Άγιο Πνεύμα Σερρών
Συντεταγμένες: 41°6′7.9″N 23°40′48.0″E / 41.102194°N 23.680000°E
Το Άγιο Πνεύμα είναι χωριό στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Εμμανουήλ Παππά της Περιφερειακής Ενότητας Σερρών. Βρίσκεται σε απόσταση 12 χλμ. ανατολικά των Σερρών, στις πλαγιές του Μενοικίου. Έχει πληθυσμό 1.353 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Ως το 1928 ονομαζόταν «Βεζνίκο» και από το 1928 ως το 1940 «Μόνοικο». Μαζί με τα χωριά Εμμανουήλ Παππάς, Χρυσό, Πεντάπολη και Νέο Σούλι αποτελούν τα περίφημα «Νταρνακοχώρια», τα οποία μοιράζονται κοινές ιστορικές καταβολές.
| Άγιο Πνεύμα | |
|---|---|
.jpg) | |
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Περιφέρεια | Κεντρικής Μακεδονίας |
| Περιφερειακή Ενότητα | Σερρών |
| Δημοτική Ενότητα | Εμμανουήλ Παππά |
| Γεωγραφία | |
| Γεωγραφικό διαμέρισμα | Μακεδονίας |
| Νομός | Σερρών |
| Υψόμετρο | 313 μέτρα |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 1.031 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Ταχ. κώδικας | 620 48 |
| Τηλ. κωδικός | 2321 |
.jpg)
Πληροφορίες
ΕπεξεργασίαΤο Άγιο Πνεύμα εορτάζει κάθε χρόνο την ημέρα του Αγίου Πνεύματος που είναι κινητή εορτή, όπου και τοπική πανήγυρη. Πήρε τη σημερινή του ονομασία από το ομώνυμο γειτονικό μοναστήρι. Οι κάτοικοί του είναι Δαρνάκες, είναι ένα από τα πέντε Δαρνακοχώρια. Η οικονομία στηρίζεται κυρίως στην γεωργία (σιτηρά, οπωρικά και λαχανικά).
Από το 2011 λειτουργεί στο χωριό Γυμνάσιο, στο χώρο όπου λειτουργούσε το Δημοτικό Σχολείου Αγίου Πνεύματος. Το Γυμνάσιο δημιουργήθηκε από τη συγχώνευση σε αυτό των γυμνασίων Πεντάπολης και Χρυσού.[1] Επίσης, είχε φτιαχτεί ενα Δημοτικό Σχολείο, το οποίο πλέον έχει μετατραπεί σε μουσείο.
Στο Άγιο Πνεύμα εδρεύει ο αθλητικός σύλλογος «Καλλιτεχνική Αθλητική Ένωση Αγίου Πνεύματος», γνωστός συντμημένα και ως «Κ.Α.Ε. Αγίου Πνεύματος», ο οποίος δημιουργήθηκε το 1972, έπειτα από συγχώνευση των 3 προϋπαρχόντων ομάδων, του «Μέγα Αλέξανδρου», του «Ορφέα» και του «Απόλλωνα Αγίου Πνεύματος».[2] Η Κ.Α.Ε. Αγίου Πνεύματος αγωνίζεται στις διοργανώσεις της Ε.Π.Σ. Σερρών και διεξάγει τους αγώνες της στο Δημοτικό γήπεδο του Αγίου Πνεύματος. Την περίοδο 2024-25 αγωνίζεται στην Β΄ Κατηγορία της ΕΠΣ Σερρών.
Το Άγιο Πνεύμα στα χρόνια της τουρκοκρατίας ονομαζόταν Βεζνίκο, δηλαδή χωριό του ζυγού ακριβείας και σε ελεύθερη μετάφραση Δικαιοχώρι, γιατί οι κάτοικοι χαρακτηρίζονταν για την εντιμότητα στις συναλλαγές τους.
Η τοπική κοινότητα Αγίου Πνεύματος είναι χαρακτηρισμένη ως αγροτικός ορεινός οικισμός, με έκταση 52,257 χμ² (2011)[3].
Ιστορία
ΕπεξεργασίαΠροϊστορική εποχή
ΕπεξεργασίαΤο χωριό παρουσιάζει εντυπωσιακή διάρκεια ζωής από τα προϊστορικά ως τα σημερινά χρόνια. Μέσα στο χωριό και συγκεκριμένα στο λόφο του «Αγίου Κωνσταντίνου» είχαν εντοπιστεί από το 1967 ίχνη προϊστορικού οικισμού : όστρακα νεολιθικών αγγείων, πήλινα σφοντύλια και διάφορα λίθινα εργαλεία (σμίλες, κοπίδια κ.ά.). Από την πρώιμη ακόμη αρχαιότητα φαίνεται πως ο οικισμός είχε παρακμάσει και εγκαταλείφτηκε από τους κατοίκους του. [4]
Αρχαία εποχή
ΕπεξεργασίαΠλάι στο σημερινό χωριό εντοπίστηκαν τα λείψανα αρχαίου πολίσματος, το οποίο έφερε πιθανώς το όνομα «Μόνοικος» και ανήκε στη φυλετική περιοχή της Οδομαντικής. Φαίνεται πως, μετά την εγκατάλειψη του λόφου του «Αγίου Κωνσταντίνου», οι κάτοικοί του, αναζητώντας ασφαλέστερο μέρος, εγκαταστάθηκαν στον απόκρημνο και οχυρό από τη φύση λόφο του «Γ(κ)ραντήσκου», που υψώνεται βορειοδυτικά του χωριού και από την κορυφή του έχει κανείς οπτικό έλεγχο ολόγυρα σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων. Από τα λείψανα της αρχαιότητας που διασώθηκαν και γενικά από τα διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα διαπιστώνεται ότι το πόλισμα γνώρισε ιδιαίτερη ακμή στους επόμενους αιώνες και η ζωή του συνεχίστηκε ως τα βυζαντινά και νεότερα ακόμη χρόνια. Τα σπίτια του πολίσματος ήταν χτισμένα στη νότια πλαγιά του λόφου και εκτείνονταν ως το χαμηλό ύψωμα «Κούτρα», όπου ανακαλύφτηκε αρχαία νεκρόπολη με αξιόλογους θολωτούς και κιβωτιόσχημους τάφους. [5] [6]
.jpg)
Ρωμαϊκή εποχή
ΕπεξεργασίαΤα αρχαιολογικά ευρήματα (θεμέλια κτηρίων, ελληνικές και λατινικές επιγραφές, [7] νομίσματα διαφόρων πόλεων της αυτοκρατορικής περιόδου) μαρτυρούν όχι μόνο ότι η ζωή στο πόλισμα συνεχίστηκε και κατά τη ρωμαϊκή εποχή αλλά επιπλέον ότι αυτό γνώρισε ιδιαίτερη ακμή κατά την αυτοκρατορική περίοδο. Τέλος, στα υστερορωμαϊκά χρόνια, λόγω των συνεχών βαρβαρικών επιδρομών, το πόλισμα οχυρώθηκε με ακρόπολη, που ερείπια του ασβεστόχτιστου τείχους της είναι ορατά στην κορυφή του λόφου του «Γ(κ)ραντήσκου». [8]Το πόλισμα όφειλε τη μεγάλη του ακμή στην προνομιακή ημιορεινή θέση του, η οποία πρώτα απ’ όλα εξασφάλιζε στους κατοίκους του πλούσια βοσκοτόπια και εκτάσεις για γεωργικές καλλιέργειες. Έπειτα βρισκόταν σε μια περιοχή που διέθετε άφθονο ορυκτό πλούτο. Τα καμινεύματα (σκουριές) που βρίσκει κανείς στη γύρω περιοχή, καθώς και μια λατινική επιγραφή,[9]μαρτυρούν την ύπαρξη και εκμετάλλευση μεταλλείων σιδήρου.[10]
Η κυριότερη όμως φυσική πηγή πλούτου φαίνεται πως ήταν το μάρμαρο (γκρίζο και λευκό), όπως μαρτυρεί η ανακάλυψη ενός λατομείου στην ορεινή θέση «Κριάκουρους» (υψόμ. 500 μ.), στους πρόποδες του Μενοίκιου και σε απόσταση πέντε περίπου χιλιομέτρων βορειοανατολικά του σημερινού χωριού. Σημάδια της αρχαίας λατόμευσης είναι ορατά σε δυο συνεχόμενους λόφους. Πρόκειται για ένα επιφανειακό κλιμακωτό λατομείο, όπου στα «στήθη» του πετρώματος διακρίνονται δεκάδες «κοίτες» από την εξόρυξη, ενώ ανάμεσα στα ριζά των δύο λόφων υπάρχει ένας τεράστιος σωρός λατύπης που σχηματίστηκε από το ξεχόντρισμα των μαρμάρινων δόμων, καθώς και ίχνη λιθόστρωτου δρόμου που χρησίμευε για τη μεταφορά του μαρμάρου στο αρχαίο πόλισμα. Το λατομείο λειτούργησε κατά την αυτοκρατορική περίοδο (1ο-3ο μ.Χ. αι.) και προμήθευε με μάρμαρο τα τοπικά εργαστήρια γλυπτικής, όπως δείχνουν αγάλματα και άλλα ανάγλυφα που βρέθηκαν στην περιοχή των Σερρών και είναι κατασκευασμένα από μάρμαρο ίδιας ποιότητας. [11]
Βυζαντινή περίοδος
ΕπεξεργασίαΣτα βυζαντινά χρόνια το χωριό, γνωστό με την ονομασία «Μονόσπητον» (ή «Μονοσπήτια»), υπαγόταν διοικητικά στο Καπετανίκιον Σερρών, που ήταν διοικητική υποδιαίρεση του Θέματος Σερρών. Αν εξαιρέσει κανείς τα βυζαντινά όστρακα αγγείων και τα νομίσματα, δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία από τις βυζαντινές πηγές για την ύπαρξη του πολίσματος από τον 4ο ως τον 13ο μ.Χ. αιώνα. Μόνο κατά τον τελευταίο (14ο) αιώνα της βυζαντινής περιόδου μνημονεύεται το χωριό σε βυζαντινά έγγραφα με την πληροφορία μάλιστα ότι ανήκε στη γνωστή Μονή του Τιμίου Προδρόμου Σερρών. Λίγο πριν από την οθωμανική κατάκτηση (1383), το χωριό γνώρισε για λίγα χρόνια, όπως και η πόλη των Σερρών, τη βυζαντινή εξουσία του Μανουήλ Παλαιολόγου. [12]
Νεότεροι χρόνοι
ΕπεξεργασίαΟθωμανική περίοδος
ΕπεξεργασίαΠιθανώς στις αρχές του έτους 1383 τα τουρκικά στρατεύματα του Γαζή Εβρενός μπέη κατέλαβαν, μετά τη Ζίχνη, το Άγιο Πνεύμα και λίγο αργότερα (19 Σεπτεμβρίου 1383) την πόλη των Σερρών. Ίσως το χωριό να μη γνώρισε τη λεηλασία των Σερρών, γιατί ανήκε στη Μονή του Τιμίου Προδρόμου, της οποίας τα κτήματα και τα βακούφια διασφάλιζε ένα φιρμάνι του 1373. Λίγα χρόνια αργότερα (στα τέλη του 14ου αιώνα) το χωριό εποικίστηκε από Τούρκους Γιουρούκους (Κονιάρους). Τότε συνοικίστηκε και το χωριό στη σημερινή του θέση από τους κατοίκους του που ήταν εγκατεστημένοι σε γειτονική τοποθεσία (ανάμεσα στον «Γ(κ)ραντήσκο» και την «Κούτρα»), ενώ στις αρχές του 19ου αιώνα ο χριστιανικός πληθυσμός του ενισχύθηκε με εποίκους από Θεσσαλία, Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία. Διοικητικά υπαγόταν στον «καζά» Σερρών και βρισκόταν μέσα στα όρια της εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας του μητροπολίτη Σερρών. Τον 19ο αιώνα επί Ισμαήλ μπέη το χωριό, ως αξιόλογη παραγωγική μονάδα, έλαβε και το ανάλογο μερίδιο από τη μεγάλη εμπορική ακμή των Σερρών. [13]
Όσον αφορά την κοινοτική διοίκηση, οι κάτοικοι του χωριού αποτελούσαν μέλη της «Κοινότητας», που ήταν ο κυριότερος θεσμός της αυτοδιοίκησης επί οθωμανικής κυριαρχίας, ανεκτός από τους κατακτητές, εφόσον διευκόλυνε την είσπραξη των φόρων. Τη διοίκηση του νομικού προσώπου της «Κοινότητας» την ασκούσαν οι κοινοτικοί άρχοντες, δηλαδή ο προεστός και οι πρόκριτοι, καθώς και η «Γενική Συνέλευση» των ενήλικων (άρρενων) κατοίκων. Σημαντική εξουσία είχαν επίσης οι εκκλησιαστικοί επίτροποι, οι οποίοι διαχειρίζονταν τα οικονομικά της εκκλησίας και της σχολικής περιουσίας, διορίζοντας και τους δασκάλους. Ο προεστός, που το όνομά του συνδέθηκε περισσότερο με την ιστορία της Κοινότητας (κατά τα έτη 1790-1813), λόγω μακροθητείας και δραστηριότητας, ήταν ο Χατζηαντώνης Δημητρίου, γαμπρός του ήρωα Εμμανουήλ Παπά (είχε νυμφευτεί την αδελφή του Παναγιώτα). Οι επιγραφές με το όνομά του σε κρήνες, γέφυρες και στην κτιτορική επιγραφή του κεντρικού ναού της Κοινότητας δίνουν σαφή εικόνα των ποικίλων δραστηριοτήτων και ευεργεσιών του.[14]
Γενικά για την κοινοτική ζωή στο Άγιο Πνεύμα (διοίκηση, οικονομία κλπ) πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες αντλούνται από ένα κοινοτικό κατάστιχο (1807-1813), όπως επίσης από κώδικες της Μονής του Τιμίου Προδρόμου και διάφορα (δικαιοπρακτικά και άλλα) έγγραφα. Από αυτά φαίνεται ότι, από οικονομική άποψη, η κτηνοτροφία και κυρίως η γεωργία είχε απορροφήσει, κατά την περίοδο αυτή, την πλειονότητα του χριστιανικού πληθυσμού. Από τον 18ο αιώνα η κυριότερη ασχολία του γεωργικού πληθυσμού ήταν η βαμβακοκαλλιέργεια. Στο κοινοτικό κατάστιχο γίνεται συχνά λόγος για φορτία βάμβακος από το χωριό. Δεύτερη σε απασχόληση του αγροτικού πληθυσμού ερχόταν η σιτοκαλλιέργεια, τρίτη η αμπελοκαλλιέργεια και από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα η καπνοκαλλιέργεια, η οποία δεν άργησε να απασχολήσει την πλειονότητα του πληθυσμού από το 1891 ως το 1912. Οι γεωργοί, που ήταν οι περισσότεροι κάτοικοι Κοινότητας, είχαν ιδρύσει, για την προάσπιση των επαγγελματικών τους συμφερόντων, μια συντεχνία (το «εσνάφιον τσιφτσήδων», όπως συχνά αναφέρεται στο κοινοτικό κατάστιχο), καθώς και διάφορους άλλους συλλόγους. Έτσι, κατά τον 19ο αιώνα αναφέρονται στα έγγραφα δύο σωματεία, η «Φιλοκαλία», που είχε εκπαιδευτικό και πολιτιστικό χαρακτήρα, και η «Συνδρομή», που είχε θρησκευτικό χαρακτήρα Ανάμεσα στις δραστηριότητές τους ήταν η ίδρυση και λειτουργία (κατά τον 19ο αιώνα) ακμαίου σχολείου (με 150-200 μαθητές), το οποίο απαρτιζόταν από αρρεναγωγείο και παρθεναγωγείο. [15]
Η συμμετοχή στους απελευθερωτικούς αγώνες
ΕπεξεργασίαΚαθώς το χωριό βρισκόταν στις νότιες προσβάσεις του Μενοίκιου όρους, οι κάτοικοί του ήταν (από τις αρχές του 19ου αιώνα) από τους πρώτους αρματολούς του καζά Σερρών, όπως μαρτυρεί και ένα δημώδες άσμα, στο οποίο γίνεται λόγος για τον καπετάν Νασιούλα, ενσαρκωτή της αρματολικής ιδέας. Για τη συμμετοχή τους πάλι στον επαναστατικό αγώνα του 1821 δεν αφήνει καμιά αμφιβολία η στενή συγγενική σχέση του ήρωα Εμμανουήλ Παπά με τον προεστό Χατζηαντώνη Δημητρίου. [16]
Βαλκανικοί πόλεμοι-Απελευθέρωση
ΕπεξεργασίαΜε τη νικηφόρα λήξη των Βαλκανικών πολέμων έρχεται και η απελευθέρωση του χωριού. Συγκεκριμένα, την 29η Ιουνίου 1913, λίγες ώρες μετά την απελευθέρωση της πόλης των Σερρών, ένα τάγμα πεζικού που βρισκόταν στο Χρυσό εισήλθε στο Άγιο Πνεύμα, όπου έγινε δεκτό με μεγάλο ενθουσιασμό από τους κατοίκους του. [17]
Πληθυσμός
Επεξεργασία| Έτος | Πληθυσμός |
|---|---|
| 1991 | 1.353 |
| 2001 | 1.818 |
| 2011 | 1.458 |
| Έτος | Πληθυσμός |
|---|---|
| 1961 | 3.049 |
| 1971 | 1.733 |
| 1981 | 1.474) |
| 1991 | 1.579 |
| 2001 | 1.954 |
| 2011 | 1.347 |
Προσωπικότητες
Επεξεργασία- Γεννήθηκαν στο Άγιο Πνεύμα
- Γλυκερία, Ελληνίδα τραγουδίστρια
- Θεοφανία Παπαθωμά, Ελληνίδα ηθοποιός, σεναριογράφος, σκηνοθέτης, συγγραφέας και δικηγόρος
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ «Γυμνάσιο Αγίου Πνεύματος Σερρών». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Νοεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2013.
- ↑ «Κ.Α.Ε. Αγίου Πνεύματος», ιστότοπος Γυμνάσιου Αγίου Πνεύματος
- ↑ 3,0 3,1 3,2 https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous
- ↑ [1] Αρχειοθετήθηκε 2018-06-24 στο Wayback Machine. Δημήτρης Κ. Σαμσάρης, Ιστορία των Σερρών κατά την αρχαία και ρωμαϊκή εποχή, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 162 και σημ. 1
- ↑ [2] Αρχειοθετήθηκε 2017-04-24 στο Wayback Machine. Δημήτρης Κ. Σαμσάρης, Ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη 1976 (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών), σ. 176. ISBN 960-7265-16-5.
- ↑ [3] Αρχειοθετήθηκε 2018-06-24 στο Wayback Machine. Δ. Κ. Σαμσάρης, Ιστορία των Σερρών κατά την αρχαία και ρωμαϊκή εποχή, σ. 161
- ↑ Dimitrios C. Samsaris, La vallée du Bas-Strymon á l’ époque impériale (Contribution épigraphique á la topographie, l’ onomastique, l’ histoire et aux cultes de la province romaine de Macédoine), Dodone 18(1989), fasc.1, p. 269-271, n. 103-104 = The Packard Humanities Institute (Samsaris, Bas-Strymon 103, # PH150742)[νεκρός σύνδεσμος]The Packard Humanities Institute (Samsaris, Bas-Strymon 104, # PH150743) Αρχειοθετήθηκε 2017-10-16 στο Wayback Machine.
- ↑ [4] Αρχειοθετήθηκε 2018-06-24 στο Wayback Machine. Δ. Κ. Σαμσάρης, Ιστορία των Σερρών κατά την αρχαία και ρωμαϊκή εποχή, σ. 161-162
- ↑ D. C. Samsaris, La vallée du Bas-Strymon á l’ époque impériale, Dodone 18(1989), fasc.1, p. 270-271, n. 104 = The Packard Humanities Institute (Samsaris, Bas-Strymon 104, # PH150743) Αρχειοθετήθηκε 2017-10-16 στο Wayback Machine.
- ↑ D. C. Samsaris, Les mines et la metallurgie de fer et de cuivre dans la province romaine de Macédoine, Klio 69(1987), 1, p. 156-157
- ↑ [5] Δ. Κ. Σαμσάρης, Το λατομείο μαρμάρου του αρχαίου Μονοίκου (;) του Οδομαντικού, Μακεδονικά 18 (1978) 226-240
- ↑ Δ. Κ. Σαμσάρης, Η Κοινότης του Αγίου Πνεύματος Σερρών επί τουρκοκρατίας (Ιστορία-Τοπογραφία-Κοινοτικός βίος-Γλωσσικά και ιστορικά μνημεία-Ανέκδοτα έγγραφα), Θεσσαλονίκη 1971, σ. 21-22
- ↑ Δ. Κ. Σαμσάρης, Η Κοινότης του Αγίου Πνεύματος Σερρών, σ. 23-30
- ↑ Δ. Κ. Σαμσάρης, Η Κοινότης του Αγίου Πνεύματος Σερρών, σ. 31-38, 75-76
- ↑ Δ. Κ. Σαμσάρης, Η Κοινότης του Αγίου Πνεύματος Σερρών, σ. 39-67
- ↑ Δ. Κ. Σαμσάρης, Η Κοινότης του Αγίου Πνεύματος Σερρών, σ. 68-72
- ↑ Δ. Κ. Σαμσάρης, Η Κοινότης του Αγίου Πνεύματος Σερρών, σ. 72-73
- ↑ ΠΛ 1:164
- ↑ ΠΛΜ 1:441
Πηγές
Επεξεργασία- Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 2006 (ΠΛΜ)
- Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, εκδ. 1963 (ΠΛ)