Ορφανοτροφείο Χατζηκώνστα

Το Ορφανοτροφείο Γεωργίου και Αικατερίνης Χατζηκώνστα υπήρξε σχολείο στην Αθήνα. Συστήθηκε με διάταγμα του Όθωνα το 1853. Χρηματοδοτήθηκε από την δωρεά του Γεωργίου Χατζηκώνστα. Παρείχε εξατάξια εκπαίδευση και τεχνικό προπαρασκευαστικό τμήμα των επαγγελμάτων της ραπτικής και υποδηματοποιΐας (εισήχθησαν το 1858), της λεπτο-ξυλουργίας (1867) και της σιδηρουργικής (1876), ενώ προετοίμαζε και για το πολυτεχνείο. Το Ίδρυμα Γεώργιου και Αικατερίνης Χατζηκώνστα κτίσθηκε το 1856 και αρχικά λειτούργησε σαν ορφανοτροφείο αρρένων, σύμφωνα με την επιθυμία του δωρητή, στη διαθήκη του οποίου οριζόταν πως οι εκτελεστές της με πληρεξούσιο τον Γεώργιο Σταύρου όφειλαν να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες προκειμένου: " ...να ανεγείρομεν εντός του Δήμου της πόλεως των Αθηνών ένα ορφανοτροφικό κατάστημα επ' ονόματι Γεωργίου και Αικατερίνης Χατζηκώνστα προς περίθαλψην και διατροφήν πτωχών και άπορων παίδων...». Ήταν ένα από τα τρία πρώτα φιλανθρωπικά ιδρύματα αυτού του είδους που δημιουργήθηκαν στην ελεύθερη Ελλάδα και το μόνο που συνεχίζει να υπάρχει σε λειτουργία (το πρώτο ήταν της Αίγινας που ιδρύθηκε από τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια το 1829 και διέκοψε τη λειτουργία του το 1844 και το δεύτερο ήταν εκείνο που δημιούργησε στην Άνδρο ο Θεόφιλος Καΐρης και που καταργήθηκε το 1839). Ο πρώτος ορφανός γράφτηκε στο ίδρυμα Χατζηκώνστα στις 16 Φεβρουαρίου του 1856 και μέχρι το τέλος του έτους ο αριθμός των τροφίμων ανερχόταν σε 25 παιδιά. Υπολογίζεται ότι από το πρώτο ίδρυμα αποφοίτησαν περισσότερα από 2.500 παιδιά. Από το 1971 το Ορφανοτροφείο λειτουργεί σε νέες εγκαταστάσεις ενός ιδιόκτητου κτιριακού συγκροτήματος έκτασης 10,5 στρεμμάτων, κτισμένου επί οικοπέδου συνολικής έκτασης 25,6 στρεμμάτων επί της Λεωφόρου Κηφισίας 374 (η περιφέρειά του ορίζεται ακόμη από τις οδούς Λεβίδου-Δημοσθένους-Γεωργαντά), στο ύψος του Χαλανδρίου. Χάρις στις διάφορες δωρεές από φιλάνθρωπους οι οποίες ξεκίνησαν απ' τη στιγμή της δημιουργίας του, το Ίδρυμα διαθέτει σημαντική ακίνητη περιουσία. Από τα προπολεμικά χρόνια ακόμη λειτουργούσαν και οι παιδικές κατασκηνώσεις του ορφανοτροφείου, στο Τατόι.

Ορφανοτροφείο Χατζηκώστα
Άποψη της κεντρικής εγκατάστασης του Ιδρύματος Χατζηκώνστα
Είδος	ορφανοτροφείο και σχολείο
Γεωγραφικές συντεταγμένες	38°1′58″N 23°47′45″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Χαλανδρίου
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	1853
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
δεδομένα (π)

Το έμβλημα του ιδρύματος, ο πελαργός με τα μικρά του.

Το Ορφανοτροφείο Χατζηκώνστα (φωτό 19ου αιώνα).

Προπολεμικό επιστολικό δελτάριο του Ιδρύματος Χατζηκώνστα.

Ίδρυση, ύμνος, έμβλημα και συμβολισμός

Σύμφωνα με λεύκωμα που εκδόθηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 75 ετών από την ίδρυση του ορφανοτροφείου, η ιδρυτική πράξη του ιδρύματος ήταν το Β.Δ. της 29 Αυγούστου του 1853 και έφερε τη σφραγίδα του βασιλιά Όθωνα. Για τη στέγαση του ορφανοτροφείου αρχικά χρησιμοποιήθηκε η οικία του Κωνσταντίνου Βράνη (τέλη 18ου αιώνα - 1850) επί της οδού Πειραιώς. Κατόπιν διαπραγματεύσεων με τους απογόνους του Βράνη, η οικία δωρίστηκε μαζί με το ποσό 3.000 δραχμών για την επισκευή της. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, τα γραφεία του ιδρύματος στεγάζονταν, προσωρινά σε μισθωμένη οικία της οδού Κεραμεικού. Εν συνεχεία (1864), η Βουλή δώρισε στο ίδρυμα παρακείμενο της οικίας Βράνη οικόπεδο, τον επόμενο χρόνο αγοράσθηκε συνεχόμενο οικόπεδο ιδιοκτησίας Γ. Σκουζέ, το 1867 ο Π.Σ. Ομηρίδης δώρισε ένα ακόμη γειτονικό οικόπεδο και το 1870 συμπληρώθηκε η έκταση του ορφανοτροφείου (συνολικά εκ πήχεων τεκτ. τετραγωνικών 12.055) με την τελευταία προσθήκη οικοπέδου. Ο διοργανισμός (κανονισμός) του ιδρύματος εγκρίθηκε με το Β.Δ. της 5 Μαΐου του 1856 και αποτελούνταν από 43 άρθρα. Εν συνεχεία ο κανονισμός τροποποιήθηκε δις και τα άρθρα του μειώθηκαν σε 20 (παραρτήματα Εφημερίδας της Κυβέρνησης της 2-12-1921, φύλλο 286 και της 14-2-1931, φύλλο 35, τεύχος α΄). Το 1915 συνετέθη και ο ύμνος του ορφανοτροφείου, σε στίχους Ιωάννη Πολέμη και μελοποίηση του Σπυρίδωνα Καίσαρη (Λεύκωμα, ο.π., σελ. 71). Ο ύμνος ήταν αφιερωμένος στη μνήμη των ιδρυτών και των ευεργετών. Στη σφραγίδα και στη σημαία του ιδρύματος αποτυπώνεται η εικόνα του πελαργού (συμβόλου της πατρικής στοργής) που ατενίζει τα μικρά του (σελ. 89 του λευκώματος)

Χρήσεις

Το αρχικό κτιριακό συγκρότημα του ιδρύματος στεγαζόταν επί της οδού Πειραιώς 68 (περικλειόμενο από τις οδούς Μυλέρου, Αγησιλάου, Θερμοπυλών), έως το έτος 1963 οπότε κατεδαφίσθηκε. Προηγουμένως, επιτάχθηκε από το ελληνικό κράτος και λειτούργησε επίσης σαν στρατόπεδο για τη Χωροφυλακή (1941), έδρα της Ιταλικής κατοχικής φρουράς των Αθηνών (1942), αλλά και ως φυλακή, για περισσότερα από δέκα χρόνια . Κατά την περίοδο των Δεκεμβριανών το κτίριο υπέστη σημαντικές φθορές. Μετά το τέλος της περιόδου επίταξης (1953), το κτίριο παρουσιάσθηκε σε κατάσταση διάλυσης και με αχρηστευμένο σχεδόν ολόκληρο τον εξοπλισμό του. Δέκα χρόνια αργότερα (1963) το ίδρυμα κατεδαφίστηκε και στη θέση του ανεγέρθηκε ένα πολυχρηστικό κτιριακό συγκρότημα. Από το παλαιό ορφανοτροφείο στο χώρο υπάρχει μόνο το παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου κτισμένο στη διασταύρωση των οδών Πειραιώς και Θερμοπυλών το οποίο κατασκευάσθηκε μεταξύ των ετών 1899 έως και 1900 δαπάναις της Ελένης Δημητρίου-Χατζηκώνστα (που ήταν η σύζυγος του εγγονού του δωρητή Γ. Χατζηκώνστα) και είναι έργο του Τσίλερ. Τα δε επίσημα εγκαίνια του Ι.Ν. τελέσθηκαν στις 8 Απριλίου του 1901. Στο σημερινό κτιριακό συγκρότημα του Ορφανοτροφείου στο Χαλάνδρι, έχουν δημιουργηθεί χώροι ψυχαγωγίας και άθλησης για τους τροφίμους, όπως και θεατρική σκηνή. Υπάρχει επίσης μικρό βοτανικό κηπάριο για βιολογικές καλλιέργειες.

Ευεργέτες και προστάτες

Ως πρώτοι μεγάλοι ευεργέτες του ιδρύματος αναφέρονται (σελ. 17 λευκώματος) οι Γεώργιος Σταύρου, Κωνσταντίνος Βράνης, Ιωάννης Δούμας, Γεώργιος Μπήκας, Ιωάννης Παπάφης, Μαρία Κασιμάτη, Ανδρέας Συγγρός, Ελένη Χατζηκώνστα, Άγγελος Ηλιάδης, Κωνσταντίνος Σεβαστόπουλος, Κωνσταντίνος Μπερτζοβίτης, Σπυρίδων Τζιούτης, Άγγελος Τσιτσιμπάκος, Χαράλαμπος Σπηλιόπουλος, Κυριακούλα Λουκάκου, Πολύβιος Σκένδερ (1866 - 1923, ζωγράφος και κτηματίας, δώρισε, μεταξύ άλλων κτήμα 24,5 στρεμμάτων στην τότε περιοχή Κηφισιάς επί της οδού Λεβίδου, όπου βρίσκονται οι παρούσες εγκαταστάσεις του ορφανοτροφείου), Ελένη Σπηλιοπούλου και Νικόλαος Πλούμος. Προστάτης του ιδρύματος είχε ανακηρυχθεί ο ίδιος ο βασιλιάς Όθων (σελ. 57 λευκώματος).

Διοίκηση του Ιδρύματος

Η Διοίκηση του Ορφανοτροφείου ασκείται, βάσει Καταστατικού κανονισμού, από έξι πρόσωπα εκ των οποίων τα τρία είναι αιρετά μέλη (με ψηφοφορία που διενεργείται από το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων) και τα άλλα τρία μέλη είναι διορισμένα με απόφαση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής.

Πρόεδροι Δ.Σ.

Γεώργιος Σταύρου (1853 – 1869), Γεώργιος Βασιλείου (1869 – 1889), Παύλος Καλλιγάς (1889 – 1893), Μιχαήλ Μελάς (1893 – 1897), Κωνσταντίνος Κωστής (1897 – 1899), Ιωάννης Αντωνόπουλος (1899 – 1900), Λάμπρος Καλλιφρονάς (1900 – 1902), Σπυρίδων Μερκούρης (1902 – 1914), Κωνσταντίνος Κυριακός (1914 – 1939), Ιωάννης Θεολόγης (1939 - 1941), Νικόλαος Οικονομόπουλος (1941 - 1943), Επαμεινώνδας Παπαστράτος (1943 - 1954), Χ. Παναγιωτόπουλος (1954 - 1968), Ηλίας Στεργιόπουλος (1968 - 1969), Κωνσταντίνος Παπαγιάννης (1970 - 1975), Δημήτριος Μπουρλογιάννης (1975), Δημήτριος Κοντομηνάς (1975 - 1977), Γεώργιος Μακρής (1977 - 1980), Δημήτριος Γέροντας (1980), Σπύρος Πέτροβας (1981), Γιάννης Ιασονίδης (1982 - 1986), Γεώργιος Βερνίκος (1986 - 1989), Αρτέμιος Αναπλιώτης (1989 - 1994), Χαράλαμπος Δούμας (1994 - 1995), κυρία Ξηρουχάκη (1995), Δήμητρα Αυδικού - Παπαδάκη (1995), Πρόδρομος Ασημιάδης (1995 - 1997), Ιωάννης Ντελάκης (1998), Βασίλειος Κουλούρης (1998 - 1999), Βέρα Μεσσήνη (1999 - 2000), Βασίλειος Κουλούρης (2000 - 2001), Αντώνιος Ανδρικόπουλος (2001 - 2003), Αλέξανδρος Πανεθυμιτάκης (2003 - 2012), Γεώργιος Ιωαννίδης (2012 - 2016), Νικόλαος Κουρέτας (2016 - έως σήμερα).

Διευθυντές

Στη σελ. 90 του λευκώματος και έως το 1931 αναφέρονται οι Αριστείδης Γρηγοριάδης (1855 - 1868), Γεώργιος Λυμπεράκης (1868 - 1869), Δημήτριος Γραφειάδης (1869 - 1899), Αριστοτέλης Γραφειάδης (1899 - 1903), Άγγελος Κουτσογιάννης (1902), Μίνως Λάππας (1902 - 1915), Φίλιππος Γεωργαντάς (1903 - 1914), Δημήτριος Μπαλάνος (1915 - 1931), ... Χαρ. Παναγιωτόπουλος (1958) κ.α.

Πηγές

• Χρυσή στήλη των ευεργετών του έθνους. Εγκυκλοπαιδικόν Ημερολόγιον. 1912. σελίδες 150–151. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουλίου 2011. 
• Ιστοσελίδα Συλλόγου Φίλων ιδρύματος Χατζηκώστα Αθηνών [1]