Άνω κάτω

Το Άνω κάτω (τίτλος πρωτοτύπου: Sans dessus dessous) είναι ένα περιπετειώδες μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Γάλλου συγγραφέα Ιουλίου Βερν, που εκδόθηκε το 1889 στη σειρά του Βερν «Voyages Extraordinaires» (νο. 34). Αποτελεί κατά μία έννοια συνέχεια των έργων Από τη Γη στη Σελήνη και Γύρω από τη Σελήνη, αλλά πέρα από το ότι πρωταγωνιστούν οι ίδιοι χαρακτήρες από τον «Τηλεβολικό Σύλλογο» της Βαλτιμόρης, η υπόθεση δεν έχει σχέση με τα δύο πρώτα έργα και διαδραματίζεται είκοσι χρόνια αργότερα. Οι τίτλοι με τους οποίους μεταφράσθηκε στην αγγλική είναι Topsy-Turvy και The Purchase of the North Pole («Η αγορά του Βορείου Πόλου»).

Άνω κάτω

Συγγραφέας	Ιούλιος Βερν
Εικονογράφος	Ζωρζ Ρου
Τίτλος	Sans dessus dessous
Γλώσσα	Γαλλικά
Ημερομηνία δημιουργίας	1889
Ημερομηνία δημοσίευσης	1889
Μορφή	μυθιστόρημα
Σειρά	Φανταστικά ταξίδια
Πρώτη έκδοση	Πιερ-Ζουλ Ετζέλ
Προηγούμενο	Οικογένεια δίχως όνομα
Επόμενο	César Cascabel
Δημοσιεύθηκε στο	d:Q50395648
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Όπως και σε αρκετά μυθιστορήματα που δημοσιεύτηκαν στα τελευταία χρόνια της ζωής του (κυρίως στα Αντικρίζοντας τη σημαία, Τα 500 εκατομμύρια της Μπεγκούμ και Το κυνήγι μετεωριτών), ο Ιούλιος Βερν, διατηρώντας τον επιστημονικό τόνο που συνήθως χρησιμοποιούσε στη σειρά του «Les Voyages Extraordinaires», δηλαδή «Εκπληκτικά Ταξίδια», κατήγγειλε τις υπερβολές μιας επιστημονικής και ορθολογικής θεώρησης του κόσμου, χρησιμοποιώντας έναν τόνο έντονα χρωματισμένο με ειρωνεία προς τους ήρωές του. Επιπλέον, στο όνομα του δικαιώματος των λαών στην αυτοδιάθεση, ο συγγραφέας επισημαίνει ειρωνικά ότι δεν ζητήθηκε η γνώμη των τοπικών πληθυσμών για το σχέδιο των πρωταγωνιστών.

Περίληψη της πλοκής

Την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, οργανώνεται μία διεθνής δημοπρασία, προκειμένου να καθοριστούν τα κυριαρχικά δικαιώματα των χωρών της Γης στο τμήμα της Αρκτικής που εκτείνεται βορείως του 84ου παραλλήλου (το βορειότερο όριο που είχε φθάσει ο άνθρωπος τότε) και μέχρι τον Βόρειο Πόλο. Αρκετά κράτη έστειλαν τους επίσημους αντιπροσώπους τους, αλλά τη δημοπρασία κέρδισε ένας αντιπρόσωπος ενός ανώνυμου Αμερικανού αγοραστή.

Μετά τη λήξη της δημοπρασίας ο μυστηριώδης αγοραστής αποκαλύφθηκε ότι ήταν η εταιρεία «Barbicane & Co., που ιδρύθηκε από τους Ίμπεϋ Μπάρμπικέιν, Τζων Τ. Μάστον και πλοίαρχο Νίκολ — τα μέλη του «Τηλεβολικού Συλλόγου» της Βαλτιμόρης που 20 χρόνια νωρίτερα είχαν ταξιδέψει γύρω από τη Σελήνη μέσα σε μία κοίλη οβίδα.

Οι γενναίοι πυροβολητές-αστροναύτες πρότειναν ένα ακόμα πιο φιλόδοξο σχέδιο μηχανικής: Χρησιμοποιώντας, με βάση την αρχή διατήρησης της ορμής, την οπισθοδρόμηση ενός γιγαντιαίου κανονιού, να μηδενίσουν σχεδόν την κλίση του άξονα περιστροφής της Γης, έτσι ώστε να γίνει κάθετος ως προς το επίπεδο της περιφοράς της γύρω από τον Ήλιο (όπως συμβαίνει προσεγγιστικά με τον πλανήτη Δία).

Η αλλαγή αυτή θα καταργούσε τις εποχές του έτους, καθώς η ημέρα και η νύχτα θα είχαν πάντα την ίδια διάρκεια, και ο κάθε τόπος θα είχε τις ίδιες μέσες θερμοκρασίες όλο τον χρόνο. Αλλά το ενδιαφέρον της εταιρείας βρισκόταν σε ένα άλλο αποτέλεσμα του εγχειρήματος: η μετατόπιση του γήινου άξονα θα έφερνε τις περιοχές γύρω από τον Βόρειο Πόλο σε γεωγραφικό πλάτος 67° Β. Τότε τα τεράστια αποθέματα γαιανθράκων που αναμενόταν να υπάρχουν κάτω από τους πάγους της Αρκτικής θα μπορούσαν να εξορυχθούν εύκολα και να πωληθούν. Η τεχνική δυνατότητα για την πραγμάτωση του σχεδίου είχε επιβεβαιωθεί από τους υπολογισμούς του Τζων Μάστον, τότε 58 ετών. Τα απαραίτητα κεφάλαια είχαν δοθεί από την κ. Ευαγγελίνα Σκόρμπιτ, μία εκατομμυριούχο χήρα, ενθουσιώδη θαυμάστρια του Μάστον, η ίδια 45 ετών.

Το κανόνι που απαιτούσε αυτό σχέδιο θα ήταν πολύ μεγαλύτερο από την «Κολομπιάδα», που τους είχε στείλει στη Σελήνη. Μόλις όμως το σχέδιο είδε το φως της δημοσιότητας, ο ιδιοφυής Γάλλος μηχανικός Αλσίντ Πιερντέ γρήγορα υπολόγισε την απαιτούμενη δύναμη της εκρήξεως. Στη συνέχεια κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η έκρηξη θα αναδίπλωνε τον λεπτό φλοιό της Γης, με αποτέλεσμα πολλές χώρες (κυρίως στην Ασία) να πλημμυρίσουν από τη θάλασσα, ενώ άλλες (μεταξύ των οποίων και οι Ηνωμένες Πολιτείες) να αποκτήσουν νέα εδάφη. Επίσης, κάποια μέρη της Γης θα μετατοπίζονταν και ανέβαιναν σε τέτοιο υψόμετρο που θα έμεναν με ανεπαρκή ατμόσφαιρα.

Η εργασία του Αλσίντ δημιούργησε πανικό και οργή στην ανθρωπότητα, και οι αρχές έσπευσαν να σταματήσουν το σχέδιο. Ωστόσο, οι Μπάρμπικέιν και Νίκολ είχαν ήδη φύγει από τις ΗΠΑ για άγνωστο προορισμό, με σκοπό να επιβλέψουν την κατασκευή και την εκπυρσοκρότηση του τερατώδους κανονιού. Ο Τζων Μάστον συλλαμβάνεται και φυλακίζεται, αλλά δεν γνωρίζει ή δεν θέλει να αποκαλύψει την τοποθεσία του κανονιού. Αλλά και πυρετώδεις έρευνες σε ολόκληρο τον κόσμο δεν κατόρθωσαν να την ανακαλύψουν.

Το κανόνι όμως είχε ήδη σκαφθεί στην πλαγιά του όρους Κιλιμάντζαρο, από ένα μικρό «στρατό» εργατών που είχε προμηθεύσει ένας τοπικός σουλτάνος, ο οποίος ήταν ενθουσιώδης οπαδός των παλαιών εξερευνητών της Σελήνης. Το βλήμα, ένας ενισχυμένος με ατσάλι βράχος που ζύγιζε 180 χιλιάδες τόνους, θα έβγαινε από την κάννη με την ιλιγγιώδη ταχύτητα των 2.800 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο, χάρη σε μία πρωτόγνωρη εκρηκτική ύλη που είχε επινοήσει ο Νίκολ και την είχε ονομάσει «μελομελινίτη».

Η εκπυρσοκρότηση και βολή του κανονιού έγινε τελικά σύμφωνα με τα σχέδια, με την έκρηξη να προκαλεί τεράστιες ζημιές στην τοπική επικράτεια. Ωστόσο, ο γήινος άξονας διατήρησε τη θέση και την κλίση του, ενώ ούτε η ελαφρότερη δόνηση δεν έγινε αισθητή στον υπόλοιπο κόσμο. Ο Αλσίντ Πιερντέ τελικώς διαπιστώνει ότι ο Τζων Μάστον, την ώρα που υπολόγιζε μαθηματικά το μέγεθος της απαιτούμενης ορμής είχε κάνει ένα υπολογιστικό λάθος — το πρώτο της ζωής του και υπήρξε λόγος: Είχε δεχθεί το κτύπημα ενός κεραυνού μέσα από το καλώδιο του τηλεφώνου του ενώ είχε μία τηλεφωνική συνδιάλεξη με την κ. Σκόρμπιτ, έπεσε πάνω στον μαυροπίνακα και έσβησε χωρίς να το καταλάβει τρία μηδενικά από το μέγεθος της Γης, οπότε η περιφέρειά της έγινε 40.000 μέτρα αντί 40.000.000. Τη στιγμή που πήγε να τα ξαναγράψει, χτύπησε εκ νέου το τηλέφωνο από την κ. Σκόρμπιτ, και μετά το νέο τηλεφώνημα τα είχε πια ξεχάσει οριστικά. Η διάδοση του λάθους στους υπολογισμούς επέφερε ένα λάθος της τάξεως του τρισεκατομμυρίου: ένα τρισεκατομμύριο κανόνια αυτού του μεγέθους θα έπρεπε να πυροδοτηθούν με εξίσου μεγάλα βλήματα ώστε να επιτευχθεί το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Σύμφωνα με τον Αλσίντ Πιερντέ, η προκληθείσα μετατόπιση του άξονα της Γης από τον μεμονωμένο κανονιοβολισμό στο Κιλιμάντζαρο ήταν μόλις 3 μικρόμετρα στην περιοχή του Βόρειου Πόλου.

Γελοιοποιημένος σε όλο τον κόσμο και αντιμετωπίζοντας την πικρή δυσαρέσκεια των δύο συνεταίρων του, ο Τζων Μάστον επέστρεψε στη μοναξιά του ορκιζόμενος να να μην ξανακάνει ποτέ πια μαθηματικούς υπολογισμούς. Αλλά η κ. Σκόρμπιτ του εκμυστηρεύθηκε τον έρωτά της προς αυτόν και εκείνος ευχαρίστως δέχθηκε να την πάρει ως σύζυγό του.

Σχόλια

• Η ιδέα της αλλαγής στην κλίση του γήινου άξονα για να μεταβληθεί το κλίμα της Γης προς το καλύτερο, αναφέρεται από τον Τζων Μάστον ήδη στο μυθιστόρημα Από τη Γη στη Σελήνη.
• Το ευφάνταστο όνομα «μελομελινίτης» είναι πιθανώς μία αναφορά στον μελινίτη, μία εκρηκτική ύλη υψηλής ταχύτητας που αποτελείται από πικρικό οξύ και βαμβακοπυρίτιδα και είχε υιοθετηθεί από τον γαλλικό στρατό το 1887 αφ' ενός, και αφ' ετέρου στο melon, ένα πολυμερές της επταζίνης που είχε περιγραφεί από τον Μπερτσέλιους το 1830 και του οποίου η δομή παρέμεινε ένα χημικό μυστήριο μέχρι τη δεκαετία του 1930.
• Σχέδια μηχανικής «μεγάλης κλίμακας», εκτός από το Άνω-κάτω, συναντάμε και στο τελευταίο μυθιστόρημα του Βερν, το Η εισβολή της θάλασσας (1905).

Εκδόσεις στην ελληνική γλώσσα

• Άνω Κάτω, μετάφραση Νίκου Καζαντζάκη, εικονογράφηση George Roux (της γαλλικής αρχικής εκδ.), εκδ. Παπαδημητρίου (σειρά: Βιβλιοθήκη Ιουλίου Βερν #1), Αθήνα 1994, 218 σελίδες, ISBN 978-960-203-299-2.
• Χωρίς πάνω και κάτω, μετάφραση Καίτη Καρούζου, εκδ. «Αποσπερίτης», Αθήνα 1989, 173 σελίδες.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Sans dessus dessous Αρχειοθετήθηκε 2008-05-01 στο Wayback Machine., το πρωτότυπο γαλλικό κείμενο
• Topsy-Turvy, το πλήρες κείμενο σε αγγλική μετάφραση από το Project Gutenberg