Πένθος

Πένθος ονομάζεται το συναίσθημα λύπης και θλίψης που νοιώθει κάποιος όταν του συμβεί κάποια μεγάλη συμφορά, συνήθως όταν χάσει κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο, αλλά και τα έθιμα που ακολουθούνται για χρονικό διάστημα μετά την απώλεια του προσώπου. «Πένθος» ονομάζονται και τα μαύρα ρούχα στην Ελλάδα, όταν φοριούνται ως μέρος των εθίμων μετά το θάνατο κοντινού προσώπου («φορά πένθος»), αλλά και ο χρόνος για τον οποίο τηρούνται τα έθιμα («το πένθος της κράτησε για ένα χρόνο»).

Πένθος, του Goschler Tamás.

Τα έθιμα της περιόδου πένθους διαφέρουν από χώρα σε χώρα, όπως επίσης και το χρώμα που υποδηλώνει το πένθος. Στις περισσότερες χώρες (όπως στον δυτικό κόσμο π.χ. Ευρώπη, Αμερική) στις περισσότερες περιπτώσεις κύριο πένθιμο χρώμα θεωρείται το μαύρο, ενώ πένθιμα θεωρούνται επίσης το μωβ και το γκρίζο. Σε κάποιες περιοχές όπως το Βιετνάμ, η Ιαπωνία και η Ινδία πένθιμο χρώμα θεωρείται το λευκό. Στην Κίνα, πένθιμο θεωρείται το κόκκινο σε συνδυασμό με το άσπρο.

Οι εκδηλώσεις πένθους είναι προσωπικές (για κάθε άνθρωπο), αλλά και συλλογικές (σε κρατικό επίπεδο - «επίσημο πένθος»).

Η ελβετίδα ψυχίατρος Ελίζαμπεθ Κιούμπλερ-Ρος (Elisabeth Kübler-Ross) στο δημοφιλές έργο της On Dying and Death (1969) μελέτησε ασθενείς στο τελικό στάδιο του καρκίνου και δημιούργησε ένα μοντέλο, γνωστό ως τα πέντε στάδια του πένθους, προκειμένου να περιγράψει τα στάδια από τα οποία περνούν οι ασθενείς από τη στιγμή που ενημερώνονται για την ασθένεια του έως το θάνατο τους. Το μοντέλο πολύ γρήγορα υιοθετήθηκε στην επιστήμη της ψυχολογίας, με σκοπό να περιγράψει το πένθος που βιώνει οποιοσδήποτε άνθρωπος μπροστά στην απώλεια ενός προσώπου ή μία σημαντική αλλαγή στη ζωή του, όπως η απώλεια εργασίας.

Επίσημο πένθος

Μεσίστειες σημαίες ως ένδειξη πένθους.

Σε ένδειξη εθνικού πένθους, το κράτος αποφασίζει σε ορισμένες περιπτώσεις το κλείσιμο δημοσίων υπηρεσιών ή σχολείων, την ανάρτηση των σημαιών μεσίστια για μία ή περισσότερες ημέρες. Παρόμοια εκδήλωση πένθους μικρότερης διάρκειας είναι η τήρηση ενός λεπτού σιγής σε συναθροίσεις και συγκεντρώσεις.

Ένας άλλος τρόπος ένδειξης πένθους είναι η ανάρτηση μαύρων κορδελών. Οι μαύρες κορδέλες μπορούν να αναρτηθούν σε προσόψεις κτιρίων, σε κεραίες αυτοκινήτων, αλλά και στην άκρη της οθόνης σε εκπομπές τηλεοπτικών σταθμών και ιστοσελίδων.

Προσωπικό πένθος

«Απαρηγόρητη θλίψη»: Πίνακας γυναίκας που πενθεί.

Κάποιες από τις προσωπικές εκδηλώσεις πένθους είναι αυτές που έχουν σχέση με σωματική ταλαιπωρία, όπως αυτές που εκδηλώνονται πριν, κατά και μετά τη διάρκεια της κηδείας, με χτύπημα του στήθους, τράβηγμα των μαλλιών και μοιρολόγια.

Άλλες εκδηλώσεις πένθους είναι η στέρηση των οικείων του νεκρού από ορισμένες πράξεις για ορισμένο χρονικό διάστημα, όπως η νηστεία, η παρασκευή γλυκών και το να μην κάνουν εορταστικές εκδηλώσεις.

Σημαντικό τμήμα του πένθους είναι η αλλαγή στην εμφάνιση των πενθούντων. Η πιο συνηθισμένη αλλαγή είναι στο χρώμα των ρούχων που φορούν οι συγγενείς του προσώπου που πέθανε. Στις περισσότερες χώρες του δυτικού κόσμου οι πενθούντες φορούν μαύρα.

Οι χήρες, αλλά και στενοί συγγενείς του αποθανόντα στην Ελλάδα φορούν μαύρα ρούχα για όσο κρατούν το πένθος τους, μια χρονική περίοδο που μεταβάλλεται ανάλογα με τις προσωπικές προτιμήσεις. Η περίοδος αυτή κυμαίνεται από μερικούς μήνες, ένα χρόνο ή σπανιότερα δύο χρόνια. Σε κάποιες περιπτώσεις, ιδιαίτερα παλαιότερα, οι χήρες συνέχιζαν να φορούν μαύρα για όλη τους τη ζωή. Στο παρελθόν οι χήρες φορούσαν μαύρο μαντήλι (την πλερέζα - από το γαλλικό pleurer - κλαίω) για να βγουν από το σπίτι. Τα τελευταία χρόνια το έθιμο των μαύρων ρούχων, κυρίως στα αστικά κέντρα, τείνει να καταργηθεί.

Πένθος: Μαύρα ρούχα και περιβραχιόνιο.

Στη Γαλλία, παλαιότερα, οι χήρες φορούσαν μαύρα για περίοδο ενός έτους (grand deuil - μεγάλο πένθος) και στη συνέχεια φορούσαν βιολετί, μωβ ή γκρίζα χρώματα (demi deuil - μισό πένθος). Φορούσαν δε μια μαύρη λωρίδα στο καπέλο για να δηλώσουν το πένθος τους.

Οι άντρες στην Ελλάδα, ιδιαίτερα παλαιότερα, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και σήμερα, φορούσαν μαύρο περιβραχιόνιο, το οποίο ονομαζόταν για το λόγο αυτό «πένθος» ή φορούσαν σκούρο κοστούμι με μαύρη γραβάτα. Ένας άλλος τρόπος για την έκφραση πένθους είναι να αφήσει κανείς γένια, μένοντας αξύριστος και ακούρευτος για σαράντα ημέρες.