Πέμπτη Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης
Πέμπτη Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης ονομάστηκε μια σειρά από έξι συνόδους που πραγματοποιήθηκαν στην βυζαντινή πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη μεταξύ 1341 και 1351, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την ησυχαστική έριδα, μια διαμάχη σχετικά με το μυστικιστικό δόγμα του Ησυχασμού. Αναφέρονται επίσης ως Ησυχαστικές ή Παλαμιτικές σύνοδοι, καθώς συζήτησαν τη θεολογία του Γρηγορίου Παλαμά, στην οποία αντιτάχθηκε ο Βαρλαάμ Καλαβρός, και άλλων.
Το αποτέλεσμα αυτών των συνόδων θεωρείται από ορισμένες Ορθόδοξες Εκκλησίες ότι έχει την αξία των αποφάσεων των οικουμενικών συνόδων[1].
Ιστορικό
ΕπεξεργασίαΌταν έγινε φανερό ότι η διαμάχη μεταξύ Βαρλαάμ και Παλαμά δεν οδηγούνταν σε συμβιβασμό και θα απαιτούσε την κρίση Συνόδου, μια σειρά έξι πατριαρχικών συνόδων συνεκλήθη στην Κωνσταντινούπολη στις 10 Ιουνίου 1341, τον Αύγουστο 1341, 4 Νοεμβρίου 1344, 1 Φεβρουαρίου 1347, 8 Φεβρουαρίου 1347 και 28 Μαΐου 1351 για να εξεταστούν τα ζητήματα.
Ο κύριος υποστηρικτής του Βαρλαάμ, ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ΄, πέθανε μόλις πέντε ημέρες μετά τη λήξη της συνόδου. Παρότι ο Βαρλαάμ αρχικά ήλπιζε σε μια δεύτερη ευκαιρία για να παρουσιάσει την υπόθεσή του εναντίον του Παλαμά, σύντομα συνειδητοποίησε ότι δεν θα το κατάφερνε και έφυγε για την Καλαβρία, όπου προσηλυτίστηκε στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και εξελέγη Επίσκοπος Ιέρακος[2].
Μετά την αναχώρηση του Βαρλαάμ, ο Γρηγόριος Ακίνδυνος έγινε ο κύριος επικριτής του Παλαμά. Μια δεύτερη σύνοδος που έγινε στην Κωνσταντινούπολη τον Αύγουστο του 1341 καταδίκασε τον Ακίνδυνο και επιβεβαίωσε τα πορίσματα της προηγούμενης συνόδου. Ο Ακίνδυνος και οι υποστηρικτές του κέρδισαν μια σύντομη νίκη στην τρίτη σύνοδο που έγινε το 1344, η οποία αφόρισε τον Παλαμά και έναν από τους μαθητές του, τον μετέπειτα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ισίδωρο Βούχειρα[3].
Τον Μάιο του 1351, μια πατριαρχική σύνοδος αθώωσε οριστικά τον Παλαμά και καταδίκασε τους αντιπάλους του[2]. Η σύνοδος αυτή διέταξε να καθαιρεθούν και να φυλακιστούν οι μητροπολίτες Εφέσου και Γάνου. Όσοι ήταν απρόθυμοι να υποταχθούν στην επικρατήσασα ως ορθόδοξη άποψη, θα αφορίζονταν και θα παρέμεναν σε κατ'οίκον περιορισμό. Μια σειρά αναθεμάτων εξαπολύθηκαν κατά του Βαρλαάμ, του Ακινδύνου και των οπαδών τους. Ταυτόχρονα διακηρύχθηκαν επίσης μια σειρά επιδοκιμασιών υπέρ του Γρηγορίου Παλαμά και των οπαδών του δόγματος του[4].
Η σειρά των Συνόδων
ΕπεξεργασίαΑ΄ Ησυχαστική Σύνοδος (1341)
ΕπεξεργασίαΗ Α΄ Ησυχαστική Σύνοδος συνεκλήθη την Κυριακή, 10 Ιουνίου του 1341[5]. Ο πατριάρχης-και όχι ο αυτοκράτορας, ο οποίος επικύρωσε την πρωτοβουλία του πατριάρχη[6]- συγκάλεσε τους αντιδίκους, όμως θεωρείται ότι μεροληπτούσε σε βάρος των μοναχών και του Παλαμά επειδή δεν τον προσκάλεσε προσωπικώς, αλλά ως Εκκλησία της Θεσσαλονίκης, ενώ την πρόσκληση επέδωσε ο κατήγορος Βαρλαάμ, κάτι παράτυπο που αποφεύχθηκε μετά από παρέμβαση του Ακινδύνου, ο οποίος τελικά επέδωσε την πρόσκληση ο ίδιος[7]. Ήδη από τις προσυνοδικές συζητήσεις, ο Πατριάρχης και οι λοιποί αρχιερείς πληροφορήθηκαν τις θέσεις του Βαρλαάμ και μεταστράφηκαν υπέρ του Παλαμά, ενώ ο Βαρλαάμ προσπάθησε να αποφύγει τη συμμετοχή τους στις εργασίες της συνόδου διαπιστώνοντας την σε βάρος του αλλαγή του κλίματος, επικαλούμενος την απουσία του αυτοκράτορα[8].
Οι εργασίες της Συνόδου διήρκεσαν μία ημέρα. Συνεκλήθη στο ναό της Αγίας Σοφίας στα κατηχουμενεία, δηλαδή τα υπερώα του ναού[6]. Παρών ήταν τελικά ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ' ο Παλαιολόγος[α], ο Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννης ΙΔ' Καλέκας, επίσκοποι, αρχιμανδρίτες, ηγούμενοι του Αγίου Όρους και της Κωνσταντινούπολης, κληρικοί, ο μέγας δομέστικος Ιωάννης Καντακουζηνός, η σύγκλητος, κριτές καθολικοί της Πόλεως[10]. Η σύνοδος καταδίκασε τον Βαρλαάμ και αθώωσε τον Γρηγόριο Παλαμά και απαγόρευσε στον τελευταίο να ξαναθίξει το θέμα. Ο Βαρλαάμ ζήτησε συγγνώμη και έφυγε οριστικά για την Ιταλία. Η σύνοδος αυτή παρέμεινε ωστόσο σημείο έριδας σχετικά με τις λεπτομέρειές της[11].
Β΄ Ησυχαστική Σύνοδος (1341)
ΕπεξεργασίαΟ Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος πέθανε στις 14/15 Ιουλίου 1341 και ο ανήλικος Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος, τέθηκε υπό την επιτροπεία του μεγάλου δομέστικου Ιωάννη Καντακουζηνού και του μεγάλου δούκα Αλέξιου Απόκαυκου. Ο πατριάρχης και φίλος του Ακινδύνου αν και δεν το επιθυμούσε συγκάλεσε σύνοδο τον Ιούλιο του 1341 στην Αγία Σοφία με την παρουσία του Ιωάννη Καντακουζηνού, μελών της συγκλήτου και του Γρηγορίου Ακινδύνου και του Γρηγορίου Παλαμά. Η σύνοδος καταδίκασε προφορικά τον Γρηγόριο Ακίνδυνο[12]. Επειδή ο Ιωάννης Καντακουζηνός προήδρευσε στην τελευταία αυτή σύνοδο περιέπλεξε ακόμα πιο πολύ τα πράγματα: η βασιλεύουσα δυναστεία το εξέλαβε ως σφετερισμό αυτοκρατορικού προνομίου.
Γ' Ησυχαστική Σύνοδος (1347)
ΕπεξεργασίαΗ Βασίλισσα Άννας της Σαβοΐας μπροστά στην προοπτική της νίκης του Ιωάννη Καντακουζηνού άφησε ελέυθερο τον Παλαμά [13] και συγκάλεσε στις 2 Φεβρουαρίου 1347 σύνοδο στο Βασιλικό Παλάτιο. Παρόντες ήταν η βασίλισσα με τον γιο της Ιωάννη Ε' Παλαιολόγο, ο πρώτος του Αγίου Όρους, αγιορείτες μοναχοί, αρχιερείς, αρχιμανδρίτες, ηγούμενοι, η σύγκλητος. Η σύνοδος καταδίκασε τον Ακίνδυνο και καθαίρεσε τον Ιωάννη Καλέκα ως βαρλααμμίτη και ακινδυνόφρονα. Καρπός της Συνόδου ήταν ο Τόμος του 1347 ο οποίος συντάχθηκε και υπογράφηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1347. Νέος Πατριάρχης εξελέγη ο ο ησυχαστής Ισίδωρος Α', ο οποίος χειροτόνησε τον Γρηγόριο Παλαμά αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης[14].
Δ΄ Ησυχαστική Σύνοδος (1351)
ΕπεξεργασίαΝέος πολέμιος του Παλαμά αναδεικνύεται ο Νικηφόρος Γρηγοράς. Ο Ισίδωρος Α' Κωνσταντινουπόλεως δίνει τη θέση του στον Κάλλιστο Α' ο οποίος συγκαλεί σύνοδο για την οριστική επίλυση του ζητήματος. Στη σύνοδο αυτή πολέμιοι του Παλαμά ήταν οι μητροπολίτες Ματθαίος Εφέσου, ο Γάνου Ιωσήφ, και ο μοναχός Νικηφόρος Γρηγοράς. Η σύνοδος συνεκλήθη το 1351 μεταξύ 17 Μαΐου και Ιουλίου/Αυγούστου σε δύο φάσεις: η πρώτη σε πέντε συνεδρίες στο αλεξιακό τρίκλινο των Βλαχερνών, με την παρουσία του Ιωάννη Καντακουζηνού ο οποίος και προήδρευε και η δεύτερη στο ναό της Αγίας Σοφίας μόνο με τα μέλη της συνόδου και πρόεδρο τον πατριάρχη. Η σύνοδος αυτή ενέκρινε τη διδασκαλία του Γρηγορίου Παλαμά και ο Ακίνδυνος καταδικάστηκε. Οι δύο μητροπολίτες Εφέσου Ματθαίος και Γάνου Ιωσήφ καθαιρέθηκαν, οι οπαδοί τους αφαιρέθηκαν μεταξύ των οποίων και ο Γρηγοράς, ο οποίος περιορίσθηκε στην Μονή της Χώρας[15]. Οι αποφάσεις της συμπεριλήφθηκαν στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας, κάτι που πιστοποιούσε πως ήταν «δεσμευτικές και έγκυρες»[16].
Την σημασία της Συνόδου του 1351 υπογραμμίζει η πρόταση των πανεπιστημιακών θεολόγων Στυλιανού Παπαδόπουλου και Αθανάσιου Γιέφτιτς να συναριθμηθεί στις οικουμενικές συνόδους της Ορθόδοξης Εκκλησίας[17]. Δεν έλειψαν όμως και οι αντιδράσεις σε βάρος των αποφάσεων της συνόδου: σύμφωνα με τον Γρηγορά, ο μητροπολίτης Κιέβου Θεόγνωστος απέρριψε τους τόμους του Παλαμά ως εκφράζοντες ελληνικήν πολυθεΐαν ενώ συνέταξε ανασκευές των έργων του. Όμως οι σύγχρονες πηγές των γεγονότων δεν επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο[18].
Ε΄ Ησυχαστική Σύνοδος (1368)
ΕπεξεργασίαΤο 1368 η έριδα ανανεώθηκε με τον μοναχό του Αγίου Όρους Πρόχορο Κυδώνη, ο οποίος καταγγέλθηκε στον νέο Πατριάρχη Φιλόθεο ως οπαδός του Βαρλαάμ και του Ακινδύνου. Η σύνοδος του 1368 καταδίκασε τον Πρόχορο και αναγνώρισε τον Γρηγόριο Παλαμά ως άγιο της Εκκλησίας[17].
Υποσημειώσεις και παραπομπές
ΕπεξεργασίαΥποσημειώσεις
Επεξεργασία- ↑ Κατά τους Μάγιεντορφ και Χρήστου ως πρόεδρος, άποψη που όμως απορρίπτεται επειδή οι μαρτυρίες είναι μεταγενέστερες και αναξιόπιστες, ενώ η κανονική παράδοση προέβλεπε να προεδρεύει ενδημουσών συνόδων ο εκάστοτε αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως. Επίσης και η άποψη της συμπροεδρίας πατριάρχη και αυτοκράτορα απορρίπτεται[9]
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ Bebis, George S. (2002). «Tradition in the Orthodox Church». Νέα Υόρκη: Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Αμερικής. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Αυγούστου 2002. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2019.
These councils are accepted as having ecumenical status.
- ↑ 2,0 2,1 «Gregory Palamas: An Historical Overview». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Σεπτεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 2010.
- ↑ Fortescue, Adrian (1910), Hesychasm, VII, New York: Robert Appleton Company, http://www.newadvent.org/cathen/07301a.htm, ανακτήθηκε στις 2008-02-03
- ↑ Jugie, Martin. «The Palamite Controversy». Ανακτήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2010.
- ↑ Κουτσούρης, σελ. 70.
- ↑ 6,0 6,1 Κουτσούρης, σελ. 69.
- ↑ Κουτσούρης, σελίδες 60–61.
- ↑ Κουτσούρης, σελίδες 63–64.
- ↑ Κουτσούρης, σελίδες 75–78.
- ↑ Κουτσούρης, σελίδες 71–75.
- ↑ Παπαδάκης-Meyendorff, σελ. 435.
- ↑ Σταυρίδης 1992, σελ. 63-64.
- ↑ Χρήστου (1964), στ. 779.
- ↑ Σταυρίδης 1992, σελ. 64.
- ↑ Σταυρίδης 1992, σελ. 64-65.
- ↑ Παπαδάκης-Meyendorff, σελ. 439.
- ↑ 17,0 17,1 Σταυρίδης 1992, σελ. 65.
- ↑ Κουτσούρης, σελ. 266.
Πηγές
Επεξεργασία- Κουτσούρης, Δημήτριος (1997). Σύνοδοι και θεολογία για τον ησυχασμό. Αθήνα: Ιερά Μητρόπολη Θηβών και Λεβαδείας.
- Παπαδάκης, Αριστείδης· Meyendorff, John (2003). Η Χριστιανική Ανατολή και η άνοδος του Παπισμού. Η Εκκλησία από το 1071 ως το 1453. μτφρ. Στέφανος Ευθυμιάδης, εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ.
- Σταυρίδης, Βασίλειος (1992). «Ο συνοδικός θεσμός εις την Εκκλησίαν της Θεσσαλονίκης (ΙΑ'-ΙΕ' Αιώνες)». Δ' Επιστημονικό Συμπόσιο, Χριστιανική Θεσσαλονίκη: Από της εποχής των Κομνηνών μέχρι και της αλώσεως της Θεσσαλονίκης υπό των Οθωμανών (1430) (11ος-15ος μ.Χ), Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Ιερά Μονή Βλατάδων, 29-31 Οκτωβρίου 1990 (Θεσσαλονίκη).