Μηνολόγιο

Το Μηνολόγιο είναι λειτουργικό βιβλίο που χρησιμοποιείται στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία και στις ανατολικές καθολικές εκκλησίες που ακολουθούν το τυπικό της Κωνσταντινούπολης.

Σελίδα από το Μηνολόγιο του Βασιλείου Β', που απεικονίζει τους Άγιους Κοσμά και Δαμιανό (11ος αιώνας, Βιβλιοθήκη του Βατικανού).

Όπως συνάγεται και από το όνομά του, είναι ένα βιβλίο οργανωμένο ανά μήνες.

Ορισμοί

Το Μηνολόγιο έχει πολλές διαφορετικές έννοιες:

• Όχι σπάνια χρησιμοποιείται ως συνώνυμο των «Μηναίων». Τα Μηναία είναι συνήθως χωρισμένα σε δώδεκα τόμους, ένα για κάθε μήνα, αλλά μερικές φορές σε τρία μεγάλα. Περιλαμβάνουν όλα τα μεταβλητά μέρη των ακολουθιών που συνδέονται με τον εορτασμό αγίων και ειδικότερα τους κανόνες που ψέλνονται στον Όρθρο, συμπεριλαμβανομένου του συναξαρίου, δηλαδή των βίων των αγίων της ημέρας, που εισάγονται πάντα μεταξύ της έκτης και της έβδομης ωδής του κανόνα.

Σελίδα από ένα ημερολόγιο με αγίους ανά ημέρα, από ελληνικό Μηνολόγιο του 14ου αιώνα που βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη Μπόντλιαν

• Δεύτερον και πιο συχνό, τα «Μηνολόγια» περιέχουν τους βίους των αγίων που μόλις αναφέρθηκαν, χωρίς τα άλλα λειτουργικά στοιχεία. Μια τέτοια συλλογή, που αποτελείται αποκλειστικά από ιστορικά στοιχεία, είναι το Μηνολόγιο του Βασιλείου Β΄, ένα πρώιμο έργο που αναφέρεται συχνά αναφορικά με την ιστορία των Ορθόδοξων αξιωμάτων. Τα αντίστοιχα με τα Μηνολόγια Δυτικά «Μαρτυρολόγια» περιέχουν πολύ περισσότερους βίους αγίων, αλλά πιο μικρούς και όχι τόσο πλήρεις.

• Οι πίνακες των αναγνωσμάτων (Ευαγγέλιο και Απόστολος), που είναι διατεταγμένοι σύμφωνα με τους μήνες και το εορτολόγιο και βρίσκονται συχνά στην αρχή των Ευαγγελίων ή άλλων αναγνωσμάτων, περιγράφονται ως Μηνολόγια. Εκεί όμως οι ημέρες των αγίων ονομάζονται εν συντομία και τα αναγνώσματα απλά υποδεικνύονται δίπλα τους.

• Τέλος, η λέξη «Μηνολόγια» εφαρμόζεται ευρέως στις συλλογές μακρών διηγήσεων βίων αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όποτε αυτοί, όπως συμβαίνει συνήθως, ταξινομούνται ανά μήνες και ημέρες κάθε μήνα. Αυτή η διάταξη προτιμώνταν πάντα και στα μεγάλα Legendaria της Δύσης. Στο λειτουργικό ημερολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο Σεπτέμβριος είναι ο πρώτος μήνας του εκκλησιαστικού έτους και ο Αύγουστος ο τελευταίος.

Μία από τις πιο σημαντικές συλλογές αυτού του είδους είναι αυτή του Συμεών του Μεταφραστή. Ο Ιππόλυτος Ντελεαί και ο Albert Ehrhard εργάστηκαν ανεξάρτητα μεταξύ τους ομαδοποιώντας έργα που αποδίδονται σε αυτόν τον συγγραφέα, αλλά παρέμεινε σχετική αβεβαιότητα αναφορικά με την προέλευση των υλικών του και την σχέση αυτής της συλλογής με ορισμένες βιογραφίες που υπάρχουν σε χειρόγραφα μεγάλων βιβλιοθηκών. Τα συναναξάρια, ή ιστορίες για λειτουργική χρήση, εξάγονται σχεδόν όλες από παλαιότερα Μηνολόγια, αλλά ο Ντελεαί, ο οποίος έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στη μελέτη αυτής της κατηγορίας εγγράφων, θεώρησε ότι οι συγγραφείς αυτών των συλλογών έχουν προσθέσει, αν και αραιά, δικά τους υλικά που προέρχονται από διάφορες πηγές.

Βλέπε επίσης

• Μηναία
• Συναξάριο
• Αυτοκρατορικό Μηνολόγιο
• Μηνολόγιο του Βασιλείου Β΄

Πηγές

• newadvent.org - Catholic Encyclopedia