Χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς

Το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου ήταν γλυπτό έργο τέχνης του Φειδία. Ήταν το πλέον αναγνωρίσιμο λατρευτικό άγαλμα της αρχαίας Αθήνας και ένα από τα μεγαλύτερα κατορθώματα γλύπτη στην αρχαία εποχή.

■

■

■

■

■

■

■

■

■

■

■

■

■

■

■

■

■

■

■

Διαδραστική εικόνα του προσεγγιστικού αντιγράφου του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς Παρθένου από τον Άλαν ΛεΚουάιρ (1990), ευρισκόμενου στο εσωτερικό του αντιγράφου του Παρθενώνα στο Νάσβιλ του Τενεσί.

Περιγραφή

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Παυσανία η Αθηνά Παρθένος έστεκε όρθια. Είχε ύψος περίπου 12 μέτρα. Τα γυμνά μέρη του σώματος της θεάς ήταν φτιαγμένα από ελεφαντόδοντο, ενώ το ένδυμά της από χρυσό. Ήταν ντυμένη με μακρύ χιτώνα ως τα πόδια. Φορούσε πέδιλα, τα οποία ήταν διακοσμημένα με ανάγλυφες παραστάσεις που εικόνιζαν τη μάχη των Λαπιθών και των Κενταύρων. Στο κεφάλι φορούσε κράνος διακοσμημένο με σφίγγα και δύο γρύπες. Η αιγίδα της ήταν διακοσμημένη με γοργόνειο. Κρατούσε στο ένα χέρι μια φτερωτή Νίκη, και ακουμπούσε το άλλο στην ασπίδα της, κρατώντας δόρυ που ήταν διακοσμημένο με δράκο. Στην ασπίδα υπήρχαν ανάγλυφες παραστάσεις που εικόνιζαν την Αμαζονομαχία στην εξωτερική και τη Γιγαντομαχία στην εσωτερική πλευρά. Στη βάση υπήρχε ανάγλυφο που εικόνιζε τη γέννηση της Πανδώρας.

Το άγαλμα απεικονιζόταν σε νομίσματα, αγάλματα μινιατούρες, αναθηματικά αντικείμενα, και σε αναπαραστάσεις σε εγχάρακτα στολίδια.

Ιστορική αναδρομή

Ο Φειδίας συνεργάστηκε στενά με τον Περικλή στη διαμόρφωση του Παρθενώνα. Τα αγάλματα κατασκευάστηκαν από τους μαθητές του, ενώ ο ίδιος κατασκεύασε το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς. Ο τύραννος Λάχαρης αφαίρεσε το 296 π.Χ. τα φύλλα χρυσού για να πληρώσει τα στρατεύματα του, και τα αντικατέστησε με φύλλα χαλκού τα οποία καταστράφηκαν από πυρκαγιά το 165 π.Χ. προτού όμως αντικατασταθούν ξανά. Η μεγάλη ποσότητα χρυσού που κατανάλωσε έδωσε αφορμή στους εχθρούς του να τον κατηγορήσουν για κατάχρηση. Ο Φειδίας απέδειξε την αθωότητά του, επειδή ο Περικλής τον είχε συμβουλέψει να κάνει το χρυσό ένδυμα της Αθηνάς συναρμολογούμενο. Έτσι μπόρεσε να το αποσυναρμολογήσει και να το ζυγίσει. Το βάρος του χρυσού βρέθηκε ακέραιο. Ο Φειδίας τότε κατηγορήθηκε για αλαζονεία, επειδή είχε απαθανατίσει τον εαυτό του και τον Περικλή δίνοντας τη μορφή τους σε δύο αντίστοιχους χαρακτήρες στην πολεμική σκηνή που διακοσμούσε την ασπίδα της Αθηνάς. Ο Φειδίας συνελήφθη και καταδικάστηκε. Μια εκδοχή του θανάτου του είναι ότι πέθανε στη φυλακή. Σύμφωνα με μια άλλη εξοστρακίστηκε. Ο Φειδίας κατέφυγε στην Ολυμπία, όπου και κατασκεύασε το περίφημο Άγαλμα του Ολυμπίου Διός, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Δυστυχώς όμως και εδώ τον κυνήγησε η ίδια μοίρα, αφού ξανά κατηγορήθηκε για κατάχρηση και κλοπή χρυσού και φυλακίστηκε ως τον θάνατό του.

Το άγαλμα παρέμεινε στον Παρθενώνα έως τον 5ο αιώνα μ.Χ. όταν και απομακρύνθηκε από τους Ρωμαίους. Μια πηγή αναφέρει πως μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη κατά τον 10ο αιώνα μ.Χ.

Αρχαία αντίγραφα

Η Βαρβάκειος Αθηνά, πιστό αντίγραφο μικρότερης κλίμακας του αρχικού χρυσελεφάντινου αγάλματος. Χρονολογείται στον 2ο με 3ο αιώνα μ.Χ.

Η Βαρβάκειος Αθηνά είναι μια από τις δύο αρχαίες εκδόσεις της Αθηνάς Παρθένου που θεωρούνται ως οι πιο πιστές στο αρχικό σχέδιο. Το άλλο άγαλμα είναι το μη ολοκληρωμένο άγαλμα της Αθηνάς. Αμφότερα βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

• Η Βαρβάκειος Αθηνά, ένα Ρωμαϊκό αντίγραφο του 3ου αιώνα μ.Χ. από μάρμαρο που στεγάζεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.
• Το ανεκπλήρωτο άγαλμα της Αθηνάς του 2ου προς 3ο αιώνα, επίσης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
• Ένα ακόμη αντίγραφο βρίσκεται στο Λούβρο.
• Άλλο ένα αντίγραφο βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Ρώμης.
• Ένα αντίγραφο του 3ου αιώνα π.Χ. βρίσκεται στο Εθνικό Μουσείο της Σερβίας στο Βελιγράδι.Έ
• Ένα Ρωμαϊκό μαρμάρινο αντίγραφο μικρών διαστάσεων της ασπίδας του αγάλματος του 3ου αιώνα π.Χ. στη Συλλογή Στράνγκφορντ, που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.

Δείτε επίσης

• Αθηνά Παρθένος, άγαλμα της θεάς Αθηνάς που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
• Μικρό αντίτυπο που βρέθηκε και φιλοξενείται επίσης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
• Κρήνη της Παλλάδας Αθηνάς

Πηγές

• Παναγιώτης Καββαδίας (1849-1928), Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (1890–1892). Γλυπτά του Εθνικού Μουσείου: Κατάλογος περιγραφικός. Εκ του τυπογραφείου Σ.Κ. Βλαστού. σελίδες 375. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2011. 
• Edgar James Banks (1916). «The seven wonders of the ancient world» (στα Αγγλικά). New York : G.P. Putnam's Sons. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2009. 
• Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών - Χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου eie.gr