Ομότιμη παραγωγή

Εισαγωγικά

Για να καταλάβει κάποιος τι είναι η ομότιμη παραγωγή πρέπει να συλλάβει την ακόλουθη έννοια της ομοτιμίας . Πρόκειται για ένα νέο τύπο κοινωνικών σχέσεων, όπου ο άνθρωπος έχει σχέση άμεσα με τον άλλον άνθρωπο, χωρίς μεσάζοντες και περιορισμούς (peer to peer/P2P). Αυτή η έννοια αναφέρεται σε σχέσεις όπου κάθε μέλος μιας κοινότητας, κάθε άνθρωπος, μπορεί να συμβάλει αλλά και να επωφεληθεί από την διατήρηση, συντήρηση ή και δημιουργία ενός κοινού πόρου. Είναι γεγονός ότι τέτοιες σχέσεις προϋπήρχαν πριν από την ιστορία αλλά και υπάρχουν διάσπαρτες ακόμα παντού. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από πρωτόγονες κοινωνικές δομές που ενυπήρχε η ομοτιμία είναι οι κοινότητες τροφοσυλλεκτών.

Τα τελευταία χρόνια, η ευρεία διαδικτύωση επέτρεψε να επανέλθουν δυναμικά αυτού του είδους οι κοινωνικές σχέσεις. Η ευρεία διάδοση του διαδικτύου επέτρεψε σε μικρές ομάδες ανθρώπων να αλληλεπιδράσουν δημιουργικά και να δράσουν ομότιμα. Στο παράδειγμα μπαίνουν οι δυνατότητες διαμοιρασμού αρχείων, όπου διασυνδεμένοι χρήστες, μέσω τερματικών ανταλλάσσουν κώδικα, ιδέες, αρχεία, πνευματικά προϊόντα (ήχο, ομιλίες, podcast, μουσική, εικόνες, βίντεο, προγράμματα, βιβλία, περιοδικά, υπότιτλους, γραφικά, σχέδια, codecs, drivers, παιχνίδια κ.λπ.). Αυτές οι τακτικές διαμοιρασμού, που ξεκίνησαν με τα πρωτόκολλα ftp, μέσω των κοινοτήτων IRC και επεκτάθηκαν στα ψηφιακά φόρα, τα κοινωνικά δίκτυα και τις τεχνικές διαμοιρασμού, μέσω κοινών server διαμοιρασμού αρχείων, μέσω της τεχνολογίας torrent αλλά και του streaming, την wikipedia, αποτελούν ένα ευρύ σύνολο τεχνικών διαμοιρασμού P2P που επιτρέπει στους χρήστες παγκοσμίως να αλληλεπιδρούν και να συνεργάζονται. Βλέπουμε ότι η σχέση, η επικοινωνία μέσω αυτών των διόδων και των τεχνολογικών εργαλείων μπορεί και δημιουργεί αξία για την κοινότητα και για το άτομο.

Δεν είναι απαραίτητο κάθε τι που εμπλέκεται να έχει προέλθει ή να ενστερνίζεται την ομοτιμία. Οι άνθρωποι, οι κοινότητες, στον ψηφιακό κόσμο έχουν εντρυφήσει στις ομότιμες σχέσεις, και αυτές πια αναπαραγάγουν και προωθούν. Πολλοί λένε ότι αυτό μπορεί να συνεχιστεί μόνο όσο δεν μπορούν οι δύο πυλώνες της συμβατικής οικονομίας να επιβληθούν στο ιντερνετικό σύμπαν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι επειδή πρόκειται για παγκόσμιο κίνημα, στους χώρους των hacker, των cracker, των ομότιμων παραγωγών και των τελικών χρηστών, οι θεσμικοί είναι κάθε φορά ένα βήμα πίσω. Τα παραδείγματα αρκετά, torrent sites, forums, δίκτυα υποτιτλισμού, διώξεις και μπλοκάρισμα πρόσβασης, κατέβασμα σελίδων κλπ.

Βέβαια η ομότιμη παραγωγή δεν περιορίζεται μόνο στον διαμοιρασμό, υπάρχει και ο ανοιχτός κώδικας, τα ανοιχτά project (στον ψηφιακό και στον φυσικό κόσμο), οι συναντήσεις ανταλλαγής τεχνογνωσίας. Μπορεί η τεχνολογία να είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο που έδρασε σαν καταλύτης για την ανάδειξη της ομοτιμίας και της ομότιμης παραγωγής, παρόλα αυτά φαίνεται ότι ο ψηφιακός κόσμος καθρεφτίζεται και στον κανονικ , με αποτέλεσμα πολλά μοτίβα σκέψης και οργάνωσης να ψάχνουν να εκφραστούν και στον "πραγματικό" κόσμο, στα πεδία της οικονομίας -π.χ. στην αγροτική παραγωγή, σε συνεργατικά εγχειρήματα, της πολιτικής μέσω αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών αλλά και στην κοινωνία, με την ενεργή δράση μέσα στις κοινότητες, το χακάρισμα της πόλης, βλ. Βαρκελώνη. Επομένως, με τη βοήθεια του διαδικτύου, οι πληροφορίες μπορούν να ταξιδεύουν αλλά και να αναπαράγονται, να ανακατεύονται και παράγουν νέα αξία χρήσης. Ωστόσο, δεν πρόκειται για κάτι που αφορά μόνο τον ψηφιακό κόσμο, στην ουσία η ομοτιμία "ξαναγεννήθηκε" από την ανάγκη για αυτορρύθμιση μέσα στα ψηφιακά, και τείνει να αποτελέσει ένα από τα βασικά εργαλεία για την ανάδυση ενός νέου εναλλακτικού παραδείγματος για τον κόσμο που έρχεται, αφού καταφέρνει και περιγράφει την ικανότητα να συμβάλλει στη δημιουργία και τη συντήρηση ενός κοινού.

Πιο Αναλυτικά

Ο όρος "ομοτιμία" (peer to peer,P2P), σύμφωνα με τους Bauwens και Κωστάκη αποτελεί μια "νέα κοινωνική, πολιτική και οικονομική δυναμική". Χαρακτηρίζεται δε ως "ένας τρόπος διανομής των πόρων που περιλαμβάνει αμοιβαιότητα μεταξύ του ατόμου και του κοινού πόρου" και επιπλέον "αναφέρεται ως συνώνυμο της κοινοκτημοσύνης (commoning). Η ομοτιμία επιτρέπει έναν νέο τρόπο παραγωγής που χαρακτηρίζεται από νέες σχέσεις παραγωγής και ο οποίος ονομάζεται "βασισμένη στα "κοινά" ομότιμη παραγωγή" (peer production). Ο όρος "ομότιμη παραγωγή" περιγράφει συγκεκριμένα "την ικανότητα να συμβάλλουμε στη δημιουργία και τη συντήρηση κάθε κοινόχρηστου πόρου".

Ο νέος αυτός τρόπος παραγωγής χαρακτηρίζεται από αξίες όπως η αλληλεγγύη, η συνεργασία, η συμμετοχικότητα, η κοινοκτημοσύνη, ο διαμοιρασμός και η κοινωνική καινοτομία.

Οι ομότιμοι δημιουργοί (peers) μοιράζονται άυλους πόρους, όπως την πληροφορία και τη γνώση, ανάλογα με τις ανάγκες τους και προσφέρουν στην κοινή δημιουργία ανάλογα με τις ικανότητες τους. Είναι μια διεργασία συλλογής και ανταλλαγής πόρων μεταξύ ενός μεγάλου αριθμού ατόμων χωρίς προκαθορισμένη ιεραρχία και δομή.

Ο όρος ομότιμη παραγωγή (peer production) πρωτοπαρουσιάστηκε το 2002 από τον Yochai Benkler, καθηγητή του Πανεπιστημίου Xάρβαρντ. Είναι ένας τρόπος παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών που βασίζεται στις αυτό-οργανωμένες κοινότητες ανθρώπων οι οποίοι συνεργάζονται για την επίτευξη ενός κοινού σκοπού και συμμετέχουν σε ισότιμη βάση (equal footing).

Η "βασισμένη στα κοινά ομότιμη παραγωγή¨" (ΒΚΟΠ) αναγνωρίστηκε αρχικά "ως ένας νέος τρόπος δημιουργίας και διανομής αξίας, όπου δίνεται η ευκαιρία σε άτομα, με δυνατότητα σύνδεσης στο διαδίκτυο, να επικοινωνούν, να αυτοοργανώνονται και να συνδημιουργούν ψηφιακά κοινά γνώσης λογισμικού και σχεδίων. Η νέα αυτή μέθοδος χρησιμοποιεί μηχανισμούς παγκόσμιου συντονισμού, αξιοποιώντας ταυτόχρονα τη δυναμική μικρών ομάδων, οι οποίες χαρακτηρίζουν τις ανθρώπινες φυλές. Η ΒΚΟΠ ( peer to peer,P2P) επέτρεψε την παγκόσμια κλιμάκωση της δυναμικής των μικρών ομάδων καθώς είναι ανοικτή σε όσους έχουν δεξιότητες να συνεισφέρουν σε ένα κοινό έργο συγκεντρώνοντας τη γνώση κάθε συμμετέχοντος. Όπως αναφέρεται στους Κωστάκη και Bauwens η ΒΚΟΠ "βασίζεται σε ανοιχτές εισροές συνεισφορών, με συμμετοχικές διαδικασίες συντονισμού της παραγωγής και κοινόχρηστους πόρους ως αποτέλεσμα ".Το σύστημα αυτό δεν αντιμετωπίζει την εργασία ως εμπόρευμα όπως την αντιμετωπίζει το αγοραίο σύστημα παραγωγής.

Ομότιμος πολίτης: είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν άνθρωπο που συνεργάζεται ελεύθερα και ισότιμα με άλλους ανθρώπους, αλληλοεπιδρά, ώστε να δημιουργήσει αξίες(συνεργασία, αλληλεγγύη, ισότητα, διαμοιρασμός) υπό την μορφή των κοινών, μέσα από τις οποίες διαμορφώνεται και αυτός ο ίδιος.

Πλαίσιο

Ο Benkler παρουσιάζει την ομότιμη παραγωγή ως ένα νέο παραγωγικό φαινόμενο, όπως προέκυψε από τη μελέτη των πρώτων πρακτικών που παρατηρήθηκαν στο χώρο του ελεύθερου λογισμικού και λογισμικού ανοικτού κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ) και στο χώρο του διαδικτύου. Ο ορισμός της ομότιμης παραγωγής αφορά περισσότερο τη διεργασία της μετατροπής μίας εισροής (input) σε ένα αποτέλεσμα (output), εστιάζοντας στην αποκεντρωμένη δομή και συμμετοχική μέθοδο εργασίας.

Παραδείγματα

Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα ομότιμης παραγωγής αποτελούν το λογισμικό ανοικτού κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ), το Ελεύθερο λογισμικό, το λειτουργικό σύστημα GNU/Linux, ο Apache HTTP εξυπηρετητής, η εγκυκλοπαίδεια Wikipedia, το Project Gutenberg.

Βασισμένη στα κοινά ομότιμη παραγωγή  

Αντίστοιχα, στο «The Wealth of Networks» (2006), ο Benkler εισάγει την έννοια της «βασισμένης στα κοινά ομότιμης παραγωγής» ([commons-based peer production – CBPP). Η διαφορά σε αυτήν την προσέγγιση είναι η εστίαση στους πόρους και τα αποτελέσματα της διεργασίας και κυρίως η σχέση των συμμετεχόντων με αυτά. Η βασισμένη στα κοινά ομότιμη παραγωγή είναι αποτέλεσμα συνδυασμού της παραγωγής με βάση τα κοινά (ελεύθερη χρήση των μέσων και των αποτελεσμάτων) και της ομότιμης παραγωγής (αποκεντρωμένη οργάνωση και αυτο-προσδιοριζόμενη, συμμετοχική μέθοδος εργασίας).

Το επαναστατικό στοιχείο της βασισμένης στα κοινά ομότιμης παραγωγής είναι ότι τα μέσα και τα αποτελέσματα της δεν αποτελούν αντικείμενα αποκλειστικής ιδιοκτησίας. Αντίθετα, διαμοιράζονται μεταξύ των συμμετεχόντων στο πλαίσιο μίας θεσμικής δομής η οποία διαθέτει τους πόρους ισότιμα σε όλους ανάλογα με την κρίση τους. Ανήκουν δηλαδή στη σφαίρα αυτών που ονομάζονται «κοινά» (commons), ή αλλιώς δημόσια, ελεύθερα αγαθά. Παραδοσιακά, ο χώρος των κοινών θεωρούταν ότι βρίσκεται εκτός της παραγωγικής οικονομίας. Οι κοινοί πόροι αντιμετωπίζονταν ως εν δυνάμει παραγωγικοί πόροι, που θα μπορούσαν να παράγουν αξία εφόσον υπεισέλθουν υπό κάποιο καθεστώς διαχείρισης ή ιδιοκτησίας, από το κράτος ή τον ιδιωτικό τομέα. Ωστόσο, ένας νέος τύπος σχέσεων συνεργασίας και παραγωγής αναδεικνύει την προοπτική των κοινών πόρων στην παραγωγή αξίας, παραμένοντας στη σφαίρα των κοινών, μέσα από μία διεργασία η οποία τα προστατεύει και τα ανατροφοδοτεί. Για το λόγο αυτό η βασισμένη στα κοινά ομότιμη παραγωγή αναφέρεται συχνά και ως ένας τύπος «κοινωνικής παραγωγής».

Οι Κωστάκη και Bauwens στο «Πως να δημιουργήσουμε μια παγκόσμια και ευημερούσα οικονομία βασισμένη στα κοινά» (2018), αναφέρουν ότι μέσω της βασισμένης στα κοινά ομότιμης παραγωγής (ΒΚΟΠ) εμφανίζεται ένα νέο οικοσύστημα δημιουργίας αξίας το οποίο αποτελείται από τρία θεσμικά όργανα: την παραγωγική κοινότητα, τον επιχειρηματικό συνασπισμό με γνώμονα τα κοινά και την κοινωφελή ένωση.

• Η παραγωγική κοινότητα περιλαμβάνει όλους τους συντελεστές οι οποίοι συμμετέχουν σε ένα έργο ΒΚΟΠ. Το βασικό χαρακτηριστικό, σε σχέση με τα συστήματα που βασίζονται στη μισθωτή εργασία, είναι ότι το συγκεκριμένο σύστημα θα πρέπει να παραμείνει ανοιχτό στις συνεισφορές.
• Ο επιχειρηματικός συνασπισμός με γνώμονα τα κοινά επιχειρεί να δημιουργήσει κέρδη ή πόρους διαβίωσης για την κοινότητα, παράγοντας προστιθέμενη αγοραία αξία, με βάση τους κοινόχρηστους πόρους. Τα ίδια τα ψηφιακά κοινά ωστόσο είναι έξω από την αγορά και δεν υπόκεινται στους νόμους προσφοράς και ζήτησης. Καθοριστικό ρόλο στη σχέση των επιχειρηματιών, της κοινότητας και του κοινού πόρου από τον οποίο εξαρτώνται, είναι το αν η σχέση αυτή έχει στόχο στη μακροβιότητα ή την εκμετάλλευση.
• Ως κοινωφελή ένωση μπορούν να θεωρηθούν οι οργανισμοί υποδομής των κοινών δηλαδή οι οργανισμοί οι οποίοι διαχειρίζονται τις υποδομές της κοινής συνεργασίας. Πίσω από κάθε σχέδιο παραγωγής κοινών, βρίσκεται πάντα κάποια οργάνωση υποστήριξης των υποδομών, καθώς δεν μπορεί να υπάρξει παραγωγή χωρίς υποδομές.

Η ομότιμη παραγωγή (peer production) αποτελεί μία διαδικασία συλλογής και ανταλλαγής, κυρίως, άυλων πόρων μεταξύ των συνεργαζόμενων και αυτοοργανωμένων υποκειμένων μιας κοινότητας τα οποία συμμετέχουν σε ισότιμη βάση για την επίτευξη ενός κοινού στόχου. Η ανάπτυξη του εγχειρήματος οφείλεται στην ανάγκη για τη χρήση ενός ελεύθερου λογισμικού με σκοπό το διαμοιρασμό γνώσης που προκύπτει από μαζική συνεργασία.

Ενδεικτικό παράδειγμα γνωσιακών και ψηφιακών κοινών που βασίζονται σε ομότιμες πρακτικές αποτελεί το P2P Lab μια διεπιστημονική ερευνητική κολεκτίβα η οποία δραστηριοποιείται στην ανάπτυξη των ψηφιακών κοινών και την τεχνολογία. Με τη στήριξη της ερευνητικής ομάδας του P2P Lab, αναπτύσσονται εγχειρήματα ένα από τα οποία είναι η δράση των Tzoumakers. Οι Tzoumakers αποτελούν ένα κοινοτικό-ανοιχτό εργαστήριο στο οποίο μια κοινότητα αποτελούμενη από παραγωγούς, αγρότες, κτηνοτρόφους και μελισσουργούς, αλλά και μηχανικούς, γεωπόνους και επαγγελματίες του αγροδιατροφικού τομέα, ανταλλάσσει ιδέες και επεξεργάζεται παλιό εξοπλισμό ή κατασκευάζει εργαλεία από την αρχή για αγροτική παραγωγή μικρής κλίμακας με συνεργατικό και συλλογικό τρόπο. Το εργαστήριο λειτουργεί από το 2018 και στεγάζεται στο παραχωρημένο από το Δήμο Βόρειων Τζουμέρκων, πολιτιστικό κέντρο του χωριού Καλέντζι στα Τζουμέρκα των Ιωαννίνων. Το εργαστήριο των Tzoumakers είναι ανοιχτό προς όλους, ανεξαρτήτως επιπέδου εξοικείωσης με τα εργαλεία, και δίνει τη δυνατότητα για δωρεάν χρήση του με σκοπό την κατασκευή εργαλείων για ιδία χρήση ή για τρίτους αλλά και για δανεισμό. Επιπροσθέτως, η λίστα των εργαλείων που έχουν κατασκευαστεί στο εργαστήριο διατίθεται δωρεάν στην ιστοσελίδα τους συνοδευόμενη από τα σχεδιαστικά αρχεία και τους οδηγούς κατασκευής, ενισχύοντας κατά αυτόν τον τρόπο τη μετάδοση της τεχνογνωσίας τους. Οι παραπάνω ενέργειες πραγματοποιούνται υπό τους όρους της προσφοράς, διαμοιρασμού, εθελοντισμού, συλλογικότητας και συνεργατικότητας, αξίες στις οποίες βασίζεται η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία.

---

Συνέχιση στα κοινά ομότιμη παραγωγή

Η ομότιμη παραγωγή βασισμένη στα Κοινά, για να συνεχιστεί, να μπορέσει να εδραιωθεί, και να ισχυροποιηθεί απέναντι στα κυρίαρχα μοντέλα παραγωγής της πληροφορίας, θα πρέπει να έχει συνεχείς πρόσβαση τόσο στα άυλα όσο και στα υλικά μέσα που της χρειάζονται. Η ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφορία, προφανώς και είναι πρωταρχικής σημασίας ζητούμενο και διεκδίκηση, και κατ' επέκταση η πρόσβαση στο διαδίκτυο, και στα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας. Χρήση τεχνολογιών, που θα επιτρέπουν ανεμπόδιστα, και εύκολα, το στήσιμο αλλά και την διασύνδεση αυτόνομων δικτύων, ανεμπόδιστη χρήση του φάσματος συχνοτήτων, αλλά και την ανάπτυξη ενός Κοινοτικού ασύρματου ιντερνέτ, ώστε να υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση χωρίς αποκλεισμούς. Θα πρέπει να εξελιχθούν νομικά εργαλεία, για θωράκιση, αλλά και για επέκταση της ομότιμης παραγωγής, χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος ιδιωτικοποίησης του πηγαίου κώδικα με στόχο την μεγιστοποίηση των κερδών. Αυτά όλα όμως για να λειτουργήσουν, χρειάζεται και υλική υποδομή, όποτε πρέπει να βρεθούνε φόρμουλες ανεύρεσης χρηματικού κεφαλαίου. Προς αυτή την κατεύθυνση, μπορεί να κινηθούν οι παράπλευρες οικονομίες που προέρχονται από την χρήση του ελεύθερου λογισμικού, και γενικά έσοδα που ενισχύουν την ομότιμη παραγωγή, και όχι την επιδίωξη μεγιστοποίησης κέρδους. Μέσω της ομότιμης τεχνολογίας, λειτουργεί και το ψηφιακό νόμισμα Bitcoin, που κάνει εφικτές τις άμεσες πληρωμές στον οποιοδήποτε, οπουδήποτε στον κόσμο, διαχειρίζοντας τις συναλλαγές και παράγοντας χρήμα μέσω της συλλογικής συνεργασίας και χωρίς την συμμετοχή κεντρικής εξουσίας. Όλες αυτές οι δράσεις χρειάζονται ενέργεια, έτσι, η ομότιμη παραγωγή, προσπαθεί και εκεί να κάνει κάποια βήματα, ούτως ώστε να αναπτύξει αυτόνομα συστήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μικρής κλίμακας, που δεν συνδέονται στο κεντρικό σύστημα διανομής, και προορίζεται για οικιακές εφαρμογές.

Ομότιμη υλική παραγωγή

Για την παραγωγή των υλικών αγαθών απαιτείται ο σχεδιασμός και η κατασκευή τους. Ο σχεδιασμός μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τη χρήση ελεύθερου λογισμικού, όπου ο καθένας μπορεί να το χρησιμοποιήσει, να το μεταβάλει, να το τροποποιήσει, να το βελτιώσει. Στο στάδιο της κατασκευής τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Θα πρέπει να γίνει χρήση κοινών πόρων και να δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο δίκτυο ανθρώπων που, εκμεταλλευόμενοι το ελεύθερο λογισμικό και τα διαθέσιμα σε αυτούς υλικά, θα παράγουν τοπικά. Ιδιαίτερα και σημαντικά θέματα αποτελούν η χρηματοδότηση (κόστος παραγωγής) και η απαιτούμενη για την παραγωγή ενέργεια. Και τα δύο μπορούν να αντιμετωπιστούν με τα αντίστοιχα χρηματοδοτικά και ενεργειακά προγράμματα peer to peer.

Ομότιμη Διακυβέρνηση

Αν η ομότιμη παραγωγή περιγράφει τις διαδικασίες παραγωγής πληροφορίας, τότε η «ομότιμη διακυβέρνηση» περιγράφει τον τρόπο που οργανώνεται αυτή η παραγωγή. Έτσι, η ομότιμη διακυβέρνηση δεν θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο από ένας «από τα κάτω», συμμετοχικός τρόπος λήψεως αποφάσεων, που είναι αποτέλεσμα συνεργασίας, ελεύθερου διαλόγου, διάδρασης απόψεων και ιδεών των ομότιμων πολιτών. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, είναι το γεγονός, ότι οι ομότιμες κοινότητες υπερβαίνουν τα όποια στενά γεωγραφικά όρια, και η επικοινωνία είναι ανοιχτή για όλους, καταργώντας τις τυπικές ιεραρχίες, αναδεικνύοντας ως κυρίαρχη δομή την δικτυακή. ‘Έτσι, υπάρχει οριζόντια διασύνδεση όλων που συμμετέχουν σε ένα ομότιμο εγχείρημα, και μέσα από αυτοοργάνωση, ο καθένας μπορεί να συνεισφέρει όπως μπορεί και θέλει, να αποχωρήσει ελεύθερα αν θέλει, διατηρώντας όμως σε υψηλό επίπεδο την ποιότητα της ομότιμης παραγωγής. Η ομότιμη διακυβέρνηση προφανώς είναι ατελής μορφή και εξελίσσεται συνεχώς, αλλά καταφέρνει να συντονίζει συστήματα που πολλές φορές είναι πολύπλοκα, κάνοντας τα λειτουργικά και παραγωγικά.  Σε περίπτωση λήψης αποφάσεων καθοριστικής σημασίας, μια αυθόρμητη ιεραρχία αναδύεται, και αναγνωρίζεται κάποιος «καλοκάγαθος δικτάτορας», μέσα από την εν γένει προσφορά του και αναλαμβάνει να λάβει αυτές τις αποφάσεις. Όμως σε περίπτωση που η εξουσία αυτή γίνει κακοπροαίρετη τότε μπορεί να υπάρξει αντίδραση μέχρι και έξοδος από το εγχείρημα, ασκώντας έτσι μία μορφή «ελέγχου» των αποφάσεων.

Παραδείγματα

Η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια Wikipedia, η διαδικτυακή πλατφόρμα για διόρθωση κειμένων (Distributed Proofreaders), που αναρτώνται με το Project Gutenberg.

Βασικά χαρακτηριστικά

Παρά την πληθώρα των εγχειρημάτων που παρατηρούνται σε ένα μεγάλο εύρος τομέων και δραστηριοτήτων, ο Benkler διακρίνει τρεις βασικές αρχές που αποτελούν κοινά χαρακτηριστικά σε αυτά τα εγχειρήματα, καθώς και κρίσιμους παράγοντες για την επιτυχή υλοποίηση και ολοκλήρωση τους:

1. Αρθρωτή δομή (modularity): Τα ομότιμα έργα αποτελούνται από πολλά μικρότερα, διακριτά συστατικά μέρη (modules), το καθένα από τα οποία μπορεί να παραχθεί αυτόνομα. Ο διαχωρισμός αυτός επιτρέπει πολλούς ανεξάρτητους συμμετέχοντες να εργάζονται με ασύγχρονο τρόπο, χωρίς να εξαρτάται η εργασία του ενός από την εργασία του άλλου.
2. Διαφορετικός βαθμός ανάλυσης (granularity) των συστατικών μερών: Διαφορετικά επίπεδα ανάλυσης των συστατικών μερών, και συνεπώς μεγαλύτερα και μικρότερα συστατικά μέρη, κινητοποιούν άτομα με μεγαλύτερα ή μικρότερα κίνητρα, αντίστοιχα, στο να συνεισφέρουν, ανάλογα με το ενδιαφέρον τους, αλλά και τις ικανότητές τους. Έτσι σε ένα ομότιμο έργο διακρίνονται μεγαλύτερα μέρη με ιδιαίτερες απαιτήσεις σε χρόνο και ικανότητες των συμμετεχόντων, έως πολύ μικρά μέρη, η υλοποίηση των οποίων δεν απαιτεί περισσότερο από 5 λεπτά ενασχόλησης κάποιου, ακόμη και στο πλαίσιο ενός καθημερινού ψυχαγωγικού «ξεφυλλίσματος» στο ίντερνετ (browsing).
3. Χαμηλού κόστους ολοκλήρωση: Ως ολοκλήρωση (integration) εννοείται η ενσωμάτωση όλων των συστατικών μερών στο τελικό αποτέλεσμα. Στη διαδικασία της ολοκλήρωσης, εμπεριέχεται τόσο ο μηχανισμός της ενσωμάτωσης όλων των συνεισφορών σε ένα ολοκληρωμένο προϊόν, όσο και ο ποιοτικός έλεγχος του κάθε συστατικού μέρους ξεχωριστά, αποφεύγοντας σφάλματα που προκύπτουν από τη λανθασμένη αντίληψη του κάθε συμμετέχοντα, σχετικά με τις ικανότητές του, τους στόχους του έργου κ.α.

Τα πλεονεκτήματα

Τη στιγμή που οι πιο προηγμένες οικονομικά χώρες υιοθετούν μοντέλα ανάπτυξης βασισμένα στην παραγωγή πληροφορίας, το κόστος απόκτησης και χρήσης των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας (π.χ. ο προσωπικός υπολογιστής και το διαδίκτυο) όλο και μειώνεται, κάνοντάς τες προσβάσιμες σε όλο και περισσότερους ανθρώπους . Έτσι όλο και περισσότεροι έχουν τα μέσα για να δημιουργήσουν πληροφορία. Αυτές οι αλλαγές διαμορφώνουν ένα νέο πλαίσιο επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης και δικτύωσης μέσα από το οποίο αναδύεται ένα νέο μοντέλο παραγωγής, ριζικά διαφορετικό από το κυρίαρχο βιομηχανικό. Ο νέος αυτός τρόπος παραγωγής διαμορφώνει και ταυτόχρονα διαμορφώνεται από αξίες όπως η συνεργασία, η συμμετοχικότητα, η αλληλεγγύη, ο διαμοιρασμός, η κοινοκτημοσύνη, η κοινωνική καινοτομία.

Η ομότιμη παραγωγή είναι ένα πιο παραγωγικό σύστημα για τη δημιουργία πνευματικής αξίας από αυτό της ελεύθερης αγοράς ή του γραφειοκρατικού κράτους. Παράγει πλεόνασμα ελευθερίας καθώς υποκινείται από τις υψηλότερες ανάγκες του ανθρώπου για έκφραση, συνεργασία και επικοινωνία. Η ομότιμη παραγωγή ανατρέπει την κυρίαρχη πίστη ότι ο άνθρωπος, ως ορθολογικό ον, προσπαθεί αποκλειστικά για τη μεγιστοποίηση του προσωπικού του χρηματικού κέρδους. Στις ομότιμες πλατφόρμες εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες –οι ομότιμοι– συνεργάζονται, συνεισφέροντας ο καθένας κάτι από τις δυνατότητές τους προς έναν κοινό στόχο. Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας ανήκει στη δημόσια σφαίρα και διατίθεται ελεύθερα πίσω στην κοινότητα και σε όλον τον κόσμο.

Σε αντίθεση με τις αγορές, το ιερό δισκοπότηρο της σύγχρονης οικονομικής αντίληψης, στην ομότιμη παραγωγή η κατανομή των πηγών και των αγαθών δεν γίνεται μέσα από τους μηχανισμούς των τιμών. Γίνεται μέσα από υβριδικές μορφές διακυβέρνησης. Αυτό που παράγεται δεν είναι χρηματικό κέρδος αλλά αξία χρήσης.

Αναφορές

[1] Αρχειοθετήθηκε 2021-04-23 στο Wayback Machine.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Wealth of Networks - To βιβλίο του Yochai Benkler για την ομότιμη παραγωγή.
• Tο ίδρυμα για τις ομότιμες εναλλακτικές - Βιβλιοθήκη wiki στα ελληνικά με θεμελιώδη κείμενα σχετικά με τις ομότιμες πρακτικές.
• Το Ομότιμο Μανιφέστο (ελληνικά)
• Oμότιμη παραγωγή (βίντεο, ελληνικά)
• Ομότιμη παραγωγή, P2P Foundation (Εισαγωγικό άρθρο)