του υποψηφίου της Κίνας, Σαλίμ Αχμέντ Σαλίμ της Τανζανίας. Ο Πέρες ντε Κουέγιαρ, Περουβιανός διπλωμάτης, ήταν αποδεκτός υποψήφιος και έγινε ο πρώτος Γενικός Γραμματέας από την Λατινική Αμερική. Ο ίδιος επανεξελέγη ομόφωνα το 1986.^[15]
6	Μπούτρος Μπούτρος-Γκάλι (1922–2016)	1 Ιανουαρίου 1992 – 31 Δεκεμβρίου 1996	Αίγυπτος ! Αίγυπτος	Αφρική	Οι ΗΠΑ άσκησαν βέτο στη δεύτερη θητεία του.	^[21]
6	Τα 102 μέλη του Κινήματος των Αδεσμεύτων επέμειναν ο νέος Γενικός Γραμματέας να προέρχεται από την Αφρική. Με την πλειοψηφία στη Γενική Συνέλευση και με την υποστήριξη της Κίνας, το Κίνημα των Αδεσμεύτων είχε την απαραίτητη δύναμη να εμποδίσει οποιονδήποτε υποψήφιο θεωρούσε ακατάλληλο. Το Συμβούλιο Ασφαλείας διεξήγαγε για πρώτη φορά πέντε ανώνυμες δημοσκοπήσεις φέρνοντας στο προσκήνιο τον Μπούτρος-Γκάλι. Το 1996 οι Ηνωμένες Πολιτείες άσκησαν βέτο στον εκ νέου διορισμό του Μπούτρος-Γκάλι, ισχυριζόμενες ότι είχε αποτύχει στην εφαρμογή των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων στον ΟΗΕ.^[15].
7	Κόφι Ανάν (1938-2018)	1 Ιανουαρίου 1997 – 31 Δεκεμβρίου 2006	Γκάνα ! Γκάνα	Αφρική	Αποσύρθηκε μετά από δύο πλήρεις θητείες.	^[22]
7	Στις 13 Δεκεμβρίου 1996 το Συμβούλιο Ασφαλείς πρότεινε τον Ανάν^[23]^[24]. Η πρόταση υλοποιήθηκε λίγες μέρες αργότερα με την ψήφο της Γενικής Συνέλευσης^[25]. Ξεκίνησε τη δεύτερη θητεία του ως Γενικός Γραμματέας στις 1 Ιανουαρίου 2002.
8	Μπαν Κι-μουν (1944-)	1 Ιανουαρίου 2007 – 31 Δεκεμβρίου 2016	Νότια Κορέα ! Νότια Κορέα	Ασία & Ειρηνικός	Αποσύρθηκε μετά από δύο πλήρεις θητείες.	^[26]
8	Ο Μπαν έγινε ο πρώτος Νοτιοασιάτης που εκλέχθηκε ως Γενικός Γραματέας. Επίσης εκλέχθηκε ομόφωνα για δεύτερη θητεία από τη Γενική Συνέλευση στις 21 Ιουνίου 2011. Η δεύτερη θητεία του ξεκίνησε στις 1 Ιανουαρίου 2012^[27]. Πριν από την εκλογή του ήταν υπουργός εξωτερικών της Δημοκρατίας της Κορέας από τον Ιανουάριο του 2004 έως τον Νοέμβριο του 2006. Αποσύρθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 2016, όταν τελείωσε η δεύτερη θητεία του.
9	Αντόνιο Γκουτέρες (1949-)	1 Ιανουαρίου 2017 – παρόν	Πορτογαλία ! Πορτογαλία	Δυτική Ευρώπη
9	Ο Γκουτέρες είναι ο πρώτος Γενικός Γραμματέας από ευρωπαϊκή χώρα από την εποχή του Κουρτ Βαλντχάιμ (1972–1981). Ήταν πρωθυπουργός της Πορτογαλίας από το 1995 έως το 2002. Υπήρξε επίσης πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς (1999–2005) και Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες από το 2005 ως το 2015.