Ξενιάκος Ηρακλείου

Ο Ξενιάκος είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Βιάννου στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου. Ανήκει στην Επαρχία Πεδιάδος του Νομού Ηρακλείου.

Ξενιάκος
Άποψη του χωριού από νοτιοδυτικά
Ξενιάκος Ξενιάκος
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Κρήτης
Περιφερειακή Ενότητα	Ηρακλείου
Δήμος	Βιάννου
Δημοτική Κοινότητα	Ξενιάκου
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Κρήτη
Νομός	Ηρακλείου
Υψόμετρο	500
Πληθυσμός
Μόνιμος	47
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
http://www.xeniako.gr
Σχετικά πολυμέσα

Άποψη από τον Ξενιάκο.

Βρίσκεται στις νότιες υπώρειες του όρους Βιργιωμένο, της οροσειράς Δίκτης (υψ. 1.414 μ.) σε απόσταση 54 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία , την καλλιέργεια δικτάμου και με την κτηνοτροφία. Στον οικισμό βρίσκεται ο ναός του Γενεσίου της Θεοτόκου.

Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο “Καποδίστριας”, μέχρι το 2010, ο Ξενιάκος ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Ξενιάκου, του πρώην Δήμου Βιάννου του Νομού Ηρακλείου.

Τοποθεσία

Ο Ξενιάκος βρίσκεται μέσα σε μια κοιλάδα, που τη διαρρέει ο χείμαρρος με το τοπικό όνομα Κουρκουζάνης προερχόμενος από τα βουνά της Δίκτης και το υψίπεδο της Εργάνου. Οι όχθες του είναι κατάφυτες από μεγάλα πλατάνια, πανύψηλες καρυδιές, πορτοκαλιές και άλλα οπωροφόρα δέντρα. Στα παραπλήσια περιβόλια καλλιεργούνται κηπευτικά και δίχταμος.

Ιστορικά στοιχεία

Απογραφές

Το χωριό Ξενιάκος δεν αναφέρεται στις βενετικές απογραφές ούτε στις τουρκικές. Μόλις το 1881 αναφέρεται ότι είχε 156 Χριστιανούς κατοίκους. Επίσης, το 1881 έχουμε και την πρώτη αναφορά στο Κατωφύγι, το οποίο είχε 100 Χριστιανούς κατοίκους. Σήμερα οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και με την κτηνοτροφία.

Ονομασία - Ιστορία

Ο ναός της Παναγίας Κατοποδιανής, στο Κατωφύγι.

Το χωριό ιδρύθηκε γύρω στα 1600 από κάποιον ξένο ονόματι Ντάμπαχης, ο οποίος έκτισε ένα μικρό Μετόχι, στο σημείο που είναι σήμερα τα τελευταία σπίτια στο δρόμο που οδηγεί στο Κατωφύγιον. Εκεί διατηρούνταν επί πολλά χρόνια μια ταβέρνα της εποχής. Με το πέρασμα των χρόνων, το χωριό μεγάλωσε και πήρε τη μορφή που έχει σήμερα. Επειδή ήταν ξένος ο Ντάμπαχης που το ίδρυσε, το χωριό έλαβε την ονομασία Ξενιάκος (αναφέρεται και Ξενιάκω).

Αναφέρεται απλά ως μετόχι της Εμπάρου.

Στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583 η Έμπαρος αναφέρεται με 280 άντρες για εργασία, 213 παιδιά, 15 γέρους και 531 γυναίκες, σύνολο (;) 939 άτομα.

Επέρχεται η επιδημία πανούκλας του 1592 και στην τουρκική απογραφή του 1671 για φορολογική χρήση αναφέρεται η Έμπαρος μετά των μετοχίων και εξαιρουμένων ανηλίκων, γερόντων και κληρικών να διαθέτει χριστιανούς 54 πλούσιους, 81 μεσαίας τάξης, 34 πτωχούς,δηλαδή 169 άτομα.

Ο Μ. Χουρμούζης Βυζάντιος αναφέρει το 1832 τον Ξενιάκο ως Μετόχι με 7 χριστιανικές οικογένειες και δύο εκκλησίες ενώ πριν το 1821 διέθετε 30 χριστιανικές οικογένειες, 7 οθωμανικές και δὐο εκκλησίες και το επάγγελμα αυτών ανθρακοποιοί.

Δείτε: Κοινότητα Ξενιάκου

Τα αντίστοιχα στοιχεία για την Έμπαρο είναι: πριν το 1821 , 5 χριστιανικές και 120 οθωμανικές με 16 εκκλησίες και 9 ελαιοτριβεία, ενώ το 1832 είχε 4 χριστιανικές, 52 οθωμανικές οικογένειες, 1 εκκλησία, 1 τζαμί και 2 ελαιοτριβεία.

Οι κάτοικοί του Ξενάκου έλαβαν μέρος σ' όλες τις επαναστάσεις από την εποχή του Κρητικού πολέμου (1645-1669) ως την Ένωση (1913). Ο Γεώργιος Αντωνακάκης, οπλαρχηγός και Εμμανουήλ Περάκης, καπετάνιος, ήταν Ξενιακιανοί ( αναγνωρισμένοι επίσημα έπαιρναν αργότερα τιμητική σύνταξη) που δέχονταν εντολές από τον Αρχηγό Εμπάρου Μιχαήλ Τυλιανάκη ή Παπίτσα. Πήραν δε μέρος με τ' ασκέρι τους στη λεγόμενη "Μάχη της Εμπάρου που έγινε στις 28 Μαΐου 1878, εμπόδισαν δε πολλές φορές τους Τούρκους να περάσουν προς το Οροπέδιο Λασιθίου, κρατώντας καίριες θέσεις στις ορεινές περιοχές του χωριού.

Κάτοικοι του χωριού επίσης έλαβαν μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους και στην Μικρασιατική εκστρατεία, καθώς και στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο και την Εθνική Αντίσταση.

Το Δημοτικό Σχολείο Ξενιάκου ιδρύθηκε τον Απρίλη του 1924 και λειτούργησε από την 1η Σεπτεμβρίου 1924, ως Μονοτάξιο. Το 1925 άρχισε η ανέγερση δημόσιου διδακτηρίου στον παρακείμενο της εκκλησίας χώρο, ενώ το Σχολείο λειτούργησε τότε στη νεόκτιστη οικία του παπα-δάσκαλου Ηράκλειου Φραγκάκη στο μέσο του χωριού, μέχρι την αποπεράτωση του διδακτηρίου. Το κτίριο του παλιού Σχολείου έχει παραχωρηθεί, σήμερα, ως προς τη χρήση του στον Πολιτιστικό Σύλλογο του χωριού.

Η κοινότητα σε σχέση με τον δήμο.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

• Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• «Φωτογραφίες από το χωριό». users.sch.gr. Ανακτήθηκε στις 3 Απριλίου 2023.