Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν

Η Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν (Hildegard von Bingen, 1098 - 17 Σεπτεμβρίου 1179), γνωστή και ως Ιλδεγάρδη του Μπίνγκεν, Ευλογημένη Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν, Αγία Χίλντεγκαρντ και Σίβυλλα του Ρήνου, ήταν Γερμανίδα μύστρια, συγγραφέας, συνθέτις και φιλόσοφος και κατάφερε να γίνει η σημαντικότερη θρησκευτική ηγέτιδα του 12^ου αιώνα στην Ευρώπη.

Διδάσκαλοι της Εκκλησίας Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν
Η Χίλντεγκαρντ σε χαρακτικό του William Marshal (17ος αι.)
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Hildegard von Bingen (Γερμανικά)
Γέννηση	1098 Μπέρμερσαϊμ
Θάνατος	17 Σεπτεμβρίου 1179 Μπίνγκεν αμ Ράιν
Τόπος ταφής	Saint Hildegard parish church in Eibingen
Εθνικότητα	Γερμανή
Χώρα πολιτογράφησης	Γερμανία
Θρησκεία	Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία
Eορτασμός αγίου	17 Σεπτεμβρίου
Θρησκευτικό τάγμα	Τάγμα του Αγίου Βενέδικτου
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	λατινική γλώσσα Lingua Ignota Γερμανικά
Σπουδές	Disibodenberg
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	Αγία, μύστρια, φιλόσοφος, θεολόγος, επιστήμονας, συγγραφέας, συνθέτρια, μεταρρυθμίστρα, ηγουμένη, θρησκευτικός ηγέτης.
Αξιοσημείωτο έργο	Scivias Ordo Virtutum Liber divinorum operum Liber vitae meritorum Vita sancti Ruperti Vita sancti Dysibodi Explanatio regulae sancti Benedicti Physica Causae et curae Letters Explanatio symboli sancti Athanasii Solutiones Expositiones evangeliorum O viridissima virga
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	αββέσσα (1136–1179)
Βραβεύσεις	Διδάκτωρ της Εκκλησίας
Σχετικά πολυμέσα

Ήταν μαθήτρια της Γιούτα του Σπόνχαϊμ και μέντορας της Ελισάβετ του Σόναου.. Έχει μείνει γνωστή για τα οράματα που έβλεπε και για την ικανότητά της να προβλέπει το μέλλον. Θεωρείται από τις πρώτες προσωπικότητες, που συγκέντρωνε τα χαρακτηριστικά του "καθολικού ανθρώπου", όπως αυτά παρουσιάστηκαν στην Αναγέννηση. Συνέγραψε θεολογικά και βοτανολογικά κείμενα, ύμνους για τη Θεία Λειτουργία, ποιήματα, ιντερλούδια (τα παλαιότερα σωζόμενα) και ζωγράφισε εξαίρετες μικρογραφίες σε χειρόγραφα. Την αποκάλεσαν την «πιο εξέχουσα φυσιοδίφη και την πιο πρωτότυπη φιλόσοφο της Δύσης του 12^ου αιώνα». Ήταν επίσης η πρώτη που μίλησε ανοιχτά και χωρίς μισογυνικές προκαταλήψεις για τη γυναικεία σεξουαλικότητα.

Είναι μία από τις τέσσερις γυναίκες που κέρδισαν ποτέ τον τίτλο του Διδάκτορα της Εκκλησίας.

Τιμάται τόσο από την Καθολική Εκκλησία, όσο και από την Αγγλικανική και Προτεσταντική ως αγία.

Η ζωή της

Τα πρώτα χρόνια

Η Χίλντεγκαρντ γεννήθηκε γύρω στο 1098 στη Γερμανία και ήταν το δέκατο παιδί οικογένειας ευγενών με πολύ ασθενική φύση και εύθραυστη υγεία. Λίγο πριν να κλείσει τα πέντε άρχισε να βλέπει οράματα με φλόγες, λάμψεις και κυκλικά φώτα καθώς και πράγματα κρυμμένα στους υπόλοιπους ανθρώπους. Λέγεται, για παράδειγμα, ότι κατάφερε να περιγράψει τα σημάδια στο δέρμα ενός μοσχαριού ενώ εκείνο δεν είχε ακόμα γεννηθεί και βρισκόταν μέσα στην κοιλιά της αγελάδας.

Στα επτά της χρόνια οι γονείς της την αφιέρωσαν στο μοναστήρι του Ντισιμπόντενμπεργκ όπου τέθηκε στη φύλαξη της θείας της, κόμισσας Γιούτα φον Σπονχάιμ (Jutta von Sponheim), η οποία, αν και σήμερα επισκιάζεται από τη μαθήτριά της, Χίλντεγκαρντ, ήταν και η ίδια μία σημαντικότατη φυσιογνωμία της εποχής της που άσκησε επιρροή στη γερμανική κοινωνία και εκκλησία. Εκείνη την εποχή η Γιούτα ήταν κι αυτή δόκιμη μοναχή αλλά αργότερα έγινε ηγουμένη του μοναστηριού. Για την ακρίβεια η Γιούτα, που ήταν γνωστή για τη μόρφωσή της και την πίστη της, αποτελούσε πόλο έλξης για πολλές νεαρές κοπέλες που ήθελαν να εκπαιδευθούν από εκείνη και να μονάσουν. Έτσι, σταδιακά ίδρυσε ένα γυναικείο μοναστικό τμήμα εντός της μέχρι τότε αντρικής μονής του Ντισιμπόντεμπεργκ στο οποίο έγινε και ηγουμένη. Η Γιούτα φρόντισε να μορφωθεί η Χίλντεγκαρντ στη θεολογία, τη μουσική και τα λατινικά.

Σε ηλικία δεκατεσσάρων η Χίλντεγκαρντ έλαβε τους επίσημους όρκους της μοναχής και έγινε κανονικό μέλος του μοναστηριού του Ντισιμπόντενμπεργκ.

Το 1136 η Γιούτα απεβίωσε και τη θέση της κατέλαβε η Χίλντεγκαρντ.

Περίπου εκείνη την εποχή η Χίλντεγκαρντ γνώρισε και τη Ρικάρντις φον Στάντε (Ricardis von Stade) που έμελλε να γίνει η καλύτερη και πιο αγαπημένη της φίλη ενώ ανέπτυξε ιδιαίτερη σχέση φιλίας και αμοιβαίου σεβασμού με τον μοναχό Βόλμαρ που έγινε μάλιστα ο έμπιστός της, γραμματέας της και εξομολογητής της.

Η αποκάλυψη των οραμάτων της

Εικόνα από το Scivias που δείχνει τη Χίλντεγκαρντ να καταγράφει τα οράματά της ενώ δίπλα της τα μεταγράφει στα λατινικά ο Βόλμαρ.

Πέντε χρόνια αργότερα, το 1141, μία φωνή από τον ουρανό της είπε να καταγράψει τα οράματά της.

“Μία μεγάλη λάμψη από τον ουρανό διαπέρασε το μυαλό μου και έκανε την καρδιά μου και το στήθος μου να λάμψουν χωρίς να καούν, όπως ο ήλιος ζεσταίνει αυτό που λούζει με τις ακτίνες του. Τότε το μυαλό μου γέμισε με το νόημα των ιερών βιβλίων, των Ψαλμών, των Ευαγγελίων και τα άλλα βιβλία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης.”

Εκείνη όμως στην αρχή δίστασε γιατί φοβήθηκε ότι θα θεωρήσουν τα οράματά της «γυναικείες φαντασίες». Τότε έπεσε άρρωστη στο κρεβάτι.

“Ο Θεός με τιμώρησε για λίγο ρίχνοντας με άρρωστη στο κρεβάτι και το αίμα στέρεψε στις φλέβες μου, υγρασία από τη σάρκα μου και το μεδούλι από τα κόκαλά μου λες και το πνεύμα μου κόντευε να φύγει από το κορμί μου. […] Σε αυτή την κατάσταση έμεινα τριάντα μέρες ενώ το σώμα μου έκαιγε λες με πυρετό… Και όλες αυτές τις μέρες παρακολούθησα μια ακολουθία αμέτρητων αγγέλων που πολεμούσαν μαζί με τον Μιχαήλ ενάντια στον δράκο και νίκησαν… Και ένας από αυτούς μου φώναξε, Αετέ! Αετέ! Γιατί ενκοιμήσαι; ...Σήκω! Γιατί είναι πρωί και πιες και φάγε. Και αμέσως το σώμα μου και οι αισθήσεις μου επανήλθαν στα εγκόσμια και βλέποντάς το οι κόρες μου που θρηνούσαν ολόγυρά μου με σήκωσαν από το πάτωμα και με έβαλαν στο κρεβάτι και έτσι άρχισα να ξαναβρίσκω τη δύναμή μου.”

Τότε για πρώτη φορά, σε ηλικία 43 ετών, η Χίλντεγκαρντ αποκάλυψε ότι έβλεπε οράματα όλη της τη ζωή και άρχισε να γράφει το πιο γνωστό της έργο, το Scivias, σύντμηση της φράσης Sci vias Domini (Γνωρίστε τις οδούς του Κυρίου) που θα χρειαζόταν δέκα χρόνια για να τελειώσει και το οποίο, παρά τις μυστικιστικές ανησυχίες της συγγραφέα του, ήταν ένα κείμενο που συνδύαζε επιστήμη, θεολογία, φιλοσοφία, φυσιολογία, κοσμολογία, αστρονομία και γεωλογία.

Οι σύγχρονοι ερευνητές έχουν προτείνει διάφορες εξηγήσεις σχετικά με τα οράματα και τις λάμψεις που έβλεπε η Χίλντεγκαρντ, η οποία μάλιστα είχε εξηγήσει η ίδια, ότι δεν έπεφτε σε κάποιου είδους έκσταση αλλά διατηρούσε τις αισθήσεις της ενώ συνέβαιναν τα "οράματα". Οι πιο δημοφιλείς θεωρίες σήμερα είναι ότι επρόκειτο για κρίσεις ημικρανίας ή κρίσεις αυτισμού.

Αν και η Χίλντεγκαρντ ήταν πολυμαθής κι εξαιρετικά μορφωμένη, δεν κατάφερε ποτέ να μάθει επαρκώς τα λατινικά γι΄αυτό, από την πρώτη στιγμή, στηρίχθηκε στη βοήθεια, αρχικά του αγαπημένου της Βόλμαρ, και μετέπειτα σε εκείνη διάφορων αντρών γραμματέων, έτσι ώστε να μεταγραφούν τα κείμενά της στα λατινικά με λόγιο τρόπο. Ας μην ξεχνάμε ότι ενώ τα λατινικά ήταν υποχρεωτικό και πολύχρονο μάθημα για τους άντρες μοναχούς, για τις γυναίκες θεωρούνταν μάλλον άχρηστα αφού κανείς δεν είχε την προσδοκία ότι εκείνες θα έγραφαν ποτέ κάτι σημαντικό. Αυτό είχε σαν συνέπεια οι γυναίκες, ανεξάρτητα από το πνευματικό δυναμικό τους, να παρουσιάζουν ελλείψεις σε προσόντα απαραίτητα για την πνευματική τους σταδιοδρομία λόγω της ελλειπούς εκπαίδευσής τους. Αυτό το πρόβλημα επιχείρησε να αντιμετωπίσει μία άλλη φωτισμένη ηγουμένισσα, η Χέραντ του Λάντσμπεργκ. Στην περίπτωση της Χίλντεγκαρντ όμως οι άντρες γραμματείς ήταν κάτι απαραίτητο, αλλά πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι εκείνη απαίτησε από την πρώτη στιγμή να μεταγραφούν επακριβώς αυτά που έλεγε και να μην αλλαχθούν ούτε στο ελάχιστο.

Η αναγνώριση

Το 1146 η Χίλντεγκαρντ επικοινώνησε με τον Βερνάρδο του Κλαιρβώ, που τότε ήταν ηγούμενος στο ομώνυμο μοναστήρι και ένας από τους πιο ισχυρούς άντρες της Εκκλησίας, ζητώντας του να αναγνωρίσει το χάρισμά της να βλέπει οράματα και να προβλέπει το μέλλον. Ο Βερνάρδος, αν και αρχικά απάντησε κάπως αδιάφορα, στη συνέχεια μίλησε για το θέμα στον Πάπα Ευγένιο Γ΄ που ήταν και προσωπικός του φίλος και του έστειλε να διαβάσει το Scivias που δεν ήταν ακόμα ολοκληρωμένο. Ο Πάπας, προφανώς εντυπωσιασμένος, διάβασε αποσπάσματα από το έργο στους καρδινάλιους και τους επισκόπους που είχαν συγκεντρωθεί σε σύνοδο και εκεί αποφάσισαν να εγκρίνουν τη δράση της Χίλντεγκαρντ.

Μέσα στα επόμενα χρόνια η Χίλντεγκαρντ απέκτησε μεγάλη φήμη ως σοφή και προφήτισσα και πολλοί σημαντικοί άνθρωποι της εποχής, όπως ο αυτοκράτορας Φρειδερίκος Βαρβαρόσσα και ο θεολόγος Όντο του Σουασόν, άρχισαν να τη συμβουλεύονται. Τότε ήταν που άρχισε να αλληλογραφεί με την Ελισάβετ του Σονάου και σταδιακά έγινε μέντοράς της.

Συγκρούσεις και δυσκολίες

Δωμάτιο από το μοναστήρι του Ράπετσμπεργκ όπως είναι σήμερα.

Το 1147 επεκτείνοντας το όραμα της δασκάλας της, Γιούτα, και ενώ έγραφε ακόμα το Scivias αποφάσισε να φύγει από το Ντισιμπόντενμπεργκ και να ιδρύσει ένα καθαρά γυναικείο μοναστήρι γιατί το Ντισιμπόντενμπεργκ ήταν κατά βάση ανδρικό μοναστήρι και το σχετικά νεοσύστατο γυναικείο τμήμα ήταν όχι απλώς περιορισμένο αλλά και υποτελές στο αντρικό. Όμως ο ηγούμενος του Ντισιμπόντεμπεργκ, ο Κούνο, αρνήθηκε να της δώσει την άδεια γιατί οι πολυάριθμες επισκέψεις που δέχονταν η Χίλντεγκαρντ έφερναν επισκέπτες και έσοδα στο μοναστήρι. Η φήμη της επίσης ήταν αρκετή για να προσελκύει πολλούς νέους μοναχούς και μοναχές που ήθελαν να μονάσουν στο μοναστήρι στο οποίο βρίσκονταν η Χίλντεγκαρντ. Εκείνη άρχισε να στέλνει επιστολές σε διάφορα υψηλά ιστάμενα άτομα, ανάμεσα στα οποία ήταν και ο Πάπας, προωθώντας το αίτημά της και μάλιστα έβαλε να μεσολαβήσει και η μητέρα της Ρικάρντα. Τίποτε όμως δεν είχε αποτέλεσμα.

Τότε εκείνη έπεσε βαριά άρρωστη και λέγεται πως συνέβηκε κάτι εξαιρετικά περίεργο. Ενώ αδυνάτιζε και έφθινε από την αρρώστια, το κορμί της γινόταν όλο και πιο βαρύ και έφτασε στο σημείο ο Κούνο να μην μπορεί ούτε το κεφάλι της να σηκώσει από το μαξιλάρι. Όταν εν τέλει ο ηγούμενος αποφάσισε να δώσει την άδειά του, η Χίλντεγκαρντ ανάρρωσε και εξαφανίστηκαν τα περίεργα συμπτώματα. Έτσι μαζί με άλλες δεκαοκτώ μοναχές, τη Ρικάρντα και τον Βόλμαρ, η Χίλντεγκαρντ ίδρυσε ένα νέο μοναστήρι στο Ράπερτσμπεργκ κοντά στα ερείπια του κάστρου του Μπίγκεν. Το μοναστήρι αυτό σταδιακά μεγάλωσε και έφτασε να αποτελείται από πενήντα μοναχές και επτά κοσμικές γυναίκες ενώ είχε δύο εκκλησίες, τρεχούμενο νερό μέσα στα εργαστήρια και σκριπτόριο. Εκείνη την εποχή η Χίλντεγκαρντ μπόρεσε να αφοσιωθεί στο γράψιμό της και, εκτός από το Scivias που συνέχιζε να γράφει, συνέγραψε και μία φυσική ιστορία και ένα ιατρικό κείμενο με τίτλο Αίτια και Ιάσεις.

Οι συγκρούσεις όμως συνεχίστηκαν καθώς το νεοσύστατο μοναστήρι του Ράπερτσμπεργκ, μέσω των μοναχών που ακολούθησαν τη Χίλντεγκαρντ, είχε «κληρονομήσει» και πολλά εδάφη που πριν ανήκαν στο Ντισιμπόντεμπεργκ. Μέχρι το 1150 ο Κούνο είχε πεθάνει και τη θέση του είχε πάρει ο Ελένγκερος που δεν είχε καλύτερη διάθεση ως προς τη Χίλντεγκαρντ και το έργο της. Αλλά και εκείνη δεν είχε ιδιαίτερα θετική άποψη για εκείνον την οποία μάλιστα δεν δίσταζε να εκφράσει με έντονο τρόπο. Σε επιστολή της προς εκείνον γράφει χαρακτηριστικά:

«Τώρα άκου και μάθε έτσι ώστε να ντραπείς ως τα τρίσβαθα της ψυχής σου. Κάποιες φορές είσαι σαν αρκούδα που γρυλίζει, κάποιες άλλες όμως είσαι σαν γάιδαρος, όχι συνεπής στα καθήκοντά σου, αλλά ξεπεσμένος. Σε ορισμένα θέματα μάλιστα είσαι εντελώς άχρηστος έτσι ώστε εν μέσω της ασέβειάς σου δεν χρησιμοποιείς ούτε καν την αγριότητα της αρκούδας. Μοιάζεις επίσης και σαν ορισμένα πουλιά που ούτε πετούν ψηλά ούτε περπατούν στη γη καθώς, ούτε είσαι εξαίρετος σε τίποτα, αλλά ούτε υποφέρεις και από κάτι.»

Η καυστική γλώσσα της Χίλντεγκαρντ όμως δεν απευθύνθηκε μόνο στο Ντισιμπόντεμπεργκ αλλά δεν δίστασε να αγγίξει και τα κακώς κείμενα του ανώτερου κλήρου. Η Χίλντεγκαρντ έδειξε μηδενική ανοχή στην αμφιλεγόμενη συμπεριφορά ανώτερων ιερέων που ζούσαν μέσα σε ακραίο και προκλητικό πλούτο που δεν άρμοζε στο αξίωμά τους και τους κατακεραύνωνε συχνά τόσο στις επιστολές της όσο και στις κατηχήσεις της παρά το γεγονός ότι αυτή της η συμπεριφορά συχνά δημιουργούσε εχθρότητες σε υψηλά ιστάμενους. Άρχισε να δέχεται κριτική για ένα σωρό πράγματα ανάμεσα στα οποία και για τον τρόπο που διοικούσε το μοναστήρι της. Την κατηγόρησαν για απρέπεια γιατί, σε αντίθεση με τις μοναχές σε άλλα μοναστήρια που έπρεπε να κόψουν τα μαλλιά τους και να καλύψουν το κεφάλι τους, στο δικό της μοναστήρι οι μοναχές διατηρούσαν μακριά τα μαλλιά τους και φορούσαν μόνο ένα λευκό πέπλο το οποίο άφηνε ακάλυπτο το πρόσωπο και τον λαιμό και επέτρεπε στα μαλλιά να ανεμίζουν. Η Χίλντεγκαρντ απάντησε πως οι παρθένες, λόγω της αγνότητάς τους, δεν έχουν ανάγκη να ντύνονται σεμνά όπως οι παντρεμένες γυναίκες που έπρεπε να υπακούν τους άντρες τους. Επίσης κατηγορήθηκε ότι δεχόταν στο μοναστήρι, εκτός από γυναίκες ευγενικής καταγωγής, και απλές φτωχές γυναίκες και σε αυτό απάντησε πως η ιεραρχία είναι θέμα των ανθρώπων και όχι του Θεού που αγαπάει τους πάντες.

Το 1151 πέθανε ο Βόλμαρ και, πέρα από το προσωπικό πλήγμα που δέχτηκε η Χίλντεγκαρντ, βρέθηκε υποχρεωμένη να ανέχεται την παρουσία του Ελένγκερου που πήρε απρόθυμα τη θέση του ως εξομολογητής της μονής. Σαν να μην έφτανε αυτό, οι γονείς της Ρικάρντα της εξασφάλισαν θέση ηγουμένης σε ένα άλλο μοναστήρι και έτσι έπρεπε να φύγει και να αφήσει τη φίλη της. Αν και η Χίλντεγκαρντ προσπάθησε να εμποδίσει τη μεταφορά, δεν τα κατάφερε και η Ρικάρντα μεταφέρθηκε αλλού και πολύ σύντομα πέθανε.

Την επόμενη χρονιά τελείωσε η συγγραφή του Scivias.

Η ακμή της

"Ο Παγκόσμιος Άνθρωπος". Εικόνα από το Liber Divinorum Operum της Χίλντεγκαρντ. Αποτέλεσε έμπνευση για τον "Βιτρούβιο Άντρα" του Ντα Βίντσι αλλά, ενώ ο Ντα Βίντσι επέλεξε να εικονίσει ένα ξεκάθαρα αντρικό σώμα, η Χίλντεγκαρντ εσκεμμένα δείχνει ένα άφυλο σώμα για να εννοήσει την ανθρωπότητα γενικά. Στη γωνία κάτω αρστερά εικονίζεται η ίδια η Χίλντεγκαρντ να δέχεται το όραμα.

Μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια η Χίλντεγκαρντ και οι γυναίκες στο μοναστήρι του Μπίνγκεν αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες. Μεταξύ του 1158 και του 1163 συνέγραψε το Liber vitae meritorum που μιλούσε για τις αρετές και τα πάθη της ζωής. Άρχισε επίσης μια μακρά και εκτεταμένη αλληλογραφία με διάφορους ηγεμόνες και άλλους σημαίνοντες της Ευρώπης όπως ο αυτοκράτορας Βαρβαρόσσα, ο βασιλιάς Ερρίκος Β΄ και η βασίλισσα Ελεονώρα της Αγγλίας. Με τα γράμματά της αυτά επενέβαινε στη διπλωματία και την πολιτική της εποχής, έδινε συμβουλές αλλά δεν δίσταζε να ασκήσει και κριτική αν το θεωρούσε χρήσιμο.

Παρά το γεγονός ότι η υγεία της είχε αρχίσει για άλλη μια φορά να επιδεινώνεται, εκείνη άρχισε μία περιοδεία σε όλη τη Γερμανία όπου έδινε διαλέξεις, έκανε κατήχηση και διέδιδε τα αποκαλυπτικά οράματά της. Αυτό ήταν κάτι ανήκουστο για μία γυναίκα εκείνη την εποχή. Ειδικά η κατήχηση ήταν κάτι που απαγορευόταν στις γυναίκες αλλά το κύρος της Χίλντεγκαρντ λόγω του οραματισμού της και της επαφής της με τα Θεία ήταν τόσο μεγάλο που κανείς δεν τόλμησε να την αμφισβητήσει. Εκείνη την εποχή άρχισαν να ακούγονται και φήμες ότι έκανε θαύματα και εξορκισμούς.

Το 1163 άρχισε να γράφει το Liber divinorum operum που ήταν το πιο φιλόδοξο θεολογικό της έργο που ολοκληρώθηκε το 1174 και που σήμερα θεωρείται και το πιο σημαντικό.

Το 1165 ίδρυσε ένα δεύτερο μοναστήρι στο Άιμπιγκεν μάλλον για να στεγάσει τις γυναίκες που συνέρρεαν κοντά της για να γίνουν μοναχές. Παρά το γεγονός ότι η υγεία της βρισκόταν στη χειρότερη κατάσταση που είχε βρεθεί ποτέ, η Χίλντεγκαρντ φρόντιζε να επισκέπτεται αυτό το νέο μοναστήρι δύο φορές την εβδομάδα.

Παρά τη μεγάλη φήμη που απολάμβανε η Χίλντεγκαρντ εκείνη την εποχή, το μοναστήρι της δεν βρισκόταν στο απυρόβλητο. Το 1178 ο επίσκοπος του Μεντζ αφόρισε το μοναστήρι γιατί είχε δεχθεί να θαφτεί στο κοιμητήριό του ένας άντρας που η Εκκλησία θεωρούσε ότι ήταν αφορισμένος. Ο αφορισμός ήταν η πιο σημαντική ποινή που μπορούσε να επιβληθεί σε ένα μοναστήρι και περιλάμβανε απαγόρευση της ψαλμωδίας κατά τη διάρκεια της λειτουργίας και κυρίως απαγόρευε στις μοναχές να λαμβάνουν τη Θεία Ευχαριστία και να εξομολογούνται ενώ όποια πέθαινε κατά την περίοδο της απαγόρευσης δεν θάβονταν με το καθιερωμένο τελετουργικό κάτι που θεωρούνταν ότι έθετε σε κίνδυνο τη σωτηρία της ψυχής της. Ίσως το σκληρότερο από όλα αυτά ήταν για τη Χίλντεγκαρντ η απαγόρευση της ψαλμωδίας καθώς αγαπούσε τη μουσική και τη θεωρούσε μέσο επικοινωνίας με τον Θεό. Ίσως για αυτό να συνέθεσε και τόσα πολλά τραγούδια, ύμνους και ποιήματα και να ανέπτυξε μια τόσο λεπτομερή και προχωρημένη μουσική θεωρία που, όπως κάθε μορφή γοτθικής τέχνης, στηριζόταν στα μαθηματικά. Η ποινή κράτησε μέχρι το 1179 οπότε και άρθηκε μετά από τις σκληρές και επίμονες προσπάθειες της Χίλντεγκαρντ.

Ο θάνατός της

Η Χίλντεγκαρντ πέθανε έξι μήνες μετά την άρση της απαγόρευσης στο μοναστήρι της σε ηλικία 81 ετών και λέγεται ότι τη στιγμή του θανάτου της δύο φωτεινές αψίδες έλαμψαν στον νυχτερινό ουρανό ενώ εμφανίστηκε ένας λαμπερός κόκκινος σταυρός και μικρότεροι σταυροί σχημάτιζαν κύκλους.

Δέκα χρόνια αργότερα ολοκληρώθηκε η βιογραφία της από τον Θεοδώριχο του Έχτερναχ.

Η Χίλντεγκαρντ σταδιακά άρχισε να θεωρείται αγία από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, αν και δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί η αγιοποίησή της για γραφειοκρατικούς λόγους, και η καρδιά και η γλώσσα της βρίσκονται διατηρημένα στην εκκλησία του Αϊμπίνγκερστρασε. Το 2012 ο πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ' διέταξε να γραφτεί το όνομά της στο επίσημο αγιολόγιο ενώ την ανακήρυξε Διδάκτορα της Εκκλησίας, τίτλος που απονέμεται σε θεολόγους που επηρέασαν σημαντικά το εκκλησιαστικό δόγμα. Έτσι η Χίλντεγκαρντ, εκτός από αγία, έγινε και η τέταρτη γυναίκα που έλαβε ποτέ αυτόν τον τίτλο ανάμεσα στους 34 ανθρώπους που είχαν αυτήν την τιμή. Οι άλλες τρεις ήταν η Κατερίνα της Σιένα, η Τερέζα της Άβιλα και η Θηρεσία του Λισιέ. 

Το 1924 ο μύστης Ρούντολφ Στάινερ ισχυρίσθηκε ότι ο φιλόσοφος Βλαντιμίρ Σολοβιόφ, που ήταν γνωστός για τα οράματά του σχετικά με τη Σοφία, ήταν μετενσάρκωση της Χίλντεγκαρντ.

Το έργο της

Η ζωτικότητα

Εικόνα από το Liber Divinorum Operum που δείχνει μία σφαιρική γη με διαφορετικές εποχές.

Η Χίλντεγκαρντ θεωρούσε ότι όλος ο κόσμος κατά βάση αποτελούνταν από μία ζωτική δύναμη (viriditas) που ήταν υπεύθυνη για το άνθισμα και τη γονιμότητα της φύσης και των ανθρώπων. Αυτή η «ζωτικότητα» ήταν μια έκφανση του Θεού που εμπότιζε την πλάση με υγρασία και ζωή και έτσι ο Θεός υπήρχε παντού. Μία πέτρα, για παράδειγμα, ήταν μέρος του Θεού αν και όχι το σύνολό του. Συχνά στα ποιήματά της και στα κείμενά της η Χίλντεγκαρντ εξυμνούσε τη φύση ως έκφραση και απόδειξη του αόρατου δημιουργού της και έδειχνε μια βαθιά μυστική ένωση με εκείνη. «Εγώ, η φλογερή ζωή της θεϊκής ουσίας, καίω πάνω από τα λιβάδια, λάμπω πάνω στα νερά, καίω σαν τον ήλιο, το φεγγάρι και τ΄ άστρα… Αφυπνίζω τα πάντα εν ζωή.»

Η θηλυκή διάσταση του Θεού

Κεντρικό στη θεολογία και στα οράματα της Χίλντεγκαρντ ήταν το Ιερό Θηλυκό, δηλαδή η θηλυκή διάσταση του Θεού. Η πιο συνηθισμένη μορφή με την οποία εμφανιζόταν ήταν η Σοφία (Sapientia), που ήταν πάντα μία λαμπερή γυναίκα ντυμένη στα χρυσά, εκτυφλωτική, τρομακτική αλλά και φιλεύσπλαχνη. Αυτή ήταν η δύναμη από την οποία εκπορεύονταν και όλα τα οράματά της την οποία πάντα περιέγραφε σαν μία λάμψη ή φωτιά που, ενώ λάμπει εκτυφλωτικά, δεν καίει. Η άλλη μορφή της Σοφίας ήταν η Αγάπη (Caritas) κάτι που καταδείκνυε, όχι μόνο τη σύνδεση αυτών των δύο εννοιών στη θεολογία της Χίλντεγκαρντ, αλλά και την κεντρική θέση που κατείχε ο ερωτισμός στη φιλοσοφία της. Σύμφωνα με τη Χίλντεγκαρντ ο Θεός, ως γενεσιουργός δύναμη, ήταν ένα κοσμικό αυγό που κυοφορούσε σαν μήτρα τον κόσμο. Σε αντίθεση με την αντρική θεολογία όπου ο καθαρά αρσενικός Θεός ξεπερνά και υπερέχει του φυσικού κόσμο στη θεολογία της Χίλντεγκαρντ ο Θεός, μέσω της θηλυκής του γενεσιουργού υπόστασης, ενυπάρχει του κόσμου. Οι απόψεις της περί «θηλυκότητας» του Θεού βρήκαν γόνιμο έδαφος και αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης αργότερα στην εξέλιξη της ιδιαίτερης λατρείας της Παρθένου Μαρίας στην Ευρώπη που ονομάστηκε Μαριανισμός.

Η μουσική

"Ο frondens virga". Ύμνος που συνέθεσε η Χίλντεγκαρντ.

Η Χίλντεγκαρντ θεωρούσε ότι η μουσική ήταν μέσο επικοινωνίας με τον Θεό και μέσο επίτευξης έκστασης, δηλαδή αποτελούσε μια προφανή απόδειξη της φυσικής και αυθόρμητης ικανότητας του ανθρώπινου νου να συνδέεται με τον νου του Θεού. Οι μυστικιστικές ιδιότητες της μουσικής επέτρεπαν στον άνθρωπο να βιώσει ξανά την ομορφιά και την αρμονία του Παραδείσου που είχε χάσει μετά την Πτώση. Η ίδια είχε δηλώσει κάποτε ότι «η ψυχή είναι πολυφωνική». Η Χίλντεγκαρντ συνέγραψε 77 εκκλησιαστικούς ύμνους και το Ordo Virdutum που ήταν ένα θρησκευτικό θεατρικό έργο με μουσική. Οι στίχοι και οι μελωδίες της ήταν εξαιρετικά πρωτότυπες και ήταν ο μοναδικός άνθρωπος που κατά τον 12ο αιώνα συνέθεσε με ελεύθερο στίχο. Η περίτεχνη και λεπτομερής μουσική της θεωρία, που στηρίχθηκε στα μαθηματικά, ήταν χαρακτηριστική της γοτθικής τεχνοτροπίας.

Η σχέση επιστήμης και θρησκείας

Εικόνα από το Scivias που δείχνει το σύμπαν σαν ένα κοσμικό αυγό.

Αν και η Χίλντεγκαρντ σήμερα είναι πιο γνωστή λόγω των οραμάτων της και του θεολογικού της λόγου, η ίδια ήταν πολυμαθής και είχε μεγάλο ενδιαφέρον για τις επιστήμες. Χαρακτηριστικό είναι ότι, πέρα από τα θεολογικά της κείμενα, συνέγραψε και πολλά επιστημονικά και ιατρικά που δεν στηρίζονται καθόλου σε θεολογικές εξηγήσεις. Για εκείνη, όμως, το ενδιαφέρον για την επιστήμη δεν ήταν κάτι άσχετο με τη θεολογία καθώς, όπως αποκαλύπτουν και οι απόψεις της περί θεϊκής ζωτικότητας που εμποτίζει τη φύση και περί ενύπαρξης του Θεού στον κόσμο, ο φυσικός κόσμος ήταν άρρηκτα και αρμονικά συνδεδεμένος με τον θεϊκό. Ακόμα και ο τρόπος που περιέγραφε την ικανότητά της να βλέπει οράματα αποκαλύπτει πως η σκέψη της δεν ήταν ξεκάθαρα πνευματική αλλά σε μεγάλο βαθμό ρεαλιστική. Όπως είχε εξηγήσει πολλές φορές, τα οράματά της δεν ήταν τόσο εκστατικές αποκαλύψεις, όσο θεάσεις των «εσωτερικών ματιών» της ενώ τα εξωτερικά της μάτια παρέμεναν ανοιχτά και δεν έχανε την επαφή με τον κόσμο γύρω της. Αυτό έχει κάνει τους μελετητές της να θεωρήσουν ότι οι ενοράσεις της Χίλντεγκαρντ ήταν περισσότερο φιλοσοφικές και θεολογικές αναζητήσεις του νου της, παρά μεταφυσικές αποκαλύψεις. Άλλωστε πολλές γυναίκες στο παρελθόν, έχοντας να αντιμετωπίσουν ένα περιβάλλον εχθρικό προς τη γυναικεία διανόηση, όπως για παράδειγμα η Μίριαμ η αλχημίστρια, είχαν δει το επιστημονικό τους έργο να γίνεται πιο εύκολα αποδεκτό από την κοινωνία όταν το επένδυσαν με θεολογικές ή μεταφυσικές ερμηνείες. Μόνο η Χέραντ του Λάντσμπεργκ αρνήθηκε να δώσει μεταφυσικούς τόνους στο έργο της. Στα πλαίσια αυτής της αποδοχής και του εναγκαλισμού της επιστήμης η Χίλντεγκαρντ δεν φοβήθηκε να ασχοληθεί χωρίς προκαταλήψεις και ηθικολογίες ακόμα και με το γυναικείο σώμα και το μέχρι τότε ταμπού θέμα της γυναικείας σεξουαλικότητας και του οργασμού.

Η γυναικεία σεξουαλικότητα

Ένα από τα πιο γνωστά πράγματα σχετικά με τη Χίλντεγκαρντ ήταν ότι ασχολήθηκε με τη γυναικεία σεξουαλικότητα. Στο βιβλίο της Αίτια και Ιάσεις περιέγραψε τον γυναικείο οργασμό και μίλησε για τη γυναικεία φυσιολογία και ψυχολογία από την πλευρά της γυναίκας. Αυτό συνέβαινε για πρώτη φορά στη δυτική ιστορία γιατί, με εξαίρεση τα γυναικολογικά κείμενα της Τρότουλα από το Σαλέρνο, όλα τα ιατρικά κείμενα μέχρι τότε ήταν γραμμένα από άντρες που αντιλαμβάνονταν τη γυναικεία φύση ως κάτι παθητικό και άτονο και δεν μπορούσαν ούτε να κατανοήσουν αλλά ούτε και να αποδεχθούν τη γυναικεία σεξουαλικότητα και την ενεργή συμμετοχή της γυναίκας στο σεξ. Η Χίλντεγκαρντ, παρά το γεγονός ότι η σεξουαλικότητα ήταν κάτι που γενικά η μεσαιωνική κοινωνία θεωρούσε ταμπού, δεν δίστασε να μιλήσει με ειλικρίνεια, συχνά και με ποιητική διάθεση, για το γυναικείο σώμα και τις αντιδράσεις του παρά το ότι ήταν μοναχή και η ίδια δεν είχε καμία σεξουαλική εμπειρία. Δεν χρησιμοποίησε θρησκευτική ηθικολογία και δεν έκρινε ηθικά τη γυναικεία σεξουαλικότητα. Μίλησε για τη σημασία των προκαταρκτικών καθώς και για τη συμμετοχή της γυναικείας φυσιολογίας στη διαδικασία της ερωτικής απόλαυσης και της σύλληψης ενώ απέφυγε τις μισογυνικές αντιλήψεις περί γυναικείας ακόρεστης σεξουαλικής φύσης και ακολασίας που χαρακτήριζαν την ηθική σκέψη της εποχής της. Κατά τη διάρκεια της ζωής της δέχτηκε πολλά γράμματα από γυναίκες που ήθελαν να πάρουν τη συμβουλή της σχετικά με σεξουαλικά ζητήματα ή θέματα τεκνοποιίας και εκείνη τους απάντησε με ενθουσιασμό, κατανόηση και υπευθυνότητα. Χαρακτηριστική είναι η επιστολή που έστειλε η Χίλντεγκαρντ στην «Μπέρθα, τη βασίλισσα των Ελλήνων», δηλαδή τη βυζαντινή αυτοκράτειρα Ειρήνη, με σκοπό να της δώσει κουράγιο καθώς δεν κατάφερνε να κάνει γιο: «Ψιθύρισέ Του και Εκείνος θα σε ευλογήσει με τη χαρά του παιδιού που αποζητάς καθώς προστρέχεις σε Εκείνον την ώρα της ανάγκης σου. Γιατί ο ζώντας οφθαλμός σε παρακολουθεί και σε θέλει και θα ζήσεις για πάντα.» Αν και η Χίλντεγκαρντ αποφεύγει να υποσχεθεί την πραγμάτωση των επιθυμιών της βασίλισσας, καταφέρνει να την παρηγορήσει δίνοντας την υπόσχεση της θεϊκής εύνοιας και της σωτηρίας. Προφανώς η Χίλντεγκαρντ, εκτός από την παραστατική και καυστική γλώσσα που χρησιμοποιούσε ενάντια στις παρεκτροπές του κλήρου, διέθετε και μία τρυφερή και συμπονετική γλώσσα για τους αναξιοπαθούντες.

Η σημασία του έργου της

Η Χίλντεγκαρντ διδάσκει τις μοναχές.

Η Χίλντεγκαρντ, πέρα από μύστρια και προφήτρια, ήταν και ένας άνθρωπος που οραματίστηκε ένα έργο που θα κάλυπτε τόσο τη θεολογική ερμηνεία όσο και τα πρακτικά ζητήματα της ζωής και του ανθρώπινου σώματος. Όσον αφορά τα οράματά της σε όλη της ζωή επέμεινε πως ήταν θεόσταλτα και υπογράμμισε πολλές φορές πως εκείνη προσπάθησε να τα μεταφέρει αυτούσια και χωρίς αλλοιώσεις ενώ επέμεινε οι βιογράφοι και οι σχολιαστές της να κάνουν το ίδιο και εκείνοι. Η εμμονή της να μην δέχεται παρεμβάσεις από άλλους συχνά την έφεραν σε σύγκρουση με ισχυρούς ανθρώπους αλλά εκείνη ποτέ δεν υποχώρησε.

Σε αντίθεση με τις περιπτώσεις των περισσότερων γυναικών στην ιστορία, το έργο της Χίλντεγκαρντ διασώζεται σχεδόν στην ολότητά του και είναι εκτενές γι΄ αυτό και γνωρίζουμε για εκείνη περισσότερα από κάθε άλλη. Πέρα από τα θεολογικά της κείμενα συνέγραψε ιατρικές πραγματείες αλλά και κοινωνιολογικές αναλύσεις όπως επίσης και λειτουργική μουσική και ένα θεατρικό δράμα που, στηριζόμενο στην παράδοση που ξεκίνησε μια άλλη γυναίκα, η Ροσβίτα του Γκάντερσχαϊμ, αποτελεί το πρώτο ηθικοπλαστικό έργο της Ευρώπης μετά την αρχαιότητα.

Χαρακτηριστικό του ιδιαίτερου και ξεχωριστού μυαλού της ήταν το ότι εφηύρε τη δική της γλώσσα στην οποία μάλιστα συνέγραψε τουλάχιστον ένα από τα έργα της. Ήταν επίσης η πρώτη γυναίκα που έγραψε για τη γυναικεία σεξουαλικότητα με έναν τρόπο απλό και χωρίς τις δεισιδαιμονίες, παρανοήσεις και τον θεολογικό συντηρητισμό που χαρακτήριζαν ανάλογα κείμενα της εποχής.

Γράμματα από τη Lingua Ignota, την αυτοσχέδια γλώσσα που δημιούργησε η Χίλντεγκαρντ.

Η Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν ήταν μία γυναίκα που κατάφερε να επιβάλει το έργο της, τις απόψεις της και την παρουσία της σε μία εποχή που ο γυναίκες αναμένονταν να είναι σιωπηλές και υποταγμένες και επηρέασε σημαντικά το χριστιανικό δόγμα εκ των έσω έτσι ώστε να αναγνωρίζει τη γυναικεία συνεισφορά στη θρησκεία και τη θεολογία. Κατέκτησε τον σεβασμό και την αναγνώριση ηγεμόνων και ιερωμένων και την αγάπη των απλών ανθρώπων, ιδιαίτερα των γυναικών στο πρόσωπο της οποίας βρήκαν μία θεολόγο και μία μέντορα με σοφία και κατανόηση ενώ εξέφρασε χωρίς φόβο τις απόψεις της για την ηθική και μάλιστα δεν δίστασε να καυτηριάσει ακόμα και τον ανώτερο κλήρο χωρίς να λογαριάσει τις συνέπειες.

Αν και μετά τον θάνατό της οι ιδέες της ξεχάστηκαν και άρχισαν να κυκλοφορούν πολλές αμφίβολης προέλευσης και ποιότητας προφητείες με το όνομά της, το έργο της έγινε ξανά γνωστό και αποτέλεσε έμπνευση για πολλούς συγγραφείς της Αναγέννησης.

Προς τιμήν της ονομάστηκε Hildegardia ένα είδος δέντρων λόγω της συνεισφοράς της στη βοτανική και τη φυσική ιστορία. Αξίζει να αναφερθεί ότι ήταν η πρώτη που αναφέρει γραπτά τη χρήση λυκίσκου στην κατασκευή της μπίρας και γι' αυτό θεωρείται ανεπίσημη προστάτιδα της μπίρας.

Ο πλανετοειδής 898 Hildegard ονομάστηκε έτσι προς τιμήν της.

Η Χίλντεγκαρντ στην τέχνη

• Από το 1979 έχουν υπάρξει διάφορες ηχογραφήσεις και εκτελέσεις των έργων της Χίντεγκαρντ που έχουν κερδίσει διάφορα βραβεία.
• Η Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν είναι μία από τις γυναίκες που αναφέρονται στο έργο τέχνης της Τζούντι Σικάγο, Το Δείπνο.
• To 1994 το BBC γύρισε το ντοκιμαντέρ Hildegard of Bingen για τη ζωή της Χίλντεγκαρντ.
• Η Χίλντεγκαρντ αναφέρεται στην ταινία του 2009, Βαρβαρόσσα (Barbarossa).
• To 2009 η γερμανή σκηνοθέτης Μαργκαρέτε φον Τρότα γύρισε την τανία Όραμα (Vision) για τη ζωή της Χίλντεγκαρντ.
• Το 2012 η Μαίρη Σάρατ έγραψε το μυθιστόρημα Illuminations που παρουσιάζει μυθιστορηματικά τη ζωή της Χίλντεγκαρντ.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Hildegard von Bingen - Essential. Youtube.com. Μερικά από τα τραγούδια της Χίλντεγκαρντ. (Ανακτήθηκε στις 25-10-2017)
• Hortus Deliciarum. Youtube.com. Σύγχρονη μουσική απόδοση κειμένων από το έργο της Χίλντεγκαρντ αλλά και της Χέραντ του Λάντσμπεργκ. (ανακτήθηκε στις 25-10-2017)

Πηγές

• Alic, Margaret (1986). Hypatia's Heritage : a history of women in science from antiquity to the late nineteenth century. The Women's Press. ISBN 0704339544
• Baird, Joseph L. και Radd K. Ehrman (μεταφρ) (1994). The Letters of Hildegard of Bingen. New York. Oxford University Press. ISBN 0195089375
• Cahill, Thomas (2008). Mysteries of the Middle Ages and the Beginning of the Modern World. Anchor. ASIN B00BR5E86E. ISBN 03854955600
• Coakle, John W. (2006). Women, men, and spiritual power : female saints and their male collaborators. Columbia University Press. ISBN 0231134002
• Gies, Frances και Joseph Gies(1978). Women in the Middle Ages. Crowell. ISBN 0690017243
• Dickens, Andrea Janelle (2009). The Female Mystic: Great Women Thinkers of the Middle Ages. Palgrave Macmillan. Σελ. 25-38. ISBN 9781845116415
• Kuhlman, Erika (2002). A to Z of Women in World History. New York. Facts On File. ISBN 0816043345
• Larrington, Carolyne (1995). Women and Writing in Medieval Europe: A sourcebook. Routledge. ISBN 0203358244
• Newman, Barbara (1997). Sister of Wisdom : St. Hildegard's Theology of the Feminine. University of California Press. ISBN 0520211626
• Ranft, Patricia (2008). Women in Western Intellectual Culture, 600–1500. Palgrave Macmillan. ISBN 9780230602335
• Patricia H. Labalme, ed., Beyond Their Sex: Learned Women of the European Past (New York: New York University Press, 1980), 22–7. ASIN B01FEOTZWU