Μεμβρανόφωνο

Στην επιστήμη της μουσικολογίας και ειδικότερα στον κλάδο της οργανολογίας ο όρος μεμβρανόφωνο χρησιμοποιείται για να περιγράψει εκείνα τα μουσικά όργανα στα οποία η ηχοπαραγωγή οφείλεται στην ταλάντωση μιας υπό τάση (τεντωμένης) μεμβράνης. Ως τέτοια διαφοροποιούνται από τον ειδικότερο ορισμό των κρουστών, αν και σε πιο απλοϊκά συστήματα ταξινόμησης μουσικών οργάνων ο όρος κρουστά τείνει να τα συμπεριλαμβάνει. Στα μεμβρανόφωνα, ο ήχος που παράγεται από την ταλάντωση της μεμβράνης (συνήθως από δέρμα ζώου ή πλαστικό) μεγεθύνεται μέσω του σώματος του οργάνου, το οποίο λειτουργεί ως αντηχείο, όπως και στα περισσότερα μουσικά όργανα άλλων κατηγοριών. Τα πιο γνωστά μεμβρανόφωνα όργανα είναι το νταούλι, το τουμπελέκι, το ντέφι και τα τύμπανα (τύμπανο, ντραμς, ταμπούρλο κ.ά).

Το αφρικανικό όργανο τάμα ή τραγουδιστό τύμπανο. Ο εκτελεστής χειρίζεται τα σκοινιά που συγκρατούν τις μεμβράνες, μεταβάλλοντας έτσι την τάση τους, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα τον ιδιότυπο ήχο του που θυμίζει ανθρώπινα βογγητά. Δίπλα του διακρίνεται και ο κόπανος για την κρούση της μεμβράνης.

Κατηγορίες μεμβρανόφωνων

Τα μεμβρανόφωνα πίπτουν σε τρεις κατηγορίες:

Κρουστά

Πρόκειται για την πολυπληθέστερη κατηγορία μεμβρανόφωνων, στα οποία η μεμβράνη βρίσκεται τεντωμένη εντός πλαισίου (η λεγόμενη στεφάνη) και διακρίνονται σε άμεσης κρούσης και έμμεσης κρούσης (π.χ. ασιατικό monkey drum). Στην πρώτη υποκατηγορία, η κρούση της μεμβράνης γίνεται είτε με τα χέρια (π.χ. τουμπερλέκι, τάμπλα, bass-drumm, djembe), είτε με μπαγκέτες (π.χ. τύμπανο, νταούλι) και διακρίνονται σε διάφορες υποκατηγορίες, ανάλογα με το σχήμα του σώματος του οργάνου (σκυφοειδές, βαρελοειδές, κωνικό κλπ), το υλικό κατασκευής (μέταλλο, ξύλο, κεραμικό) καθώς και άλλα κατασκευαστικά στοιχεία, που παίζουν σημαντικό ρόλο στην ηχοπαραγωγή αυτή καθαυτή.

Τριβής

Τα μεμβρανόφωνα τριβής φέρουν εξίσου μεμβράνη, η οποία υπόκειται σε τριβή, είτε με τα χέρια, είτε με κάποιου είδους μπαγκέτα τριβής (π.χ. σκουπάκι), είτε μέσω μιας χορδής, η οποία συνδέεται με τη μεμβράνη (π.χ. αφρικανικό lion's roar). Η τελευταία υποκατηγορία ταυτοποιείται ορισμένες φορές ως είδος χορδόφωνου, ενώ σε γενικές γραμμές πολλά κρουστά όργανα μπορεί να λειτουργούν με ποικίλους τρόπους, δυσκολεύοντας έτσι την ένταξή τους σε μία και μόνη κατηγορία.

Πνεύσης

Ένα καζού δίπλα σε ένα κέρμα (ως μέτρο σύγκρισης μεγεθών).

Τα πνευστά μεμβρανόφωνα εκπροσωπούνται από ελάχιστα όργανα, όπως το καζού και την μουσική τσατσάρα. Σ' αυτή την κατηγορία η μεμβράνη τίθεται σε κίνηση από την εκπνοή του εκτελεστή, ο οποίος στην πραγματικότητα τραγουδά (παρά εκπνέει) μέσα στο όργανο.

Δείτε επίσης

• Αερόφωνα
• Ιδιόφωνα
• Χορδόφωνα
• Ηλεκτρόφωνα

Πηγές

• Baines, A. The Oxford companion to musical instruments, λήμμα Classification of musical instruments § Membranophones, Οξφόρδη, 1992 ISBN 0-19-311334-1