Μονδαία

Η Μονδαία ήταν αρχαία ελληνική πόλη της Περραιβίας, ΒΔ της Ελασσόνας, η οποία δεν αναφέρεται στους γνωστούς αρχαίους συγγραφείς, αλλά μας είναι γνωστή από επιγραφές.

Επίσης δεν αναφέρεται σε κανένα λεξικό αρχαίων λέξεων. Η λέξη Μονδαία προέρχεται - ως επιθετικός προσδιορισμός- από τη λέξη «μόνδα», που συναντάται σπάνια.

Η Μονδαία είχε πολιούχο τη θεά του δικαίου Θέμιδα και ήταν το κέντρο ενός μικρού Κοινού, μιας συσσωμάτωσης με τις γύρω πολίχνες, του "Μονδαιατάν το Κοινόν".

Τοποθεσία

Σήμερα τοποθετείται στα σύνορα Κρανιάς και Λουτρού Ελασσόνας, όπου καταλήγει Ανατολικά το οροπέδιο της Δεσκάτης, συγκεκριμένα στη θέση «Καστρί Λουτρό» που είναι λόφος με όνομα Πετρωτό και τη γύρω ποταμιά «μύλο του Τσιγαρίδα», που εποπτεύεται από τον ψηλότερο Κρανιώτικο λόφο "Παλιόκαστρος" όπου διακρίνονται ίχνη τείχους, (λίγη κεραμική αρχαιότερη) και βρέθηκαν αρχαίοι τάφοι-θήκες. Στο "Καστρί" είναι εμφανή τείχη που ορίζουν ακρόπολη και χτίσματα που σε παλιότερες εποχές ήταν πάνω απ' το έδαφος. Κεραμική στη νοτιοδυτική πλευρά του λόφου, κομμάτια (όστρακα) αγγείων κλασσικής - ελληνιστικής εποχής -, ανάγλυφοι μεγαρικοί σκύφοι αλλά και πήλινες αγνύθες (βάρη από αργαλειούς οικιακής παραγωγής υφαντών). Στα ριζά του λόφου βρέθηκαν πέτρινα λειασμένα εργαλεία του ανθρώπου της νεολιθικής εποχής, που φανερώνουν προϊστορική κατοίκηση. Στα χωράφια της ποταμιάς ανάμεσα στα δύο Καστριά η κεραμική αφθονεί, βρίσκονται νομίσματα, μεγάλα πιθάρια και τάφοι (νεκροταφείο με 6 τάφους στο χωράφι του Θόδωρου Μπλάντα), όμως στα ευρήματα που γνωρίζουμε ως τώρα δεν υπάρχει επιγραφή.

Η ταύτιση της θέσης με τη Μονδαία έγινε πρώτη φορά από τον Κρανιώτη δάσκαλο-συγγραφέα Ελευθέριο Ε. Λάλο το 1975. Ο Γερμανός αρχαιολόγος-περιηγητής Fr. Stahlin το 1926 υπέθεσε ότι η Μονδαία πρέπει να βρισκόταν στο οροπέδιο της Δεσκάτης και ο αρχαιολόγος Απ. Αρβανιτόπουλος, που το 1912 πέρασε από την περιοχή, προβληματιζόταν για τη θέση της Μονδαίας στο Καστρί του Παλιόκαστρου Ελασσόνας. Το 1995 Γάλλοι αρχαιολόγοι (Ομάδα της Λυόν) επισκέφθηκαν την περιοχή και προέκυψαν άρθρα και το βιβλίο του Gerard Lycas για τις Αρχαίες πόλεις στην κοιλάδα του Τιταρήσιου, ο οποίος ταυτίζει (ο πρώτος ειδικός) τη θέση Καστρί Λουτρού με την ακρόπολη της πόλεως Μονδαίας και την πόλη να απλώνεται στις χωραφιές . Ο Γάλλος επιγραφολόγος- μέλος της Ομάδας της Λυόν - Bruno Helly μελέτησε την επιγραφή της Ελασσόνας του 4ου π.Χ. αι. με κατάλογο πόλεων του Κοινού Περραιβών, όπου η Μονδαία έχει δύο εκπροσώπους. Ο ίδιος στη μελέτη του για τους αρχαίους Γόννους ασχολείται και με επιγραφή Γόννων του 178 π.Χ. όπου τιμώνται δικαστές από τη Μονδαία και αναφέρεται το ιερό της Θέμιδος "προς τους Μονδαιέων ταγούς και την πόλιν...η προξενία αναγραφεί εις κίονα λιθίνην [και] τεθεί εν τω ιερώ της Θέμιδος". Από πολλούς αναφέρεται η επιγραφή του 178 π.Χ., που βρέθηκε στην Κέρκυρα, για διαιτησία που έλυσε διαφορά εδαφική Μονδαίας και Αζώρου. Η Μονδαία όπως βλέπουμε σε επιγραφή σε μεταλλικό έλασμα από το Μαντείο της Δωδώνης 2ου π.Χ.αι. είχε το Κοινό της το «Μονδαιατάν το Κοινόν», που έστειλε τον διακεκριμένο πολίτη του, Εύανδρο, να υποβάλλει ερώτηση για τα χρήματα του ιερού της Θέμιδος. Και πάλι υπήρξε συμμετοχή εκπροσώπου της Μονδαίας με τίτλο στρατηγού «στρατηγούντος Φιλοξένου του Ευάρχου Μονδαιέως» σε κατάλογο πόλεων της Περραιβίας, επιγραφή του 150 π.Χ. , που βρίσκεται εντοιχισμένη στην Ολυμπιώτισσα.

Αποδεικνύουν την διαχρονική συμμετοχή της πόλης στη φυλετική συμμαχία των Περραιβών παρά την πρόσκαιρη συνοριακή διαφορά με την Άζωρο. Κεραμίδα στέγης βρέθηκε στις ανασκαφές στην Πέλλα με τη σφραγίδα-λέξη ΜΟΝΔΕΕΙΩΝ, που φανερώνει την παραγωγή επώνυμων κεραμιδιών από Μονδαιείς βιοτέχνες στην τότε πρωτεύουσα των Μακεδόνων. Ο Γιάννης Α. Πίκουλας, καθηγητής Ιστορίας Αρχαιολογίας ΙΑΚΑ στο Πανεπ. Θεσσαλίας σε εισηγήσεις του στο 9ο Συμπόσιο Τρικαλινών Σπουδών 2011 και 1η Ημερίδα Ιστορικής Κληρονομιάς Κρανιάς-Λουτρού Ελασσόνας Αυγ. 2011, τονίζει:

"κατέληξα δια αποκλεισμού ότι η Μονδαία πιθανότατα βρισκόταν στο Καστρί Λουτρού ...(725 μ.) Άφθονη κεραμική, παρά το χέρσο της θέσης: μεταξύ άλλων ίσως και Νεολιθικά, ΠΕ, πολλά χονδροειδή με εγκλείσματα, κυρίως ελληνιστική κεραμική (όστρακα μεγαρικών σκύφων), πολλές σκωρίες από εκκαμινεύσεις, τοίχοι και τείχος... Ταφές, πίθοι και κιβωτιόσχημοι."

Συνεχίζεται η συγκέντρωση ευρημάτων και έγιναν αιτήματα προς ΙΕ' Εφορεία Λάρισας για δοκιμαστική εκσκαφή στη θέση αυτή.