Υπεραλίευση

Η υπεραλίευση είναι η αλιεία εκτός ορίων που οδηγεί στην καταστροφή των υδάτινων οικοσυστημάτων μέσα από την υπερβολική μείωση του αριθμού των υδρόβιων οργανισμών και ορισμένες φορές την ολοκληρωτική εξαφάνισή τους από τους βιοτόπους τους.

Υπεραλίευση σίλουρου για τροφή κατοικίδιων

Οικολογική απειλή

Η υπεραλίευση αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες απειλές που αντιμετωπίζουν σήμερα οι θάλασσες. Σε μια περιοχή αν αλιευθούν πολύ μεγαλύτερες ποσότητες ψαριών από όσες θα έπρεπε, τότε θα δημιουργηθούν πολλά προβλήματα όσον αφορά την αναπαραγωγή των ψαριών, αφού δεν θα υπάρχει ο απαραίτητος αριθμός που θα συμβάλλει στην ικανοποιητική αύξηση του πληθυσμού.

Αλιευτικά μεγάλης κλίμακας

Υπάρχουν αλιευτικά που είναι πλωτά εργοστάσια επεξεργασίας και παραγωγής τελικών προϊόντων κατανάλωσης, σε μεγάλη κλίμακα, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να αφανίζουν τεράστιο αριθμό ψαριών.

Αλιευτικά που προκαλούν καταστροφή

Σκάφη όπως οι μηχανότρατες, λόγω του τρόπου ψαρέματος, καταστρέφουν τον πυθμένα αφήνοντας πίσω τους ελάχιστη ζωή και σε πανίδα και σε χλωρίδα. Με την χρήση τους, το 45% της ψαριάς (γόνος, κοράλλια, μη δημοφιλή ψάρια, κ.α.) δεν καταναλώνεται, μιας και δεν φτάνει ποτέ στα ιχθυοπωλεία και ρίχνεται πίσω στην θάλασσα νεκρό λόγω της χαμηλής εμπορικής του αξίας. Επιπλέον, καθώς οι μηχανότρατες σέρνουν τις πόρτες και το δίχτυ τους στον πάτο της θάλασσας, σταδιακά αφανίζουν τα ευαίσθητα θαλάσσια οικοσυστήματα, τα οποία για να δημιουργηθούν χρειάστηκαν εκατοντάδες χρόνια (π.χ. αποικίες κοραλλιών).

Παραδείγματα καλής διαχείρισης της αλιείας

Αρκετές χώρες έχουν πλέον αποτελεσματική διαχείριση της αλιείας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η Ισλανδία και η Νέα Ζηλανδία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αλλάξει πολλά στην αλιεία τους ώστε να μην ψαρεύουν εξαντλητικά. Επίσης, όλα τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι υπεύθυνα για την προστασία των υδάτων τους, την εξασφάλιση και την διατήρηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων τους σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο ''Οδηγία-Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική'' ,που τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο του 2008 με σκοπό την μακροπρόθεσμη και βιώσιμη χρήση των ευρωπαίκών θαλασσών. Επιπλέον, μία ακόμη απόφαση που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν η Απόφαση της Επιτροπής σχετικά με τα Κριτήρια και τα Μεθολογικά Πρότυπα για την Καλή Περιβαλλοντική Κατάσταση των θαλάσσιων υδάτων, η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Σεπτέμβριο του 2010 και έχει ως απώτερο σκοπό την καλή κατάσταση των θαλασσών.

Επιπτώσεις

Μεσόγειος

Τα αποθέματα ψαριών στην Μεσόγειο έχουν μειωθεί δραματικά λόγω της υπεραλίευσης σύμφωνα με πολλές ευρωπαϊκές περιβαλλοντικές οργανώσεις. Στα ευρωπαϊκά νερά της Μεσογείου παρατηρείται υπερεκμετάλλευση των ιχθυαποθεμάτων. Συγκεκριμένα, είδη ψαριών όπως το μπαρμπούνι, το προσφυγάκι, ο μπακαλιάρος και η πεσκανδρίτσα, έχουν ξεπεράσει τα σημερινά επίπεδα θνησιμότητας κατά έξι φορές το ποσοστό βάσει του οποίου εξασφαλίζεται η επιβίωσή τους και η αναπαραγωγή τους, σύμφωνα με στοιχεία από την Ιταλία,τη Γαλλία και την Ισπανία. Πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις αποτελούν μέλη του Περιφερειακού Γνωμοδοτικού Συμβουλίου της Ε.Ε. σχετικά με την Αλιεία στη Μεσόγειο (MEDAC) και καταγγέλλουν την υπεραλίευση, μεταξύ αυτών και το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας της Ελλάδας. Κάθε χρόνο στη Μεσόγειο αλιεύονται 1,5 εκατομμύρια τόνοι ψαριών, με αποτέλεσμα να βρίσκονται συνεχώς υπό απειλή 43 είδη. Για το 96% των θαλάσσιων ειδών έχει ξεπεραστεί το όριο αλίευσης πάνω από το οποίο κινδυνεύουν να εξαφανιστούν, ενώ το 71% από αυτά είναι σαρδέλες και γαύροι.

Παγκόσμια

To 70% των παγκόσμιων αποθεμάτων ψαριών πλήττεται από την υπεραλίευση, όπως αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) των Ηνωμένων Εθνών. Σύμφωνα με έρευνες, υπολογίζεται ότι 9 από τα 17 πιο μεγάλα πεδία αλίευσης σε όλο τον κόσμο θεωρούνται σχεδόν κατεστραμμένα, ενώ τέσσερα από αυτά είναι αφανισμένα ολοκληρωτικά. Κατά μέσο όρο, ο μέσος άνθρωπος καταναλώνει 17 κιλά ψαριών κάθε χρόνο. Για να καλυφθεί αυτό το ποσό, αλιεύονται ετησίως 90 εκατομμύρια τόνοι από τον Ειρηνικό ωκεανό, την Ασία και την Αφρική. Ωστόσο, από το 2000 περίπου αυτό το όριο δεν μπορεί να καλυφθεί λόγω της έλλειψης των αποθεμάτων. Κατά την περίοδο 1990-2010, αυξήθηκε ραγδαία η ποσότητα των νεαρών ψαριών που πιάνονταν στα δίχτυα των ψαράδων, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα μεγάλο πρόβλημα σχετικά με την αναπαραγωγή τους, όπως αναφέρεται και στην έρευνα που δημοσίευσε το περιοδικό Current Biology. Τα θαλάσσια είδη που διατρέχουν σήμερα τον μεγαλύτερο κίνδυνο εξαφάνισης είναι ο ξιφίας, ο μπακαλιάρος του Ατλαντικού και ο λευκός τόνος. Άλλοι υδρόβιοι οργανισμοί που απειλούνται σε μικρότερο βαθμό είναι ένα μικρό είδος καρχαρία, τα χέλια και ο κόκκινος τόνος. Ως αποτέλεσμα, οι αγορές καλλιέργειας θαλασσινών και ψαριών αυξάνεται όλο και περισσότερο και οι ιχθυοκαλλιέργειες γίνονται ακόμα πιο περιζήτητες. Περίπου ένα στα δύο ψάρια που κυκλοφορούν στην αγορά παγκοσμίως προέρχεται από ιχθυοκαλλιέργειες. Το ψάρι που καλλιεργείται περισσότερο στον κόσμο είναι ο σολομός. Οι δύο κυριότερες χώρες καλλιέργειας ψαριών είναι η Χιλή και η Νορβηγία, ενώ η Μεσόγειος είναι πρώτη σε παραγωγή τσιπούρας. Ορισμένα ψάρια εκτρέφονται σε τροπικές χώρες, όπως οι γαρίδες μεσαίου μεγέθους στην Νότια Αμερική και οι γαρίδες μεγάλου μεγέθους στην Νοτιοανατολική Ασία.

Στατιστικά στοιχεία και προβλέψεις

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί τον μεγαλύτερο εισαγωγέα ψαρικών και θαλασσινών και το 50% της κατανάλωσής της προέρχεται από αναπτυσσόμενες χώρες. Στην Ελλάδα εισέρχονται ετησίως 36.000 τόνοι ψαρικών από παραπάνω από 40 χώρες. Το 97% των εργαζομένων που ασχολείται με τον τομέα της αλιείας παγκόσμια (εκ των οποίων το 90% είναι ψαράδες μικρής κλίμακας) ζει στα ανεπτυγμένα κράτη. Στην Ελλάδα δραστηριοποιούνται 24.000 ψαράδες, όμως οι κάτοικοί της δεν γνωρίζουν πού να μπορούν να προμηθευτούν βιώσιμα ψαρικά.

Ανάγκες για ανθρώπινη διατροφή

Τα ψαρικά καλύπτουν καθημερινές ανάγκες πρωτεϊνών για 3 δισεκατομμύρια ανθρώπους, εξασφαλίζουν εισόδημα και τρέφουν οικογένειες για πάνω από 800 εκατομμύρια άτομα, τα οποία ασχολούνται με την αλιεία. Σε περίπτωση που εξαντληθούν τα αποθέματα ψαριών λόγω της υπεραλίευσης, θα δημιουργηθεί σειρά από προβλήματα που θα οδηγήσουν στην καταστροφή των υδάτινων οικοσυστημάτων, στη διατάραξη της διατροφικής αλυσίδας, στη παρακμή της οικονομίας των χωρών και στην αλλαγή της καθημερινής ζωής των ανθρώπων προς το χειρότερο. Το 90% των ιχθυαποθεμάτων παγκόσμια απειλείται από την υπεραλίευση και τα αλιεύματα που χάνονται ετησίως θα μπορούσαν να θρέψουν μέχρι και 20 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο.

Παράνομη αλίευση

Επιπρόσθετα, αλιεύονται παράνομα ετησίως 11 με 26 εκατομμύρια τόνοι ψαριών, με συνολικό ποσό τιμής που αγγίζει τα 10 με 23 δισεκατομμύρια δολάρια. Πολλά δημοφιλή ψάρια, όπως η παλαμίδα, ο τόνος και το σκουμπρί, έχουν μειωθεί κατά 74%, ενώ επίσης σε κίνδυνο βρίσκονται οι κοραλλιογενείς ύφαλοι λόγω της κλιματικής αλλαγής, στους οποίους έχει παρατηρηθεί μείωση κατά 34% μεταξύ 1979 και 2010.

Μέτρα αντιμετώπισης

Ευαισθητοποίηση των καταναλωτών

Η ανθρωπότητα μπορεί ευαισθητοποιηθεί με διάφορους τρόπους και να λάβει μέτρα για την προστασία της υδρόβιας ζωής και των υδάτινων οικοσυστημάτων, τα οποία θα εμποδίσουν να έρθει ξανά η ίδια αντιμέτωπη με αυτό το μεγάλο πρόβλημα.

Νόμοι και ρυθμίσεις από τις κυβερνήσεις

Κρίνεται απαραίτητο όλα τα κράτη του κόσμου να θεσπίσουν σχέδια και μέτρα αποκατάστασης για τα αποθέματα των ψαριών που έχουν φτάσει σε μη βιώσιμο επίπεδο ή να θεσπιστούν όρια στις ποσότητες αλιευμάτων με βάση τις επιστημονικές συμβουλές και να εξασφαλιστεί πως ο αριθμός εκμετάλλευσης δεν θα ξεπερνά τα όρια αύξησης του πληθυσμού που μπορεί να καλύψει η φύση.

Ευαισθητοποίηση αλιευτικού κοινού

Αξιοσημείωτη είναι η εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας για την προστασία των παραγωγικών θαλάσσιων οικοτόπων και η εφαρμογή κυρώσεων, με παράλληλη την ενίσχυση του ελέγχου στις αλιευτικές δραστηριότητες.

Νόμοι και ρυθμίσεις από την Ευρώπη

Είναι αναγκαίο να εξασφαλιστεί το ότι δεν θα έχουν πρόσβαση σε ευρωπαϊκά χρηματικά προγράμματα τα σκάφη που εμπλέκονται σε παράνομη αλιεία, με συνετή αξιοποίηση των πόρων και των μέτρων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας και Αλιείας(ΕΤΘΑ).

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να τεκμηριώσει επιστημονικά τις επιλογές της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής (ΚΑλΠ), έχει θεσπίσει από το 2000 ένα Κοινοτικό Πλαίσιο για τη συλλογή, διαχείριση και χρήση βιολογικών, περιβαλλοντικών, τεχνικών και κοινωνικοοικονομικών δεδομένων στους τομείς της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας. Το Εθνικό Πρόγραμμα Συλλογής Αλιευτικών Δεδομένων (Ε.Π.Σ.Α.Δ.) είναι ένα ιδιαίτερα απαιτητικό αυτοτελές πρόγραμμα, η υλοποίηση του οποίου είναι υποχρέωση της Πολιτείας και αποτελεί σημαντικό εργαλείο για τη διαμόρφωση των πολιτικών της. Παράλληλα, μέσω των αποτελεσμάτων του συμβάλει και στην εκπλήρωση άλλων υποχρεώσεων της χώρας μας, τόσο προς την Ε.Ε (ετήσια έκθεση στόλου, σχέδια διαχείρισης, κλπ), όσο και προς τους διεθνείς οργανισμούς. Το Ε.Π.Σ.Α.Δ. χρηματοδοτείται από το έτος 2001 από τον κοινοτικό και εθνικό προϋπολογισμό, ενώ από το έτος 2003, η Ελλάδα, μέσω της Γενικής Δ/νσης Αλιείας του ΥΠΑΑΤ, υλοποιεί το πρόγραμμα μέσω του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (Συντονιστής Φορέας) και του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. Από τον ΕΛΓΟ – ΔΗΜΗΤΡΑ συμμετέχουν το Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας (ΙΝΑΛΕ), με ρόλο συντονιστή και το Ινστιτούτο Αγροτικής Οικονομίας και Κοινωνιολογίας (ΙΝΑΓΡΟΚ). Από το ΕΛΚΕΘΕ συμμετέχουν το Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων της Αθήνας (ΙΘΑΒΙΠΕΥ - Αθήνα) και Κρήτης (ΙΘΑΒΙΠΕΥ - Κρήτη).

Δείτε επίσης

• Βιοποικιλότητα
• Οικολογία
• Ιχθυολογία
• Αλιεία
• Ωκεανογραφία