Περί βασιλείου τάξεως

Το έργο Έκθεσις περί της βασιλείου τάξεως (λατιν. De ceremoniis aulae Byzantinae) είναι ένα βιβλίο πρωτοκόλλου σχετικά με τις τελετουργίες των Ρωμαίων Αυτοκρατόρων στην Αυλή της Κωνσταντινούπολης. Πιο απλά καλείται το «Βιβλίο των Τελετουργιών του Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου», τίτλο που προτιμά ο ιστορικός Ντέιβιντ Τάλμποτ Ράις.

Ο Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος, συγγραφέας του έργου έκθεσις της Βασιλείου τάξεως.

Ιστορία και πηγές

Γράφτηκε, ή τουλάχιστον παραγγέλθηκε, από τον Κωνσταντίνο Ζ΄ Πορφυρογέννητο (βασ. 913-959), μάλλον περί το 956-959. To χειρόγραφο Rep. I 17 (Leipzig, Universitätsbibliothek) αναθεωρήθηκε εν μέρη από τον Νικηφόρο Β΄ Φωκά (963-969), ίσως υπό την επίβλεψη του Βασιλείου Λεκαπηνού, παρακοιμώμενου του βασιλιά και περιέχει προηγούμενες περιγραφές του 6ου αι.

Ένα παράρτημα του βιβλίου είναι οι Τρεις πραγματείες των Αυτοκρατορικών στρατιωτικών εκστρατειών, ένα εγχειρίδιο πολέμου γραμμένο από τον Κωνσταντίνο Ζ΄ για τον γιο και διάδοχό του Ρωμανό Β΄.

Η σύνθεση του έργου

Τα μέρη του Μεγάλου Παλατίου και η γύρω περιοχή.

Στην μη ολοκληρωμένη μορφή του, τα κεφάλαια 1-37 του βιβλίου Ι περιγράφουν τις πομπές και εθιμοτυπίες των θρησκευτικών εορτών (πολλές μικρού μεγέθους, αλλά ιδιαίτερα μεγάλες εορτές όπως της Ύψωσης του Σταυρού, των Χριστουγέννων, των Θεοφανίων, της Κυριακής των Βαΐων, της Μεγάλης Παρασκευής, του Πάσχα και της Ανάληψης, αλλά και ημέρες αγίων όπως του Αγ. Δημητρίου, του Αγ. Βασιλείου, κ.ά., που συχνά εκτεινόταν σε πολλές ημέρες), ενώ τα κεφάλαια 38-83 περιγράφουν κοσμικές εθιμοτυπίες και τελετές μετάβασης, όπως στέψεις (κεφ. 38-40), γάμοι (39, 41), γεννήσεις (42), εξόδιες ακολουθίες (60) ή τους θριάμβους μετά από πόλεμο, οι οποίοι εορτάζονταν στον Ιππόδρομο όπως τα Λουπερκάλια.

Τα πρωτόκολλα αυτά έδιναν κανόνες για αυτοκρατορικές πομπές προς και από ορισμένες εκκλησίες στην Κωνσταντινούπολη και το Μέγα Παλάτιον, με σταθερές στάσεις και κανόνες για τελετουργικές πράξεις και επευφημίες από ειδικούς συμμετέχοντες (το κείμενο των επευφημιών και τα τροπάρια πομπής ή κοντάκια, αλλά επίσης αναφέρονται ειρμοί και στιχηρά). Μεταξύ αυτών ήταν υπουργοί, μέλη της Συγκλήτου, ηγέτες των Βενέτων και των Πρασίνων στις αρματοδρομίες του Ιπποδρόμου, που έπαιζαν σημαντικό ρόλο στις εθιμοτυπίες της Αυλής. Τα επόμενα κεφάλαια (84-95) είναι παρμένα από ένα εγχειρίδιο του 6ου αι., του Πέτρου του Πατρικίου. Περιγράφουν μάλλον διοικητικές εθιμοτυπίες, όπως ο διορισμός λειτουργών (84-85), περιβολή αξιωμάτων (86), την υποδοχή πρέσβεων και την ανακήρυξη του Δυτικού Αυτοκράτορα (87, 88), την υποδοχή των πρέσβεων της Περσίας (89, 90), αναγορεύσεις ορισμένων Αυτοκρατόρων (91-96), τον διορισμό του προέδρου της Συγκλήτου (97). Η Τάξη του Παλατιού περιγράφει τις μεταφορές (πεζή, με άλογο ή με πλοίο) και τα ενδύματα των συμμετεχόντων, μερικά από τα οποία είχαν παραφθαρμένα λατινικά ονόματα, αν και κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες η γλώσσα αυτή είχε παύσει από τη διοίκηση.

Το βιβλίο ΙΙ ακολουθεί μία πολύ όμοια σύνθεση: 1. θρησκευτικές εορτές και την περιγραφή κτηρίων του ανακτόρου, 2. κοσμικές εθιμοτυπίες και αυτοκρατορικές χειροτονίες, 3. αυτοκρατορικές υποδοχές, εορτές πολέμου στον Ιππόδρομο και μετέπειτα έθιμα που ίδρυσε ο Κωνσταντίνος Ζ΄ και ο γιος του Ρωμανός Β΄.

Δείτε επίσης

• Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν

Πηγές

• "De Ceremoniis" in The Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, New York & Oxford, 1991, p. 595. ISBN 0195046528. Featherstone, Jeffrey Micael (2002). "Preliminary Remarks on the Leipzig Manuscript of De Cerimoniis". Byzantinische Zeitschrift. 95: 457–479. doi:10.1515/BYZS.2002.457. Featherstone, Michael; Jana Grusková; Otto Kresten (2006). "Studien zu den Palimpsestfragmenten des sogenannten "Zeremonienbuches" I. Prolegomena". Byzantinische Zeitschrift. 98 (2): 423–430. doi:10.1515/BYZS.2005.423.
• Byzantine Civilisation, Steven Runciman, Hodder & Stoughton Educational (1933) ISBN 978-0713153163 (page 232)