Σκάπα Φλόου

Σκάπα Φλόου (αγγλ. Scapa Flow) ονομάζεται η θαλάσσια λεκάνη, χαρακτηριζόμενη ενίοτε και ως λιμνοθάλασσα, στις Ορκάδες νήσους στα βόρεια της Σκωτίας. Η υδάτινη αυτή έκταση περικλείεται από τα νησιά Μέινλαντ, Γκρέμσι (Graemsay), Μπούρι (Burray), Νότιο Ρονάλντσι (South Ronaldsay) και Χόι (Hoy). Καλύπτει επιφάνεια περίπου 312 τ.χλμ. και ο βυθός της είναι αμμώδης με μέγιστο βάθος περίπου 60 μέτρα.

Σκάπα Φλόου
Χώρα	Ηνωμένο Βασίλειο
Διοικητική υπαγωγή	Ορκάδες
Γεωγραφική υπαγωγή	Ορκάδες
Γεωγραφικές συντεταγμένες	58°54′0″N 3°3′0″W
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Φυσική γεωγραφία

Τα πετρώματα του Σκάπα Φλόου σχηματίστηκαν περίπου 400 εκατομ. χρόνια πριν, όταν οι Ορκάδες ήσαν καλυμμένες από τη λίμνη γλυκού ύδατος που επονομάστηκε Ορκαδία (Orcadie). Στον πυθμένα της λίμνης σχηματίστηκαν ιλυώδη - αμμώδη ιζήματα που σχημάτισαν τα σημερινά στρώματα ιλυολίθων και ψαμμιτών. Τα στρώματα αυτά λειάνθηκαν από παγετώνες, οι οποίοι κατά την ολίσθησή τους τα ανέσκαψαν σχηματίζοντας τη λεκάνη του Σκάπα Φλόου και δημιουργώντας το σημερινό φυσικό λιμένα. Το βαθύτερο σημείο του Σκάπα αποκαλείται Bring Deeps και πιστεύεται ότι είναι το υπόλειμμα παλαιάς παγετωνικής λίμνης. Η διάβρωση από τον άνεμο και τη θάλασσα διαμόρφωσαν τις απότομες βραχώδεις ακτές, τα παράκτια σπήλαια και τις αμμώδεις παραλίες που περιβάλλουν το Σκάπα. Η «κεντρική είσοδος» στο λιμένα γίνεται από τα νότια, διαμέσου των στενών Switha και Hoxa και από τα δυτικά, μέσω του στενού του Χόι.

Ιστορία

Λόγω της μεγάλης έκτασης και της φυσικής προστασίας που παρέχουν τα νησιά που την περικλείουν η λιμνοθάλασσα του Σκάπα Φλόου χρησιμοποιήθηκε από τα πολύ παλαιά χρόνια ως φυσικό λιμάνι / καταφύγιο. Είναι γνωστό ότι ο βασιλιάς των Βίκινγκς Χάκων ο 4ος (Haakon Haakonarson ή Haakon IV of Norway) το 13ο αιώνα την χρησιμοποιούσε ως λιμάνι για το στόλο του.

Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Το HMS Vanguard

Το 1904 το Βρετανικό Ναυαρχείο αποφάσισε να χρησιμοποιήσει αυτό το φυσικό καταφύγιο ως ναυτική βάση για τον ελλιμενισμό των βρετανικών πολεμικών σκαφών, ώστε να είναι δυνατό να ελέγχεται η πρόσβαση στη Βόρεια θάλασσα. Το 1914 το Σκάπα Φλόου αποτέλεσε την κύρια βάση του βρετανικού Μεγάλου Στόλου (British Grand Fleet), αλλά καθώς ήταν ολοσχερώς ανοχύρωτο θεωρήθηκε επιβεβλημένη η κατασκευή ορισμένων έργων. Το Αρχηγείο της βάσης κατασκευάστηκε στο Λάινες (Lyness) του νησιού Χόι και, από το 1914, η βάση προστατεύτηκε με τη δημιουργία ναρκοπεδίων, φραγμάτων από μπετόν και παράκτιο πυροβολικό. Ωστόσο, δύο γερμανικά υποβρύχια δοκίμασαν να εισέλθουν στη βάση: Το U-18, το Νοέμβριο του 1914 ανακαλύφθηκε από μια εξοπλισμένη μηχανότρατα η οποία αναζητούσε υποβρύχια και το εμβόλισε. Το υποβρύχιο αρχικά διέφυγε, αλλά βυθίστηκε κατά την πορεία διαφυγής του. Η επόμενη γερμανική προσπάθεια έγινε τον Οκτώβριο του 1918 από το U-116 αλλά η βάση είχε πλέον εξοπλιστεί με τα πλέον σύγχρονα για την εποχή μέσα: Το υποβρύχιο έγινε αντιληπτό χάρη στα υδρόφωνα και βυθίστηκε με τη χρήση πυροδοτούμενων από απόσταση ναρκών πριν προλάβει καν να εισέλθει στο αγκυροβόλιο του βρετανικού στόλου. Το απόγευμα της 9ης Ιουλίου 1917 το βρετανικό ντρέντνωτ (dreadnaught) Vanguard, αγκυροβόλησε στο Σκάπα Φλόου και στις 23:20' εξερράγη, πιθανόν από βραχυκύκλωμα στη γεννήτρια που προκάλεσε έκρηξη στις αποθήκες πυρομαχικών, με απολογισμό 804 νεκρούς και μόνο δύο επιζώντες. Η ακριβής αιτία της έκρηξης δε διαπιστώθηκε ποτέ

Το σημαντικότερο όμως γεγονός στο Σκάπα Φλόου ήταν αυτό που συνέβη με τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Προς το τέλος του 1918 έπλευσαν εκεί 74 σκάφη, που αποτελούσαν το Στόλο ανοικτής θάλασσας (Hochseeflotte) του Γερμανικού Αυτοκρατορικού Ναυτικού (Kaiserliche Marine), υπό τη διοίκηση του Ναυάρχου Λούντβιχ φον Ρόιτερ (Ludwig von Reuter). Η απόφαση που είχε ληφθεί ήταν να αναμένουν εκεί την τύχη τους, την οποία θα καθόριζε η Συνθήκη των Βερσαλλιών. Παρέμειναν εκεί επί 10 περίπου μήνες. Στις 21 Ιουνίου 1919, ωστόσο, ο Ναύαρχος Ρόιτερ, έχοντας αντιληφθεί ποια θα ήταν η τύχη της χώρας και του Στόλου του, αφού περίμενε να αναχωρήσει μεγάλο τμήμα του βρετανικού στόλου για ασκήσεις, έδωσε διαταγή αυτοβύθισης των γερμανικών σκαφών ώστε να μη πέσουν σε συμμαχικά χέρια.Η διαταγή εκτελέστηκε και τα λίγα αντιτορπιλικά που είχαν απομείνει στο Ναύσταθμο δεν μπόρεσαν να την αποτρέψουν. Μέσα σε μια ώρα περίπου 400.000 τόνοι σκαφών βρέθηκαν στον πυθμένα του Σκάπα Φλόου. Πενηνταένα σκάφη βυθίστηκαν χωρίς την παραμικρή απώλεια ζωής. Εννέα Γερμανοί ναυτικοί χάθηκαν όταν το βρετανικό ναυτικό άνοιξε πυρ εναντίον τους σε μια προσπάθεια αποτροπής της βύθισης του σκάφους τους. Αυτοί αποτέλεσαν τις τελευταίες απώλειες του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

Με την υπογραφή της Συνθήκης και τη λήξη των εχθροπραξιών έγινε σημαντική προσπάθεια ανέλκυσης των σκαφών. Πολλά από αυτά ανελκύσθηκαν και στη συνέχεια διαλύθηκαν. Τελευταίο σκάφος που ανεκλύσθηκε ήταν το καταδρομικό Derfflinger, τον Αύγουστο του 1939. Μέχρι και σήμερα οκτώ σκάφη παραμένουν στο βυθό του Σκάπα Φλόου αποτελώντας σημαντικό πόλο έλξης για τους απανταχού δύτες.

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Το Σκάπα Φλόου συνέχισε να αποτελεί σημαντική βάση του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού τόσο λόγω της φυσικής κατασκευής του όσο και της γεωγραφικής θέσης του, καθώς βρίσκεται πολύ κοντά στη θαλάσσια οδό που ακολουθούσαν τα σκάφη από - προς Μουρμάνσκ. Τον Οκτώβριο του 1939 το γερμανικό υποβρύχιο U-47 με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Γκίντερ Πρίεν κατάφερε να εισδύσει στο Σκάπα Φλόου και ανενόχλητο να τορπιλίσει δύο φορές το βρετανικό θωρηκτό HMS Royal Oak, το οποίο και βυθίστηκε. Από τους 1400 άνδρες του πληρώματος απωλέσθησαν οι 833. Το υποβρύχιο ξεγλίστρησε ανάμεσα στα νησιά και επέστρεψε στη Γερμανία, όπου ο κυβερνήτης του παρασημοφορήθηκε.

Άποψη του Σκάπα Φλόου από το ανατολικό άκρο. Διακρίνεται το φράγμα Τσώρτσιλ αριθ. 1

Το γεγονός αυτό έκανε τον Ουίνστων Τσώρτσιλ, τότε Λόρδο του Ναυαρχείου, να αντιδράσει άμεσα: Έδωσε εντολή να κατασκευαστεί μια σειρά από φράγματα, τα οποία μπλόκαραν τη ναυσιπλοΐα από την ανατολική πλευρά της λεκάνης. Τα φράγματα αυτά, που άρχισαν να κατασκευάζονται στις αρχές του 1940, επονομάστηκαν «φράγματα Τσώρσιλ» λόγω και της επιτόπιας επίσκεψής του εκεί το 1940 και κατασκευάστηκαν, ύστερα από το 1942, από Ιταλούς αιχμαλώτους πολέμου που κρατούνταν στις Ορκάδες. Το συνολικό κόστος του έργου έφθασε τα 2 εκατ. λίρες. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε και οδική σύνδεση μεταξύ των νησιών Μέινλαντ, Μπάρεϊ και Νότιου Ρονάλντσεϊ. Οι Ιταλοί αιχμάλωτοι κατασκεύασαν, επίσης, ένα όμορφο παρεκκλήσι για δική τους χρήση στο Λαμπ Χολμ (Lamb Holm), το οποίο είναι επισκέψιμο και σήμερα.

Τρεις ημέρες αργότερα η βάση δέχτηκε την επίθεση πέντε βομβαρδιστικών Junkers Ju 88 από τον αεροπορικό στόλο (Luftflotte) που έδρευε στη Νορβηγία. Τα αεροσκάφη κατάφεραν να προκαλέσουν την προσάραξη του παλαιού σκάφους HMS Iron Duke, το οποίο αργότερα αποκολλήθηκε και επανήλθε σε ενεργό υπηρεσία, ενώ ένα από αυτά καταρρίφθηκε από την παράκτια πυροβολαρχία αντιαεροπορικών. Αυτή υπήρξε και η τελευταία επίθεση κατά του Σκάπα Φλόου.

Σημερινή εικόνα

Το Σκάπα Φλόου έπαυσε να χρησιμοποιείται ως ναύσταθμος από το Βρετανικό στόλο το 1956. Με την ανεύρεση των κοιτασμάτων πετρελαίου στη Βόρεια Θάλασσα κατασκευάστηκε εκεί σημείο μεταφοράς και επεξεργασίας πετρελαίου: Σωλήνας μήκους 128 μιλίων μεταφέρει πετρέλαιο από το πετρελαιοφόρο πεδίο "Piper" στο τερματικό σημείο που έχει κατασκευαστεί στη θέση "Flotta", ενώ στον ίδιο αγωγό καταλήγουν και οι αγωγοί μεταφοράς από τα πετρελαιοφόρα πεδία "Tartan" και "Claymore".

Το μικρό μουσείο στο νησί Χόι

Το Σκάπα Φλόου άρχισε να προσελκύει τουρίστες που ενδιαφέρονται για καταδύσεις το 1980, όταν δύο κάτοικοι της περιοχής, οι Τζον Θόρντον και Άντονι Ντάνκαν δημιούργησαν μια μικρή υπηρεσία καταδύσεων για τουρίστες. Το Σκάπα έγινε γρήγορα δημοφιλές, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν εκεί περίπου άλλες δέκα παρόμοιες επιχειρήσεις για τουριστικές καταδύσεις. Τα ναυαγισμένα σκάφη Köln, Brummer και Dresden είναι πλέον ιδιοκτησία του Δημαρχιακού Συμβουλίου των Ορκάδων και επιτρέπεται ελεύθερα η κατάδυση και επίσκεψή τους, υπό την προϋπόθεση ότι οι δύτες δεν θα αφαιρέσουν ή θα καταστρέψουν τίποτε από τα ναυαγισμένα σκάφη.. Επισκέψιμα είναι επίσης και τα ναυάγια των König, Kronprinz Wilhelm, Markgraf και Karlsruhe. Αντίθετα, δεν επιτρέπεται καμία κατάδυση στα ναυάγια των HMS Vanguard και HMS Royal Oak, καθώς θεωρούνται θαλάσσιοι "τάφοι" των σκαφών αυτών και προστατεύονται σύμφωνα με τη νομοθεσία. Απαγορεύεται, επίσης, η κατάδυση στην περιοχή "Flotta".

Στο Λάινες (Lyness) του νησιού Χόι έχει επίσης δημιουργηθεί ένα μικρό μουσείο (Scapa Flow Visitor Centre), στο οποίο περιλαμβάνεται ένα αντλιοστάσιο και μια (κενή) δεξαμενή ανεφοδιασμού, ενώ ανάμεσα στα εκθέματα υπάρχει μια μεγάλη τρισδιάστατη αναπαράσταση των νησιών που περιβάλλουν το Σκάπα και τις θέσεις των γερμανικών σκαφών πριν την αυτοβύθισή τους.