Αξιός
Ο Αξιός ή Βαρδάρης (σλαβομακεδονικά: Вардар ) είναι ποταμός της νοτιοανατολικής Ευρώπης που διασχίζει την Ελλάδα και τη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας με μήκος 380 χλμ., από τα οποία τα 76 χλμ. είναι σε ελληνικό έδαφος. Το πλάτος του κυμαίνεται από 50 - 600 μ. και το βάθος του φτάνει τα 4 μ. Πηγάζει από το όρος Σκάρδος (Σαρ), στα σύνορα Αλβανίας-Κοσσυφοπεδίου, διασχίζει την κοιλάδα των Σκοπίων, μπαίνει στο ελληνικό έδαφος, διασχίζει τη Μακεδονία και χύνεται στον Θερμαϊκό Κόλπο.
| Αξιός | |
|---|---|
 | |
 Το δέλτα του ποταμού Αξιού | |
| Πηγές | Όρος Σκάρδος (Βόρεια Μακεδονία) |
| Εκβολές | Θερμαϊκός |
 Ελλάδα Βόρεια Μακεδονία | Ελλάδα Βόρεια Μακεδονία |
| Μήκος | 380 |
| Παραπόταμοι | Μπρεγκάλνιτσα, Λέπενατς, Τρέσκα, Εριγώνας, Πτσίνια, Μπάμπουνα, Μέγα Ρέμα, Anska Reka, Topolka, Bošava, Marko's River, Serava, Kadina River, Πένα, Εθνικό Πάρκο Αξιού - Λουδία - Αλιάκμονα, Luda Mara, Timjanik River, d:Q27001821, d:Q29033117, d:Q29033131, d:Q29035099, d:Q29035139, Konska River, d:Q30086143 και Kovanska River |
 | |
| wikidata () | |
Ονομασία
ΕπεξεργασίαΣτους αρχαίους χρόνους ονομαζόταν Άξιος ή Αξειός και Ναξειός. Η λέξη Αξιός έχει μακεδονική ρίζα από το αξός που σημαίνει δάσος ή ύλη και πραγματικά οι όχθες του Αξιού είναι δασώδεις. Ο Ησύχιος αναφέρει ότι η λέξη αξός σημαίνει παρὰ Μακεδόσιν την ύλη, το δάσος. Σύμφωνα με τον Όμηρο ο Αξιός ήταν πλατύς, είχε «ωραιότατο νερό» (Β 848-850) και έκανε «βαθιά στροβιλίσματα» (Φ 143). [1]
Ο Αισχύλος στην τραγωδία Πέρσαι αναφέρει τη λίμνη Βόλβη στην περιγραφή της πορείας που ακολούθησαν οι ηττημένοι Πέρσες: « ἔς τε Μακεδόνων χώραν ἀφικόμεσθ᾽, ἐπ᾽ Ἀξιοῦ πόρον, Βόλβης θ᾽ ἕλειον δόνακα, Πάγγαιόν τ᾽ ὄρος » ( «φτάσαμε στη Μακεδονία, στον Αξιό, και στους βάλτους και τις καλαμιές της Βόλβης και στο Παγγαίο όρος»).
Το όνομα Βαρδάρης είναι μεσαιωνικό και εμφανίζεται κατά τον 10ο αιώνα. Προέρχεται από την τουρανική φυλή των Ούγγρων Τούρκων, που μετά από επιδρομές, κατά τον 7ο αιώνα, συνθηκολόγησε με τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου (Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) και έτσι εγκαταστάθηκε στην κοιλάδα του Αξιού καλλιεργώντας εδάφη που της παραχωρήθηκαν. Οι πληθυσμοί αυτοί, αργότερα έδωσαν το όνομα «Βαρδάρης» στον ποταμό Αξιό και οι ίδιοι ονομάστηκαν αργότερα Βαρδαριώτες. Αφομοιώθηκαν γρήγορα από τους ντόπιους Ελληνικούς πληθυσμούς και εξαφανίστηκαν από την ιστορία. Το όνομα Βαρδάρης για τον Αξιό όμως, έμεινε ως και σήμερα.
Περιγραφή
ΕπεξεργασίαΟ Αξιός, εκτός από τον κύριο κλάδο που πηγάζει από τον Σκάρδο στα σύνορα Βόρειας Μακεδονίας - Σερβίας, στο Κοσσυφοπέδιο περιλαμβάνει και ένα πλήθος παραποτάμων. Ο μεγαλύτερος παραπόταμος είναι ο Εριγών, εντός του εδάφους της Βόρειας Μακεδονίας, στον οποίο χύνονται και ο Σακουλέβας που πηγάζει από την Ελλάδα στην περιοχή της Φλώρινας και ο Υδραγόρας που διαρρέει το Μοναστήρι. Άλλοι παραπόταμοι εντός Ελληνικού εδάφους είναι ο Σείριος και το Μέγα Ρέμα (Κοτζάντερε) που πηγάζουν από το Πάικο, καθώς και το Ρέμα Βούρκου (ή ρέμα Βρυσούλων) που πηγάζει από τα υψώματα του Γυναικοκάστρου και χύνεται στον Αξιό μέσω της τάφρου του Ανθοφύτου. Ένας άλλος παραπόταμος είναι το Αγιάκι που πηγάζει από την περιοχή του Χέρσου και αφού συμβάλει σ' αυτόν ο Σιλεμλής (που πηγάζει από το ομώνυμο χωριό της Βόρειας Μακεδονίας) καταλήγει στον Αξιό μέσω του καναλιού του Λιμνοτόπου.
Η κοιλάδα του Αξιού, μαζί με αυτή του γειτονικού Στρυμόνα, είναι οι κύριες διαβάσεις από βορρά προς τον ελλαδικό χώρο. Απ' αυτές πέρασαν όλοι οι λαοί που μετανάστευαν προς τα νότια της Βαλκανικής χερσονήσου.
Οι όχθες του ποταμού περιβάλλονται από δάση με λεύκες, οξιές και πλατάνια, ενώ όσο πλησιάζουμε στις εκβολές κυριαρχούν τα αλμυρίκια και οι θάμνοι. Στο δέλτα του Αξιού εκτρέφονται περίπου 60 νεροβούβαλοι και 50 περίπου άλογα ζουν ελεύθερα στην περιοχή. Τα δάση του Αξιού φιλοξενούν λύκους, τσακάλια, αγριόγατες, βίδρες κ.α.
Αποτέλεσε θέατρο σημαντικών μαχών κατά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, με σημαντικότερη τη Μάχη του Αξιού (Μάιος του 1917).
Το 1934 έγινε ευθυγράμμιση της κοίτης του ποταμού, ο οποίος απειλούσε με πρόσχωση το λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Τα υλικά που εναποτίθενται, από τότε, έχουν δημιουργήσει το σημερινό δέλτα Αλιάκμονα - Αξιού.
Δέλτα Αξιού
Επεξεργασία
Το δέλτα του ποταμού κατά την αρχαιότητα βρισκόταν περίπου 10 χλμ. βορειοανατολικότερα από το σημερινό. Έως τον 5ο αιώνα η σημερινή πεδιάδα της Θεσσαλονίκης καλυπτόταν από θάλασσα και η Πέλλα ήταν παραθαλάσσια, στον μυχό του αρχαίου Θερμαϊκού κόλπου.
Στην περιοχή που εκβάλει ο Αξιός σχηματίζεται ένα δέλτα έκτασης 22.000 στρέμματα. Στην ευρύτερη περιοχή εκβάλλουν και οι ποταμοί Λουδίας, Αλιάκμονας και Γαλλικός και μαζί με τις αλυκές Κίτρους δημιουργούν έναν υδροβιότοπο μεγάλης έκτασης και σημασίας, ο οποίος προστατεύεται από τις συνθήκες Ράμσαρ και Βέρνης.
Στην περιοχή υπάρχουν σημαντικοί πληθυσμοί υδρόβιων πτηνών όπως ερωδιοί, χαλκόκοτες, νεροχελίδονα και γαλιάντρες. Μαζί με τα είδη που καταφθάνουν την εποχή της μετανάστευσης υπερβαίνουν τα 200. Μεταξύ των ειδών αυτών υπάρχουν και αρπακτικά όπως ο θαλασσαετός, ενώ ορισμένες φορές παρατηρούνται και διάφορα σπάνια για την περιοχή είδη[2].
Ο υδροβιότοπος αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα «επιβίωσης» εξαιτίας της αλόγιστης ανθρώπινης δραστηριότητας. Τα βιομηχανικά και αστικά απόβλητα και τα λιπάσματα που μολύνουν τα ύδατα, η αμμοληψία, η λαθροθηρία και η υπεράντληση των υδάτων για άρδευση (Βόρεια Μακεδονία) είναι μερικοί από τους κινδύνους που απειλούν τον υδροβιότοπο. Οι συγκεντρώσεις νιτρικών, νιτρωδών, αμμωνιακών αλάτων και ολικού φωσφόρου είναι εξαιρετικά υψηλές.[3] Οι συνθήκες που είχαν υπογραφεί το 1957 και ανανεώθηκαν το 1987 μεταξύ Ελλάδας και ενωμένης τότε Σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας, καθόριζαν τον όγκο των νερών του ποταμού που θα περνούσαν στην Ελλάδα σε όχι λιγότερο από 32 m³/s και τώρα έχουν περιοριστεί σε 10 m³/s εξ αιτίας φραγμάτων που κατασκευάζονται στη Βόρεια Μακεδονία και της προαναφερθείσας υπεράντλησης (-57% για την περίοδο 1961-2000).[3]
Εκτροπή κοίτης Αξιού ποταμού
Επεξεργασία
Οι εκβολές του Αξιού ήταν παλιότερα 10 χλμ. ΒΑ από τη σημερινή τους θέση, κοντά στις εκβολές του ποταμού Γαλλικού, στο δυτικό στόμιο του λιμανιού της Θεσσαλονίκης. Ο κίνδυνος όμως να κλείσει το λιμάνι της Θεσσαλονίκης από προσχώσεις, οδήγησε στην εκτροπή της κοίτης του με εργασίες που άρχισαν το 1928 και ολοκληρώθηκαν το 1934. Έτσι οι εκβολές του μετατοπίστηκαν από το στόμιο του λιμανιού στο στόμιο του κόλπου της Θεσσαλονίκης, κοντά στις εκβολές του ποταμού Λουδία. Στην περιοχή του Βαλτοχωρίου έχει κατασκευαστεί το φράγμα της Έλλης, μήκους 1.132 μ., με τα νερά του οποίου αρδεύονται με ανοιχτές διώρυγες (καναλέττα) περί τα 330.000 στρέμματα ακαθάριστης γεωργικής γης. Το παλιό Δέλτα του ποταμού διαβρώθηκε από τη θάλασσα, αλλά η ανάμειξη του αλμυρού με το γλυκό νερό δημιούργησαν ένα καινούργιο Δέλτα, που σήμερα θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους υγροτόπους διεθνούς σημασίας και έχει ανακηρυχθεί ως Εθνικό Πάρκο Δέλτα Αξιού. Το 1954 άρχισε να κατασκευάζεται και φράγμα του Αξιού στην Ελεούσα το οποίο και τέθηκε σε πλήρη λειτουργία το 1962, εξυπηρετώντας τον κάμπο της Θεσσαλονίκης, ανατολικά και δυτικά της κοίτης του ποταμού. Με δύο αγωγούς, το νερό διοχετεύεται στα αρδευτικά δίκτυα, από τα οποία ποτίζονταν μέχρι τα τελευταία χρόνια 125.000 στρέμματα ανατολικά και 225.000 δυτικά. Σήμερα, τα 35.000 στρέμματα ποτίζονται από τον ποταμό Αλιάκμονα και από το φράγμα Ελεούσας, που δίνει 25 κυβικά μέτρα νερού το δευτερόλεπτο, ποτίζονται 320.000 στρεμμάτων. Το μεγαλύτερο μέρος των καλλιεργειών είναι ρύζι, βιομηχανική τομάτα, βαμβάκι, καλαμπόκι και μικρές εκτάσεις κηπευτικών.
Σύνδεση του Αξιού με τον Δούναβη
ΕπεξεργασίαΤα τελευταία χρόνια συζητείται πλέον σοβαρά η σύνδεση του Αξιού με τον Δούναβη, ένα τεράστιο τεχνικό έργο με μεγάλη γεωπολιτική σημασία,[4] καθώς και η εκ νέου μετατόπιση του Δέλτα δυτικότερα λόγω κινδύνου τα αβαθή του παρόντος Δέλτα να προκαλέσουν προβλήματα στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ «Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας». www.greek-language.gr. Ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2021.
- ↑ Σπάνια είδη πτηνών εντοπίστηκαν στο Δέλτα Αξιού στο Θερμαϊκό, in.gr, 02/09/2010
- ↑ 3,0 3,1 Τράτσα, Μάχη (20/09/2009). «Τα ποτάμια γίνονται χωματερές». Το Βήμα. http://www.tovima.gr/default.asp?pid=46&ct=1&artId=273219&dt=20/09/2009. Ανακτήθηκε στις 2009-10-16.[νεκρός σύνδεσμος]
- ↑ «Ο πλωτός διάδρομος από το Αιγαίο ως τον Δούναβη». Ανιχνεύσεις. 8 Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2022.
Δείτε επίσης
ΕπεξεργασίαΕξωτερικοί σύνδεσμοι
Επεξεργασία- Φορέας Διαχείρισης Δέλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκμονα Αρχειοθετήθηκε 2010-09-13 στο Wayback Machine.
- Αεροφωτογραφίες Δέλτα Αξιού
- faroi.com: Ο ραδιοφάρος στο Δέλτα του Αξιού
Λουδίας-Αξιός (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)- Μακεδονίτικα ποτάμια (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
