Σεν-Μαρ (μυθιστόρημα)

Σεν-Μαρ ή Μια συνωμοσία την εποχή του Λουδοβίκου ΙΓ΄ (γαλλικός τίτλος: Cinq-Mars ou Une conjuration sous Louis XIII) είναι ιστορικό μυθιστόρημα του Αλφρέ ντε Βινύ που δημοσιεύτηκε το 1826. Είναι εμπνευσμένο από τη συνομωσία με την οποία το 1642 ο νεαρός μαρκήσιος Σεν-Μαρ προσπάθησε να καθαιρέσει τον παντοδύναμο καρδινάλιο Ρισελιέ και έχασε τη ζωή του.

Σεν-Μαρ

Ο Σεν-Μαρ παραδίδει το ξίφος του στον Λουδοβίκο ΙΓ΄
Συγγραφέας	Αλφρέ ντε Βινύ
Τίτλος	Cinq-Mars
Γλώσσα	Γαλλικά
Ημερομηνία δημοσίευσης	25  Απριλίου 1826
Μορφή	μυθιστόρημα
δεδομένα ()

Το έργο

Θεωρείται το πρώτο ιστορικό γαλλικό μυθιστόρημα και βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, αλλά περιλαμβάνει αρκετές αυθαίρετες επεμβάσεις του συγγραφέα, για τις οποίες υπέστη σκληρή κριτική. Στον πρόλογο της δεύτερης έκδοσης, ο Αλφρέ ντε Βινύ διεκδίκησε το δικαίωμα του συγγραφέα στη μυθοπλασία.

Στο μυθιστόρημα ο Βινύ μεταφέρει τους προβληματισμούς του σχετικά με την παρακμή της γαλλικής μοναρχίας. Μεγαλωμένος ο ίδιος σε μια υπερμοναρχική αριστοκρατική οικογένεια, κατατάχθηκε στο στρατό σε ηλικία 17 ετών και έγινε αξιωματικός της Βασιλικής Φρουράς. Ωστόσο, η στρατιωτική του σταδιοδρομία δεν ήταν επιτυχημένη και οι Βουρβόνοι μετά την παλινόρθωση δεν αποδείχθηκαν πρόθυμοι να στηρίξουν τις οικογένειες που, μαζί τους, υπέμειναν τις κακουχίες της μετανάστευσης, συμμετείχαν σε αγώνες και υπέφεραν για την επαναφορά της βασιλείας. Η νέα μοναρχία αποδείχθηκε πιο αστική και δημοκρατική. Αναζητώντας απαντήσεις σχετικά με τον κοινωνικό ρόλο των ευγενών και τους λόγους της πτώσης τους, ο συγγραφέας στράφηκε στα Απομνημονεύματα του καρδινάλιου του Ρετς, ο οποίος πίστευε ότι μια ισχυρή αριστοκρατία δεν συνιστούσε απειλή για την μοναρχία, αλλά ήταν το πιο διαρκές στήριγμά της στον αγώνα κατά των εσωτερικών και εξωτερικών εχθρών και ο καρδινάλιος Ρισελιέ αποδυνάμωσε τον θρόνο καταστρέφοντας την πολιτική ισχύ των ευγενών για να ενισχύσει την απόλυτη μοναρχία. Συμφωνώντας ο Βινύ, απεικονίζει τον Ρισελιέ με μελανά χρώματα, αδικώντας ωστόσο την πολιτική ιδιοφυΐα του.

Το μυθιστόρημα

Το μυθιστόρημα του Αλφρέ ντε Βινύ σέβεται τα κύρια ιστορικά περιγράμματα, ακολουθεί την άνοδο του ήρωα στην εξουσία με την υποστήριξη του ίδιου του Ρισελιέ, αλλά προσθέτει στοιχεία που βρίσκονται στην αλληλογραφία των διάφορων πρωταγωνιστών, ιδιαίτερα για τις σχέσεις του Σεν-Μαρ με τον καρδινάλιο, την ανακάλυψη της συνωμοσίας και την εκτέλεση των δύο συνωμοτών. Περιγράφει επίσης την παιδική ηλικία του Σεν-Μαρ και τις ερωτικές του σχέσεις με τη Μαρία Λουίζα Γκοντζάγκα.

Προς υπεράσπιση της αριστοκρατίας, ο Βινύ εξιδανικεύει τον νεαρό μαρκήσιο του Σεν-Μαρ και τον μετατρέπει σε ρομαντικό και τραγικό ήρωα, μετατρέποντας τη συνωμοσία του σε μια πορεία για την απελευθέρωση της Γαλλίας από τα χέρια του «τυράννου» Ρισελιέ.

Τα ιστορικά στοιχεία

Το πατρογονικό κάστρο των Σεν-Μαρ στο Πουί-ντε-Ντομ

Ο μαρκήσιος ντε Σεν-Μαρ γεννήθηκε το 1620 και εκτελέστηκε σε ηλικία 22 ετών στις 12 Σεπτεμβρίου 1642.

Τον Ιούνιο του 1639, ενώ η Γαλλία διεξήγαγε πόλεμο κατά της Ισπανίας, ο νεαρός Ανρί ντ' Εφιά μαρκήσιος του Σεν-Μαρ, άφησε το οικογενειακό κάστρο του για να πάει στην πολιορκία του Περπινιάν όπου ο καρδινάλιος Ρισελιέ, φίλος του πατέρα του που είχε πεθάνει πρόσφατα, τον παρουσίασε στον Λουδοβίκο ΙΓ'. Ο καρδινάλιος, του οποίου οι σχέσεις με τον βασιλιά είχαν επιδεινωθεί, έλπιζε να κάνει υποχείριό του τον νεαρό βαρόνο, αλλά γρήγορα απογοητεύτηκε επειδή ο Λουδοβίκος ΙΓ' οδήγησε τον νεαρό πίσω μαζί του στο Παρίσι, όπου έγινε ο «αγαπημένος» του και έλαβε αξιώματα.

Όμως ο βασιλιάς σύντομα κούρασε τον Σεν-Μαρ με την αδυναμία του να πάρει αποφάσεις μπροστά στον Ρισελιέ. Επί πλέον, ο τελευταίος δεν τον διευκόλυνε στο σχέδιό του να παντρευτεί τη μελλοντική βασίλισσα της Πολωνίας Μαρία Λουίζα Γκοντζάγκα, κάτι που ο Σεν-Μαρ έφερε βαρέως.

Η άκατος του Ρισελιέ στον Ροδανό, πίνακας του Ιπολίτ-Πωλ Ντελαρός, 1829

Το 1642, ο Μεγάλος Σταυλάρχης Σεν-Μαρ και οι φίλοι του, μεταξύ των οποίων και ο Φρανσουά-Ογκίστ ντε Του, έπεισαν τον Γκαστόν της Ορλεάνης, αδελφό του βασιλιά, ότι η χώρα έπρεπε να απαλλαγεί από τον Ρισελιέ.Για την πραγματοποίηση του στόχου τους συνήψαν συμμαχία με τους Ισπανούς. Το σχέδιό τους προέβλεπε την απόλυση ή τη δολοφονία του Ρισελιέ και την υπογραφή ειρήνης με την Ισπανία με αμοιβαία επιστροφή εδαφών. Οι Ισπανοί συγκέντρωσαν στρατό 18.000 ανδρών στην περιοχή του Σεντάν έτοιμοι να επέμβουν στο πλευρό των συνωμοτών.

Όμως η μυστική αλληλογραφία του μαρκήσιου ανακαλύφθηκε από την αστυνομία του Ρισελιέ. Δικάστηκε και καταδικάστηκε σε αποκεφαλισμό, με τον Φρανσουά-Ογκίστ ντε Του, η ποινή εκτελέστηκε στη Λυών στις 12 Σεπτεμβρίου 1642. Ο θάνατός τους σήμαινε το τέλος της παλιάς αριστοκρατίας που συντρίφθηκε από την εξουσία και τη λογική του κράτους. Η οικογένειά του εξορίστηκε και το κάστρο τους ισοπεδώθηκε. Από την πλευρά του, ο Γκαστόν της Ορλεάνης στερήθηκε των δικαιωμάτων του στην αντιβασιλεία.

Στην τέχνη

Το φιλί της αναχώρησης, Κλωντιούς Ζακάν, 1836

Το μυθιστόρημα είχε μεγάλη επιτυχία και σύντομα ζωγράφοι εμπνεύστηκαν από την υπόθεση. Ήδη από το 1829, ο Πωλ Ντελαρός φιλοτέχνησε τον πίνακα Η άκατος του Ρισελιέ στον Ροδανό. Παρουσιάζει τον Ρισελιέ να ανεβαίνει τον Ροδανό με μια βάρκα ντυμένη με κατακόκκινο βελούδο που σέρνει πίσω της τη βάρκα όπου ο Σεν-Μαρ και ο Ντε Του αλυσοδεμένοι οδηγούνται στην εκτέλεσή τους.

Ο Κλωντιούς Ζακάν αφιέρωσε μια σειρά στην ιστορία: Ο Σεν-Μαρ και ο Ντε Του, που εξέθεσε στο Σαλόν του 1835 και απεικονίζει τους δύο συνωμότες να οδηγούνται στην εκτέλεση, ακολουθήθηκε τον επόμενο χρόνο από τον πίνακα Το φιλί της αναχώρησης και το 1837 από δύο άλλους πίνακες: Ο Σεν-Μαρ παραδίδει το ξίφος του στον Λουδοβίκο ΙΓ΄ και Ο Σεν-Μαρ μεταφέρεται στα βασανιστήρια.

Το μυθιστόρημα διασκευάστηκε επίσης από τον Σαρλ Γκουνό για την ομώνυμη όπερά του.