Μαρία Α΄ της Σκωτίας

Η Μαρία Α΄ (αγγλ. Mary, Queen of Scots, σκωτικά κελτικά: Màiri I, Bànrigh na h-Alba, 8 Δεκεμβρίου 1542 – 8 Φεβρουαρίου 1587) από τον Οίκο των Στιούαρτ ήταν βασίλισσα της Σκωτίας (14 Δεκεμβρίου 1542 - 24 Ιουλίου 1567) και βασιλική σύζυγος της Γαλλίας (10 Ιουλίου 1559 - 5 Δεκεμβρίου 1560).

Μαρία Στιούαρτ
Πορτραίτο της Μαρίας από τον Φρανσουά Κλουέ, περ. 1559
Βασίλισσα των Σκώτων
Περίοδος	14 Δεκεμβρίου 1542 – 24 Ιουλίου 1567
Στέψη	9 Σεπτεμβρίου 1543
Προκάτοχος	Ιάκωβος Ε΄
Διάδοχος	Ιάκωβος ΣΤ΄
Βασιλική σύζυγος της Γαλλίας
Περίοδος	10 Ιουλίου 1559 – 5 Δεκεμβρίου 1560
Γέννηση	8 Δεκεμβρίου 1542, Ανάκτορο Λίνλιθγκοου, Λινλίθγκοου
Θάνατος	8 Φεβρουαρίου 1587 Κάστρο Φόδερινγκεϋ, Νορθάμπτονσιρ
Τόπος ταφής	Καθεδρικός Ναός του Πήτερμπρω, Πήτερμπρω Αββαείο του Ουέστμινστερ, Ουέστμινστερ
Σύζυγος	Φραγκίσκος Β΄ της Γαλλίας παντρ. 1558; πεθ. 1560 Χένρυ Στιούαρτ, Λόρδος Ντάρνλεϋ, 1ος Δούκας του Ώλμπανυ νυμφ. 1565, απεβ. 1567 Τζέιμς Χέπμπορν, 4ος κόμης του Μπόθγουελ νυμφ. 1567; απεβ. 1578
Επίγονοι	Ιάκωβος ΣΤ΄ της Σκωτίας
Οίκος	Οίκος των Στιούαρτ
Πατέρας	Ιάκωβος Ε΄ της Σκωτίας
Μητέρα	Μαρία του Γκιζ
Θρησκεία	Καθολικισμός
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Η Μαρία, μοναδική κόρη και νόμιμο παιδί (που επέζησε) του Ιακώβου Ε΄ της Σκωτίας και της Μαρίας του Γκιζ, διαδέχτηκε τον πατέρα της μόλις έξι ημερών. Έζησε την παιδική της ηλικία στη Γαλλία. Την ίδια εποχή η Σκωτία κυβερνήθηκε από αντιβασιλείς.

Παντρεύτηκε (1558) τον Φραγκίσκο, Δελφίνο της Γαλλίας. Ο σύζυγος της ανέβηκε στον θρόνο της Γαλλίας ως Φραγκίσκος Β΄ (1559) και η Μαρία έγινε βασίλισσα της Γαλλίας μέχρι τον πρόωρο θάνατο του Φραγκίσκου τον Δεκέμβριο του 1560. Τότε η μικρή χήρα επέστρεψε στη Σκωτία, έφτασε στο Ληθ στις 19 Αυγούστου 1561 και τέσσερα χρόνια αργότερα προχώρησε σε δεύτερο γάμο με τον εξάδελφό της Χένρυ Στιούαρτ, Λόρδο Ντάρνλεϋ, 1ο Δούκα του Ώλμπανυ από νεότερο κλάδο του Οίκου των Στιούαρτ. Το ζεύγος απέκτησε ένα γιο, τον Ιάκωβο. Ο δεύτερος γάμος της Μαρίας ήταν επίσης ατυχής: τον Φεβρουάριο του 1567 η κατοικία του ζεύγους καταστράφηκε από μεγάλη έκρηξη και ο Δούκας του Ώλμπανυ βρέθηκε νεκρός στον κήπο. Ο Τζέημς Χέπμπορν, 4ος Κόμης του Μπόθγουελ κατηγορήθηκε για τον θάνατο του Δούκα του Ώλμπανυ, αλλά απαλλάχτηκε από τις κατηγορίες και η Μαρία προχώρησε μαζί του τον επόμενο μήνα στον τρίτο της γάμο. Ακολούθησε πραξικόπημα και η Μαρία φυλακίστηκε στο Κάστρο του Λοχ Λέβεν. Στις 24 Ιουλίου 1567 η Μαρία πιέστηκε να παραιτηθεί υπέρ του ενός έτους γιου της, Ιάκωβου ΣΤ΄.

Η Μαρία, μετά από αποτυχημένες προσπάθειες να ανακαταλάβει τον θρόνο, δραπέτευσε στην Αγγλία και βρέθηκε υπό την προστασία της εξαδέλφης της, Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας. Πολλοί Καθολικοί στην Αγγλία άρχισαν να προσεγγίζουν τη Μαρία ως νόμιμη βασίλισσα της Αγγλίας, καθώς ο πατέρας της ήταν εξάδελφος της Ελισάβετ Α΄. Οι επαφές προκάλεσαν εξέγερση, που έμεινε γνωστή σαν "Επανάσταση του Βορρά". Η Ελισάβετ είδε την προσπάθεια σαν απειλή για τον θρόνο της, έκανε κατάσχεση σε όλα τα κάστρα της και την κράτησε φυλακισμένη στη συνοδεία της 19 χρόνια. Η Μαρία της Σκωτίας κρίθηκε ένοχη με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας εναντίον της Ελισάβετ ύστερα από δίκη, με την κατηγορία ότι σχεδίαζε τη δολοφονία της (1586), και αποκεφαλίστηκε.

Βιογραφία

Παιδική ηλικία

Τα Ανάκτορα του Λινλίθγκοου όπου γεννήθηκε η Μαρία Στιούαρτ.

Η Μαρία ήταν το τρίτο παιδί και η μοναχοκόρη του Ιακώβου Ε΄ της Σκωτίας και της Μαρίας του Γκιζ. Γεννήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου στα Ανάκτορα του Λινλίθγκοου, όπως και ο πατέρας της. Λέγεται ότι γεννήθηκε πρόωρα και ήταν το μοναδικό νόμιμο παιδί του Ιακώβου Ε΄ που επέζησε.[4] Ήταν μικρανεψιά του Ερρίκου Η΄ της Αγγλίας καθώς η εκ πατρός γιαγιά της, Μαργαρίτα, ήταν αδελφή του.

Στις 14 Δεκεμβρίου 1542 σε ηλικία μόλις έξι ημερών στέφθηκε βασίλισσα της Σκωτίας, όταν ο πατέρας της πέθανε πρόωρα, πιθανώς από νευρική κρίση ή χολέρα από μολυσμένο νερό που ήπιε σε εκστρατεία μετά τη συντριπτική ήττα του από τους Άγγλους στο Σόλγουεϋ. Ένας δημοφιλής θρύλος που διασώθηκε από τον Τζον Νοξ αναφέρει ότι όταν άκουσε ο πατέρας της στην επιθανάτιο κλίνη του ότι το παιδί που γεννήθηκε ήταν κορίτσι είπε τη φράση "ξεκίνησε με μια γυναίκα και τελειώνει με μια γυναίκα". Η φράση έχει σχέση με τον Οίκο των Στιούαρτ που ξεκίνησε με τη Μάρτζορι Μπρους, κόρη του Ρόμπερτ Μπρους, που παντρεύτηκε τον Ουόλτερ Στιούαρτ, 6ο Υψηλό Στιούαρτ της Σκωτίας και τελειώνει με τη Μαρία. Ο θρύλος δεν πραγματοποιήθηκε, όμως, από την ίδια τη Μαρία, αλλά από την απόγονό της, Άννα.

Η Μαρία βαπτίστηκε στη γειτονική Εκκλησία του Αγίου Μιχαήλ αμέσως μετά τη γέννηση της. Οι φήμες έλεγαν ότι ήταν πολύ αδύναμη και ετοιμοθάνατη, ωστόσο ο Άγγλος διπλωμάτης Ραλφ Σάντλερ που την είδε από κοντά τον Μάρτιο του 1543 στα Ανάκτορα του Λινλίθγκοου έγραψε: "είναι το πιο γερό παιδί που έχω δει, είναι βέβαιο ότι θα ζήσει". Η Μαρία, λόγω πολύ μικρής ηλικίας, θα κυβερνούσε με έναν αντιβασιλέα. Οι δυο βασικοί διεκδικητές ήταν: ο Καθολικός καρδινάλιος Ντέηβιντ Μπήτον και ο Προτεστάντης Τζέημς Χάμιλτον, Κόμης του Άρραν και Δούκας του Σατελλερώ, που ήταν ο επόμενος στη σειρά διαδοχής. Τα δικαιώματα του Μπήτον βασίστηκαν σε ισχυρισμό του ίδιου ότι ήταν επιθυμία του Βασιλιά, αλλά απορρίφθηκαν σαν ανυπόστατα. Ο Κόμης του Άρραν, με την υποστήριξη των φίλων και των συγγενών του, ανέλαβε τελικά την αντιβασιλεία και τη διατήρησε μέχρις ότου η μητέρα της Μαρίας τον ανέτρεψε και τον διαδέχθηκε.

Η Συνθήκη του Γκρίνουϊτς

Η μόλις έξι ημερών Μαρία διαδέχτηκε τον τριαντάχρονο πατέρα της. Ο Κόμης του Άρραν, δεύτερος στη σειρά διαδοχής, ήταν αντιβασιλέας έως το 1554 και στη συνέχεια την αντιβασιλεία ανέλαβε η μητέρα της έως τον θάνατό της (1560). Τον Ιούλιο του 1543 με τη Συνθήκη του Γκρήνουιτς, η δύο ετών Μαρία θα παντρευόταν σε ηλικία 10 ετών τον Εδουάρδο ΣΤ΄ της Αγγλίας, γιο του Ερρίκου Η΄ της Αγγλίας, κληρονομώντας το ενωμένο βασίλειο της Αγγλίας και Σκωτίας για τους απογόνους τους, η Μαρία θα πήγαινε στο Λονδίνο για την ανατροφή της από τον Ερρίκο Η΄. Η ίδια συνθήκη καθόριζε ότι τα δυο βασίλεια θα ήταν διακριτές περιοχές και αν το ζευγάρι δεν μπορούσε να κάνει παιδιά θα ήταν άκυρη. Ο καρδινάλιος Μπήτον ανέβηκε στην εξουσία και άρχισε να πιέζει έντονα για συμμαχία με τη Γαλλία· μάλιστα, έστειλε τη Μαρία μακριά από την ακτή, στο ασφαλές Κάστρο του Στέρλινγκ. Ο Κόμης του Άρραν αντιστάθηκε, αλλά αναγκάστηκε να υποχωρήσει, όταν οι οπαδοί του Καρδιναλίου συγκεντρώθηκαν στο Λινλίθγκοου. Ο Μάθιου Στιούαρτ, Κόμης του Λέννοξ, συνόδευσε τη Μαρία και τη μητέρα της στις 27 Ιουλίου 1543 στο Στέρλινγκ με 3500 οπλισμένους άνδρες, όπου η Μαρία στέφθηκε στο παρεκκλήσιο του κάστρου στις 9 Σεπτεμβρίου 1543. Οι ιστορικοί Ραλφ Σάντλερ (1507 - 1587) και Χένρυ Ρέυ αναφέρουν ότι η στέψη έγινε με τη "μεγαλύτερη δυνατή σοβαρότητα και δεν ήταν δαπανηρή."

Λίγο πριν τη στέψη της Σκώτοι έμποροι, που ταξίδευαν για τη Γαλλία, συνελήφθησαν από τον Ερρίκο Η΄ και έγινε κατάσχεση των αγαθών τους. Οι πράξεις αυτές έφεραν οργή στη Σκωτία, με αποτέλεσμα ο Κόμης του Άρραν να ενωθεί με τον Μπήτον και να γίνει Καθολικός. Η Συνθήκη του Γκρήνουϊτς απορρίφθηκε από το Κοινοβούλιο τον Δεκέμβριο, το οποίο ανανέωσε την Παλαιά Συμμαχία. Αυτό εξόργισε τον Ερρίκο Η΄, που αποφάσισε να την επιβάλει μαζί με τον γάμο του γιου του με τη βία. Οι Αγγλικές δυνάμεις άρχισαν επιδρομές σε σκωτικές και γαλλικές περιοχές· ο Κόμης του Χάρτφορντ επιτέθηκε στο Εδιμβούργο τον Μάιο του 1544 και οι Σκώτοι μετέφεραν τη Μαρία στο Ντάνκελντ για ασφάλεια. Ο καρδινάλιος Μπήτον δολοφονήθηκε τον Μάιο του 1546 από Προτεστάντες και στις 10 Σεπτεμβρίου 1547, εννιά μήνες μετά τον θάνατο του Ερρίκου Η΄, οι Σκώτοι συνετρίβησαν από τους Άγγλους στη Μάχη του Πίνκι Κλαφ. Οι φρουροί της Μαρίας, τρομοκρατημένοι, την έστειλαν στο Κάστρο του Ίνκμαχομ για περισσότερο από τρεις εβδομάδες και στράφηκαν στους Γάλλους για βοήθεια. Ο Ερρίκος Β΄ της Γαλλίας πρότεινε να ενωθούν τα στέμματα της Γαλλίας και της Σκωτίας με τον γάμο του τρίχρονου γιου και διαδόχου του, Φραγκίσκου, με τη Μαρία και μια σημαντική βοήθεια· ο Άρραν το δέχτηκε. Η Μαρία μετακινήθηκε τον Φεβρουάριο του 1548 ξανά για την ασφάλεια της στο Κάστρο του Ντάμπαρτον. Οι Άγγλοι άφησαν πίσω τους σημαντικές λεηλασίες και κυρίευσαν τη στρατηγική πόλη του Χάντινγκτον· τον Ιούνιο έφτασε Γαλλική βοήθεια στο Ληθ και οι Άγγλοι με τη βοήθεια αυτή μπόρεσαν να ανακαταλάβουν το Χάντινγκτον. Το Κοινοβούλιο της Σκωτίας συνεκλήθη στις 7 Ιουλίου 1548 σε μια μονή κοντά στην πόλη και επικύρωσε τη γαμήλια συνθήκη με τους Γάλλους.

Στη γαλλική Αυλή

Η Μαρία Στιούαρτ με τον πρώτο σύζυγο της Φραγκίσκο Β΄.

Με τη σύναψη της γαλλικής συνθήκης, η πεντάχρονη Μαρία στάλθηκε τα επόμενα 13 χρόνια στη γαλλική Αυλή: ο Γαλλικός στόλος του Ερρίκου Β΄ υπό τον Νικολά ντε Βιλλεγκάν απέπλευσε με τη Μαρία από το Νταμπάρτον στις 7 Αυγούστου 1548 και έφτασε σε λιγότερο από μία βδομάδα στο Σαιν-Πωλ-ντε-Λεόν στη Βρετάνη. Η Μαρία συνοδεύτηκε στη γαλλική Αυλή από δυο νόθους (ετεροθαλείς) αδελφούς της και τέσσερις ευγενείς κοπέλες στην ηλικία της με το όνομα 'Μαίρυ' από τις οικογένειες Μπήτον, Σήτον, Φλέμινγκ και Λίβινγκστον. Η λαίδη Τζάνετ Φλέμινγκ, μητέρα της Μαίρυ Φλέμινγκ και ετεροθαλής αδελφή του Ιακώβου Ε΄, διορίστηκε κυβερνήτης. Η Μαρία, σαν πολύ όμορφη και έξυπνη, είχε αρκετά προνομιακή παιδική ηλικία στη γαλλική Αυλή, ήταν αγαπητή σε όλους εκτός από τη βασίλισσα Αικατερίνη των Μεδίκων. Έμαθε να παίζει δημοφιλή παιχνίδια όπως "λάουτο" και "παρθένες", εξασκήθηκε στην ποίηση, την ιππασία, τη μαγειρική και τα κεντήματα, έμαθε γαλλικά, ιταλικά, λατινικά, ισπανικά και ελληνικά. Η μελλοντική της κουνιάδα Ελισάβετ των Βαλουά απέκτησε τόσο στενή σχέση μαζί της, που της άφησε "νοσταλγικές αναμνήσεις σε μεγάλη ηλικία". Η εκ μητρός γιαγιά της, Αντουανέττα των Βουρβόνων, είχε επίσης ισχυρή επιρροή στην παιδική της ηλικία και ήταν μία από τις συμβούλους της.

Η Μαρία είχε ένα μικρό ωοειδές πρόσωπο με μακρύ λαιμό, λαμπερά και καστανά μαλλιά, καστανά μάτια με βαριά βλέφαρα και τοξωτά φρύδια, και απαλό ανοιχτό δέρμα, χαρακτηριστικά που θεωρήθηκαν εντυπωσιακά. Σαν παιδί ήταν όμορφη και σαν γυναίκα εντυπωσιακή. Την περίοδο της εφηβείας της κόλλησε κάποια στιγμή ιλαρά, αλλά αυτό δεν επηρέασε καθόλου τα χαρακτηριστικά της. Η Μαρία ήταν ασυνήθιστα υψηλή γυναίκα για την εποχή της, το ύψος της έφτανε περίπου το 1.80, αντίθετα ο γιος του Ερρίκου Β΄ τραύλιζε και ήταν ασυνήθιστα κοντός. Ο Ερρίκος Β΄ σημειώνει: "η συμπεριφορά τού γιου μου και της νύφης μου από την πρώτη ημέρα ήταν σαν να γνωρίζονται μεταξύ τους πολλά χρόνια". Η Μαρία υπέγραψε μυστική συνθήκη στις 4 Απριλίου 1558, με την οποία θα παραχωρούσε τα δικαιώματά της στους θρόνους της Σκωτίας και της Αγγλίας στο γαλλικό Στέμμα, σε περίπτωση που πέθαινε χωρίς απογόνους. Σε 20 ημέρες παντρεύτηκε τον δελφίνο Φραγκίσκο στην Παναγία των Παρισίων και έγινε βασίλισσα της Σκωτίας.

Βασίλισσα της Γαλλίας

Μαρία Στιούαρτ.

Τη μεγαλύτερη κόρη του Ερρίκου Η΄, Μαρία Α΄ της Αγγλίας, διαδέχθηκε η αδελφή της, Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας. Σύμφωνα με την Τρίτη Πράξη Διαδοχής του Αγγλικού Κοινοβουλίου (1543) η Ελισάβετ αναγνωρίστηκε διάδοχος, επειδή ο πατέρας της είχε αποκλείσει τους Στιούαρτ. Οι περισσότεροι Καθολικοί στην Αγγλία ωστόσο θεωρούσαν την Ελισάβετ νόθη και η Μαρία Στιούαρτ σαν εγγονή της μεγαλύτερης αδελφής του Ερρίκου νόμιμη διάδοχο. Ο Ερρίκος Β΄ κήρυξε τον μεγαλύτερο γιο του και τη νύφη του νόμιμους βασιλείς της Αγγλίας, τα αγγλικά βασιλικά σύμβολα που κυκλοφόρησαν στη Γαλλία είχαν στο ένα τεταρτημόριο τα σύμβολα του Φραγκίσκου και της Μαρίας. Οι διεκδικήσεις της Μαρίας στον αγγλικό θρόνο ήταν πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα στην ίδια και την Ελισάβετ που κράτησε πολλά χρόνια.

Ο Ερρίκος Β΄ πέθανε από τα τραύματα του μετά από κονταρομαχία στις 10 Ιουλίου 1559. Τον διαδέχτηκε ο 15χρονος Φραγκίσκος και η 16χρονη νύφη του Μαρία. Οι δυο θείοι της βασίλισσας, ο Δούκας του Γκιζ και ο καρδινάλιος Κάρολος της Λωρραίνης, ήταν κυρίαρχοι στο βασίλειο της Γαλλίας, η πολιτική τους σύμφωνα με μερικούς ιστορικούς έμεινε γνωστή σαν τυραννία των Γκιζ. Η δύναμη των Προτεσταντών λόρδων στη Σκωτία ανέβηκε χάρη στη μητέρα της Μαρίας που είχε διατηρήσει τον έλεγχο στη χώρα με τα γαλλικά στρατεύματα. Οι Προτεστάντες λόρδοι κάλεσαν τα γαλλικά στρατεύματα και μια εξέγερση Ουγενότων στη Γαλλία, η Συνωμοσία του Αμπουάζ, δήλωσε τον Μάρτιο του 1560 ότι οι Γάλλοι δεν μπορούσαν να στείλουν περισσότερους, οι αδελφοί Γκιζ έστειλαν απεσταλμένους να κλείσουν ειρήνη. Η μητέρα της Μαρίας και αδελφή των Γκιζ πέθανε στις 11 Ιουνίου του 1560 με αποτέλεσμα οι σχέσεις ανάμεσα στη Γαλλία και τη Σκωτία να περάσουν κρίση. Με τους όρους της Συνθήκης του Εδιμβούργου που υπογράφηκε στις 6 Ιουλίου 1560 από τους απεσταλμένους της Μαρίας, η Αγγλία και η Γαλλία θα έπρεπε να αποσύρουν τον στρατό τους από τη Σκωτία και η Γαλλία θα έπρεπε να αναγνωρίσει τα δικαιώματα της Ελισάβετ στην Αγγλία. Η 17χρονη Μαρία, που βρισκόταν εκείνη την εποχή στη Γαλλία και θρηνούσε τον θάνατο της μητέρας της, αρνήθηκε να επιβεβαιώσει τη συνθήκη.

Βασίλισσα της Σκωτίας

Επιστροφή στη Σκωτία

Ο σύζυγος της Φραγκίσκος Β΄ πέθανε πρόωρα σε ηλικία 16 από μια λοίμωξη στο μεσαίο αυτί που εξελίχτηκε σε απόστημα στον εγκέφαλο. Η Μαρία ήταν συντετριμμένη. Η Αικατερίνη των Μεδίκων έγινε αντιβασίλισσα για λογαριασμό του νεότερου δεκάχρονου γιου της, Καρόλου Θ΄ της Γαλλίας, που τον διαδέχθηκε. Η Μαρία επέστρεψε στη Σκωτία και έφτασε στο Ληθ στις 19 Αυγούστου 1561. Καθώς ζούσε στη Γαλλία από 5 ετών, γνώριζε ελάχιστα την πολιτική κατάσταση στη Σκωτία και τους κινδύνους. Η Μαρία ήταν πιστή Καθολική, γι' αυτό την έβλεπαν με μεγάλη καχυποψία πολλοί από τους υπηκόους της όπως και η βασίλισσα της Αγγλίας. Η Σκωτία βρισκόταν στο κέντρο συγκρούσεων ανάμεσα στους Προτεστάντες και στους Καθολικούς και ο νόθος ετεροθαλής αδελφός της Τζέημς Στιούαρτ, 1ος Κόμης του Μάρεϋ, ήταν αρχηγός των Προτεσταντών. Ο Προτεστάντης μεταρρυθμιστής Τζον Νοξ την κατηγόρησε για ροπή στους χορούς, σε πολυτελή φορέματα και σε ανήθικο τρόπο ζωής. Η Μαρία τον κάλεσε να διαμαρτυρηθεί ανεπιτυχώς, αργότερα τον κατηγόρησε για προδοσία, αλλά αθωώθηκε και ελευθερώθηκε.

Μετά την κρίση των Καθολικών η Μαρία δέχτηκε το νέο Προτεσταντικό συμβούλιο και κράτησε τον ετεροθαλή αδελφό της, Κόμη του Μάρεϋ, κύριο σύμβουλο. Το συμβούλιο διορίστηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 1561 με 16 άντρες που ήταν επικεφαλής της Προτεσταντικής ομάδας και διατήρησαν τα αξιώματα τους από την κρίση του 1559 - 1560 όπως οι κόμητες του Αργκάυλ και του Μάρεϋ . Μόνο τέσσερις σύμβουλοι ήταν Καθολικοί οι κόμητες του Άθολ, του Έρρολ, του Μόντροουζ και του Χάντλυ που ήταν και ο καγκελάριος. Η σύγχρονη ιστορικός Τζέννυ Ουόρμαλντ (1942 - 2015) σημειώνει ότι η αποτυχία της Μαρίας να διορίσει ένα συμπαθές συμβούλιο στην Καθολική Εκκλησία και στα γαλλικά ενδιαφέροντα δείχνει ότι βασικός της στόχος ήταν να ανέβει στον αγγλικό θρόνο. Στο συμβούλιο προστέθηκε τον Δεκέμβριο του 1563 ο λόρδος Ράθβεν που ήταν φανατικός Προτεστάντης και η Μαρία μέχρι τότε αντιπαθούσε. Η Μαρία επιπλέον δεν ασχολήθηκε ποτέ σοβαρά με στρατιωτική εκστρατεία εναντίον των Προτεσταντών, αντίθετα, όταν εξεγέρθηκε ο Καθολικός Λόρδος του Χάντλυ, ενώθηκε αμέσως με τον Κόμη του Μάρεϋ εναντίον του (1562).

Αναζήτηση νέου συζύγου

Η Μαρία έστειλε τον Ουίλλιαμ Μαίτλαντ του Λέθινγκτον στην αγγλική Αυλή για να θέσει το ζήτημα της διαδοχής στον θρόνο της Αγγλίας, αλλά η Ελισάβετ απέφευγε με κάθε μέσο να ορίσει διάδοχο επειδή φοβόταν τις συνωμοσίες. Η Ελισάβετ τον διαβεβαίωσε ωστόσο ότι δεν έχει αναγνωρίσει κανέναν πιο κοντινό διάδοχο από τη Μαρία. Στα τέλη του 1561 και στις αρχές του 1562 έγιναν διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις δυο βασίλισσες να συναντηθούν στο Γιορκ ή στο Νόττιγχαμ τον Αύγουστο ή τον Σεπτέμβριο του 1562, αλλά η Ελισάβετ έστειλε τον σερ Χένρυ Σίντνευ (1529 - 1586) να ακυρώσει οποιαδήποτε συνάντηση λόγω του εμφυλίου στη Γαλλία.Η Μαρία έστρεψε την προσοχή της να βρει νέο σύζυγο από τους βασιλικούς οίκους της Ευρώπης. Ο θείος της, Κάρολος της Λωρραίνης, ξεκίνησε διαπραγματεύσεις να την παντρέψει με τον αρχιδούκα Κάρολο της Αυστρίας χωρίς να το γνωρίζει η ίδια η Μαρία. Όταν το έμαθε διέταξε οργισμένη να διακοπούν οι διαπραγματεύσεις. Οι προσπάθειες της Μαρίας να παντρευτεί τον Ισπανό πρίγκιπα Κάρολο των Αστουριών, γιο και διάδοχο του Φίλιππου Β΄ της Ισπανίας, απορρίφθηκαν από τον πατέρα του. Η Ελισάβετ πρότεινε στη Μαρία γάμο με τον ευνοούμενό της Ρόμπερτ Ντάντλεϋ, 1ο Κόμη του Λέστερ, για να μπορέσει να την έχει υπό τον έλεγχο της. Η Ελισάβετ της έστειλε τον πρέσβη Τόμας Ράντολφ για να της πει ότι εάν παντρευτεί έναν Άγγλο ευγενή "θα έχει και η ίδια τα νόμιμα δικαιώματα σαν ξάδελφος της να είναι και κληρονόμος". Η πρόταση δεν έφερε τελικά κανένα αποτέλεσμα, επειδή η Μαρία δεν ενδιαφέρθηκε.

Ένας Γάλλος ποιητής που βρέθηκε στην Αυλή της Μαρίας, ο Πιερ ντε Μποκοζέλ ντε Σαστελάρ, έδειχνε ότι ήταν γοητευμένος μαζί της. Στις αρχές του 1563 όταν βρέθηκε σε μια έρευνα ασφάλειας κάτω από το κρεβάτι της Μαρίας και αποκαλύφθηκε ότι είχε σχέδια να της κάνει έκπληξη, όταν βρεθούν μόνοι, με πρόταση γάμου, διέταξε την απέλαση του από τη Σκωτία. Ο Σαστελάρ σε δυο μέρες επέστρεψε και έκανε έφοδο στην κρεβατοκάμαρα της Μαρίας. Η Βασίλισσα έξαλλη με φωνές διέταξε τον Κόμη του Μάρεϋ να τον σκοτώσει, αλλά εκείνος από σεβασμό το αρνήθηκε. Τελικά, ο Σαστελάρ συνελήφθη, δικάστηκε για προδοσία και αποκεφαλίστηκε. Ο Μαίτλαντ ισχυρίστηκε ότι η ιστορία με τον Σαστελάρ είναι ψευδής και δημιουργήθηκε από την προπαγάνδα των εχθρών της Ουγενότων που ήθελαν να αμαυρώσουν τη φήμη της.

Δεύτερος γάμος με τον Λόρδο Ντάρνλεϋ

Η Μαρία Στιούαρτ με τον 2ο σύζυγο της, Λόρδο Ντάρνλεϋ.

Ο Κόμης του Μπόθγουελ, τρίτος σύζυγος της Μαρίας Στιούαρτ.

Η Μαρία τον Φεβρουάριο του 1561 που θρηνούσε τον θάνατο του νεαρού Φραγκίσκου είχε μια σύντομη συνάντηση με τον πρώτο της ξάδελφο Χένρυ Στιούαρτ, Λόρδο Ντάρνλεϋ και 1ο Δούκα του Ώλμπανυ. Οι γονείς του Ντάρνλεϋ, ο Κόμης και η Κόμισσα του Λέννοξ, Σκώτοι αριστοκράτες από πλάγιο κλάδο των Στιούαρτ και Άγγλοι γαιοκτήμονες, τον έστειλαν στη Γαλλία με την ελπίδα να δημιουργηθεί μια ερωτική σχέση ανάμεσα στον ίδιο και τη Μαρία. Η Μαρία και ο Ντάρνλεϋ ήταν πρώτα ξαδέλφια σαν εγγόνια της Μαργαρίτας Τυδώρ, αδελφής του Ερρίκου Η΄ της Αγγλίας. Ο Ντάρνλεϋ είχε επιπλέον στο γενεαλογικό του δέντρο καταγωγή και από τους πρόσφατους βασιλείς Στιούαρτ μέσω της οικογένειας του Χάμιλτον που καταγόταν από τη Μαρία Στιούαρτ, Κόμισσα του Άρραν, κόρη του Ιάκωβου Β΄ της Σκωτίας. Συναντήθηκαν το Σάββατο 17 Φεβρουαρίου 1565 στο Κάστρο του Ουέμις, εκεί η Μαρία ερωτεύτηκε τον "μακρύ κύριο", όπως τον έλεγε η βασίλισσα Ελισάβετ, επειδή ήταν έξι πόδια ψηλός. Παντρεύτηκαν στις 29 Ιουλίου 1565 στα Ανάκτορα του Χόλυρουντ. Ήταν και οι δυο Καθολικοί, γι' αυτό δεν χρειάστηκε παπική απαλλαγή για τον γάμο τους καθώς ήταν ξαδέλφια.

Ο Άγγλος πολιτικός Ουίλλιαμ Σήσιλ και ο Κόμης του Λέστερ εργάστηκαν σκληρά για να πάρει την άδεια ο Ντάρνλεϋ να ταξιδεύσει στη Σκωτία από το σπίτι του στην Αγγλία. Οι σύμβουλοι της Ελισάβετ είχαν προσεγγίσει το νεαρό ζευγάρι, αλλά η ίδια είχε ενοχληθεί έντονα επειδή ήταν και οι δυο διεκδικητές του αγγλικού θρόνου με αποτέλεσμα τα παιδιά τους να έχουν ισχυρότατα δικαιώματα. Η Μαρία τον παντρεύτηκε ωστόσο από μεγάλο έρωτα χωρίς να σκεφτεί αυτό το ενδεχόμενο. Ο Άγγλος διπλωμάτης Νίκολας Θρόκμορτον (1515 - 1571) σημειώνει ότι "η μικρή Μαρία ήταν μαγεμένη μαζί του" και ο γάμος θα μπορούσε να σταματήσει μόνο "με τη βία". Η ένωση εξόργισε σε μεγάλο βαθμό την Ελισάβετ που ισχυριζόταν ότι επειδή ο Λόρδος Ντάρνλεϋ ήταν ξάδελφος της και Άγγλος υπήκοος θα έπρεπε να πάρει τη δική της άδεια για τέτοιο γάμο. Ο γάμος της Μαρίας με έναν επιφανή Καθολικό έφερε μεγάλες αντιδράσεις στη Σκωτία από τους διαμαρτυρόμενους λόρδους. Ο ετεροθαλής αδελφός της, Κόμης του Μάρεϋ , ενώθηκε με άλλους προτεστάντες, όπως ο Λόρδος του Αργκάυλ, σε ανοιχτή επανάσταση. Η Μαρία απέπλευσε από το Εδιμβούργο στις 26 Αυγούστου 1565 για να τους αντιμετωπίσει. Στις 30 του μήνα ο Μάρεϋ πολιόρκησε το Εδιμβούργο, αλλά απέτυχε να καταλάβει το κάστρο, η Μαρία επέστρεψε στο Εδιμβούργο τον επόμενο μήνα να συγκροτήσει τον στρατό της. Στην επιδρομή του Τζάζιμπου που ακολούθησε οι στρατοί της Μαρίας και του Μάρεϋ έκαναν συνεχείς λεηλασίες χωρίς να έρθουν σε ανοιχτή σύγκρουση μεταξύ τους. Ο στρατός της Μαρίας ενισχύθηκε μετά την απελευθέρωση του γιου του Λόρδου Χάντλυ και μετά την επιστροφή του Τζέημς Χέπμπορν, 4ου Κόμη του Μπόθγουελ, από την εξορία στη Γαλλία. Ο Κόμης του Μάρεϋ βρέθηκε σε αδιέξοδο και αναγκάστηκε να ζητήσει άσυλο στην Αγγλία. Η Μαρία στη συνέχεια ενίσχυσε το βασιλικό της συμβούλιο τόσο με Καθολικούς όσο και με Προτεστάντες.

Σύγκρουση με τον δεύτερο σύζυγο της

Ο Λόρδος Ντάρνλεϋ σταδιακά δυσαρεστήθηκε περισσότερο, δεν δέχτηκε τον τίτλο του βασιλικού συζύγου της Σκωτίας και διεκδίκησε τον τίτλο του βασιλιά. Έκανε αίτημα στη Μαρία να γίνει ο ίδιος βασιλιάς, αν εκείνη πεθάνει πριν από αυτόν, αλλά το αρνήθηκε. Οι σχέσεις τους εξακολουθούσαν να είναι τεταμένες ενώ κύριος στόχος του Ντάρνλεϋ ήταν ο Καθολικός αυλικός Ντέηβιντ Ρίτσιο (1533 - 1566) για τον οποίο είχαν κυκλοφορήσει φήμες ότι ήταν ο πατέρας του παιδιού της Μαρίας. Ο Λόρδος Ντάρνλεϋ συνωμότησε με Προτεστάντες λόρδους που ήταν εχθροί της Μαρίας και πολέμησαν εναντίον της στην επιδρομή της Καταδίωξης. Στις 9 Μαρτίου 1566 μια ομάδα στασιαστών με αρχηγό τον ίδιο τον Ντάρνλεϋ δολοφόνησαν τον Ντέηβιντ Ρίτσιο μπροστά στην έγκυο Μαρία σε δείπνο στα Ανάκτορα του Χόλυρουντ. Τις επόμενες δυο μέρες ο απελπισμένος Λόρδος Ντάρνλεϋ αναγκάστηκε να αλλάξει συνεχώς πλευρές και η Μαρία δέχτηκε τον Μάρεϋ στο Χόλυρουντ. Τη νύχτα της 11ης Μαρτίου ο Ντάρνλεϋ και η Μαρία δραπέτευσαν από τα ανάκτορα και βρήκαν προσωρινά καταφύγιο στο Κάστρο του Ντάνμπαρ πριν επιστρέψουν στο Εδιμβούργο στις 18 Μαρτίου. Οι πρώην επαναστάτες λόρδοι του Μάρεϋ και του Αργκάυλ αποκαταστάθηκαν στο βασιλικό συμβούλιο.

Ο γιος της Μαρίας και του Ντάρνλεϋ, Ιάκωβος, γεννήθηκε στις 19 Ιουνίου 1566 στο Κάστρο του Εδιμβούργου, αλλά ο φόνος του Ρίτσιο είχε φέρει μεγάλη ένταση στις σχέσεις τους. Τον Οκτώβριο του 1566 ενώ η Μαρία έμενε στο Τζέντμπουργκ στα σκωτικά σύνορα έκανε τετράωρο ταξίδι στο Κάστρο του Έρμιτατζ για να επισκεφτεί τον Κόμη του Μπόθγουελ που είχε τραυματιστεί μετά από αψιμαχίες στα σύνορα. Το ταξίδι αυτό χρησιμοποιήθηκε σαν πρόφαση από τους εχθρούς της Μαρίας για τους οποίους δεν υπήρχαν υποψίες την ίδια εποχή που η ίδια συνοδευόταν από τους σύμβουλους και φρουρούς της. Αμέσως μετά την επιστροφή της στο Τζέντμπεργκ, η Μαρία αρρώστησε βαριά, είχε συχνούς εμετούς, απώλεια όρασης, συνείδησης και ομιλίας και άρχισε να πιστεύει σοβαρά ότι πλησιάζει ο θάνατος της. Κατόρθωσε να αναρρώσει από τις 25 Οκτωβρίου χάρη στην πολύτιμη βοήθεια και ικανότητα Γάλλων γιατρών. Τα αίτια της ασθένειας σύμφωνα με τις ιατρικές διαγνώσεις ήταν έντονο άγχος ή πεπτικές διαταραχές ή πορφυρία. Η Μαρία συγκέντρωσε πολλούς διακεκριμένους ευγενείς τον Νοέμβριο του 1566 στο Κάστρο του Κραιγκμίλλαρ κοντά στο Εδιμβούργο να συζητήσουν για "το πρόβλημα του Ντάρνλεϋ". Η περίπτωση του διαζυγίου συζητήθηκε έντονα και έναν όρκος ανάμεσα στους ευγενείς για να διώξουν τον Ντάρνλεϋ από την εξουσία δέσμευσε τις πράξεις τους:

"Θα ήταν ωφέλιμο για το δημόσιο καλό αυτός ο νεαρός τρελός τύραννος να μην πάρει ποτέ εξουσία στα χέρια του, θα πρέπει να αναβληθεί αυτό το κακό με κάθε μέσο και ο καθένας μας πρέπει να πάρει την πρωτοβουλία να το αποτρέψει". Ο Λόρδος Ντάρνλεϋ φοβήθηκε για τη ζωή του και λίγο μετά τη βάπτιση του γιου του δραπέτευσε για τη Γλασκώβη για να μείνει στα κτήματα του πατέρα του. Όταν ξεκίνησε το ταξίδι αρρώστησε βαριά από πυρετό ή ευλογιά ή σύφιλη ή κατά άλλους είχε συμπτώματα δηλητηρίου, παρέμεινε άρρωστος μερικές βδομάδες.

Δολοφονία του Λόρδου Ντάρνλεϋ

Η Μαρία Στιούαρτ και ο γιος της Ιάκωβος.

Στα τέλη Ιανουαρίου του 1567 η Μαρία δέχτηκε τον σύζυγο της στο Εδιμβούργο. Ανέκαμψε από την ασθένεια σε ένα σπίτι που ανήκε στον αδελφό του σερ Τζέημς Μπάλφουρ στο πρώην Αββαείο του Κερκ ο' Φίλντ μέσα στα τείχη της πόλης. Η Μαρία του έκανε καθημερινές επισκέψεις και το διάστημα αυτό σταδιακά συμφιλιώθηκαν. Η Μαρία επισκέφτηκε τον σύζυγο της στις 9 Φεβρουαρίου 1567 τις πρώτες απογευματινές ώρες και στη συνέχεια παρέστη στους γάμους του Μπαστιάν Παγκέζ ενός μέλους του βασιλικού της νοικοκυριού. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 10ης Φεβρουαρίου μια δυνατή έκρηξη ακούστηκε στο Αββαείο του Κερκ ο' Φίλντ και ο Λόρδος Ντάρνλεϋ βρέθηκε νεκρός στον κήπο. Δεν υπήρχαν στο σώμα του σημάδια στραγγαλισμού ή οποιασδήποτε άλλης κακοποίηση. Οι ύποπτοι για τη δολοφονία ήταν ο Μπόθγουελ, ο Μάρεϋ , ο Τζέημς Ντάγκλας, Κόμης του Μόρτον, και η ίδια η Μαρία. Η Ελισάβετ έγραψε τον ίδιο καιρό στη Μαρία σχετικά με τις φήμες: "Έχω υποχρέωση σαν ξαδέλφη και φίλη να σας αναφέρω σχετικά με τις φήμες που κυκλοφορούν εναντίον σας, οι περισσότεροι λένε ότι δεν κάνατε τίποτα να συλλάβετε τους δολοφόνους και τους αφήσατε να φύγουν μέσα από τα χέρια σας. Το γεγονός ότι δεν θέλετε να τους τιμωρήσετε μου φαίνεται ευχάριστο, αλλά να γνωρίζετε ότι τα εγκλήματα πάντοτε τιμωρούνται, αυτά ήθελα να σας πω και θέλω να πιστέψετε ότι δεν είχα κακό σκοπό".

Στα τέλη του Φεβρουαρίου ο Κόμης του Μπόθγουελ ήταν ο κύριος ύποπτος για τη δολοφονία του Ντάρνλεϋ. Ο Κόμης του Λέννοξ, πατέρας του Ντάρνλεϋ, ζήτησε από το Κοινοβούλιο της Σκωτίας να περάσει ο Μπόθγουελ σε δίκη, αλλά το αίτημα του να καθυστερήσει η δίκη για να συγκεντρωθούν περισσότερα ενοχοποιητικά στοιχεία απορρίφθηκε από τη Μαρία. Η δίκη που έγινε με την απουσία του Κόμητος του Λέννοξ είχε αποτέλεσμα μετά από 7ωρη δικαστική διαδικασία να αθωωθεί στις 12 Απριλίου. Σε μια βδομάδα μετά την αθώωση του ο Κόμης του Μπόθγουελ κατάφερε να πείσει τους λόρδους και τους επισκόπους να υπογράψουν το "Έγγραφο του Έινσλι Ταβέρν" στη ταβέρνα Έινσλι στο Εδιμβούργο, σύμφωνα με την οποία συμφωνούσαν να παντρευτεί τη Βασίλισσα.

Τελευταία χρόνια

Αιχμαλωσία στη Σκωτία και παραίτηση

Την περίοδο 21 - 23 Απριλίου 1567 η Μαρία επισκέφτηκε τον γιο της στο Στέρλινγκ, στο δρόμο της επιστροφής της για το Εδιμβούργο απήχθη στις 24 Απριλίου από τον Λόρδο Μπόθγουελ και μεταφέρθηκε στο Κάστρο του Ντάνμπαρ. Εκεί πολύ πιθανό βιάστηκε. Η Μαρία και ο Μπόθγουελ επέστρεψαν στις 6 Μαΐου στο Εδιμβούργο, στις 15 Μαΐου παντρεύτηκαν στο Χόλυρουντ σύμφωνα με τις προτεσταντικές τελετές. Ο Μπόθγουελ και η πρώτη σύζυγος του Τζην Γκόρντον, που ήταν αδελφή του Λόρδου Χάντλυ, είχαν χωρίσει πριν 12 μέρες. Η Μαρία στην αρχή πίστευε ότι οι ευγενείς υποστήριζαν τον τρίτο της γάμο, αλλά σύντομα κατάλαβε ότι ο Λόρδος Μπόθγουελ και η σχέση τους είχαν γίνει μισητή από τους πρώην οπαδούς της. Οι Καθολικοί θεωρούσαν τον γάμο παράνομο επειδή δεν αναγνώρισαν το διαζύγιο του Μπόθγουελ με την πρώτη του σύζυγο που είχε εκδοθεί με προτεσταντικές οδηγίες. Οι Προτεστάντες από την άλλη όπως και οι Καθολικοί δήλωσαν σοκαρισμένοι για την πράξη της Μαρίας να παντρευτεί έναν άνθρωπο που ήταν βασικός κατηγορούμενος για τη δολοφονία του συζύγου της.

Ο γάμος ήταν περιπετειώδης και η θέση της Μαρίας πολύ δύσκολη, 26 επιφανείς Σκώτοι ευγενείς συγκέντρωσαν στρατό εναντίον της Μαρίας και του Μπόθγουελ, βρέθηκαν αντιμέτωποι στον λόφο του Κάρμπερρυ στις 15 Ιουνίου, αλλά οι δυνάμεις της Μαρίας οπισθοχώρησαν χωρίς μάχη στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Ο Μπόθγουελ δραπέτευσε με ασφάλεια από τη μάχη και οι λόρδοι πήραν τη Μαρία στο Εδιμβούργο με τις κατηγορίες της μοιχείας και της δολοφονίας. Την επόμενη νύχτα η Μαρία φυλακίστηκε στο Κάστρο του Λοχ Λέβεν σε ένα νησί στο μέσο του Λοχ Λέβεν. Μεταξύ 20 - 23 Ιουλίου απέβαλε δίδυμα. Η Μαρία αναγκάστηκε να παραιτηθεί στις 24 Ιουλίου υπέρ του ενός έτους γιου της Ιακώβου, ο Κόμης του Μάρεϋ έγινε αντιβασιλέας και ο Μπόθγουελ εξορίστηκε στη Δανία όπου φυλακίστηκε, και πέθανε στη φυλακή παράφρων (1578).

Μετάβαση στην Αγγλία

Η Μαρία δραπέτευσε από το Κάστρο του Λοχ Λέβεν με τη βοήθεια του Τζορτζ Ντάγκλας, αδελφού του Ουίλλιαμ Ντάγκλας, ιδιοκτήτη του κάστρου. Συγκέντρωσε στρατό 6.000 αντρών και αντιμετώπισε τον Μάρεϋ στις 13 Μαΐου στη μάχη του Λάνγκσαιντ που ηττήθηκε. Μετά την ήττα της δραπέτευσε νότια, πέρασε τη νύχτα στο Αββαείο του Νταντρένναν και πέρασε στην Αγγλία με αλιευτικό στις 16 Μαΐου. Στρατοπέδευσε στο Ουόρκινγκτον στα βόρεια της Αγγλίας και πέρασε τη νύχτα στα ανάκτορα της πόλης, στις 18 Μαΐου κρατικοί υπάλληλοι τη μετέφεραν για προστασία στο Κάστρο του Καρλάιλ. Η Μαρία ζήτησε από την ξαδέλφη της Ελισάβετ να τη βοηθήσει να πάρει πίσω τον θρόνο. Η Ελισάβετ ήταν όμως πολύ προσεκτική, διέταξε τους νομικούς της Αυλής της να διεξάγουν έρευνα σχετικά με τον φόνο του Λόρδου Ντάρνλεϋ και τη συμμετοχή της Μαρίας σε αυτόν. Τον Ιούλιο του 1568 οι Άγγλοι μετέφεραν τη Μαρία στο Κάστρο του Μπόλτον που βρισκόταν μακριά τόσο από τα σύνορα με τη Σκωτία και από το Λονδίνο. Ανάμεσα στον Οκτώβριο του 1568 και τον Ιανουάριο του 1569 η έρευνα προχώρησε στο Γιορκ και στη συνέχεια στο Ουέστμινστερ, στη Σκωτία ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στην αντιβασιλεία του Μάρεϋ και τους οπαδούς της Μαρίας.

Τα γράμματα της κασετίνας

Χρυσό γκρόσεν (22 σελίνια) της Μαρίας Στιούαρτ (1553). Μία όψη: o θυρεός της Σκωτίας, 1 G εκατέρωθεν, MARIA D. G. R. SCOTORUM. Στην άλλη όψη: M R μονόγραμμα, μαργαρίτες εκατέρωθεν, + DILIGITE IUSTITIAM (= αγαπήστε τη δικαιοσύνη) 1553. 2,59 γραμ.

Η Μαρία σαν εστεμμένη βασίλισσα αρνήθηκε να αναγνωρίσει την εξουσία σε οποιαδήποτε επιτροπή και αρνήθηκε να βρεθεί προσωπικά στο Γιορκ, αλλά η Ελισάβετ είχε απαγορεύσει τη συμμετοχή της. Ο Κόμης του Μάρεϋ παρουσίασε σαν αποδεικτικά στοιχεία για την ενοχή της δυο υποσχέσεις γάμου και ένα τραγούδι αγάπης γραμμένα που ισχυριζόταν ότι γράφτηκαν από τη Μαρία σε μια κασετίνα μήκους 30 εκατοστών διακοσμημένη με το μονόγραμμα του Φραγκίσκου Β΄. Η Μαρία αρνήθηκε να το αναγνωρίσει σαν έγκυρο και επέμενε σταθερά ότι τα έγγραφα ήταν πλαστά. Για την Ελισάβετ, το βασικό ήταν ο βαθμός συμμετοχής της Μαρίας στη δολοφονία του Ντάρνλεϋ. Ο Δούκας του Νόρφοκ, που ήταν και πρόεδρος της εξεταστικής, ανέφερε στην Ελισάβετ ότι τα γράμματα ήταν φάρσα και της έστειλε πολλά αντίγραφα για να αποδείξει ότι ήταν πλαστά.

Η αυθεντικότητα των γραμμάτων έγινε αντικείμενο διαφωνίας ανάμεσα στους ιστορικούς, αλλά δεν αποδείχτηκε ποτέ, τα αυθεντικά γράμματα πολύ πιθανό να γράφτηκαν στη Γαλλία και να καταστράφηκαν από τον γιο της Μαρίας (1584). Οι γαλλικές αντιγραφές και οι μεταφράσεις στα αγγλικά δεν δημιούργησαν μια τέλεια σειρά, από τα τέλη της δεκαετίας του 1570 υπάρχουν πολλές άλλες ατελείς μεταφράσεις στα σκωτικά, αγγλικά, γαλλικά και λατινικά. Άλλα έγραφα αφορούσαν το διαζύγιο του Μπόθγουελ με την Τζην Γκόρντον, ο Μάρεϋ έστειλε τον Σεπτέμβριο απεσταλμένους στο Ντάνμπαρ να βρουν αντίγραφα στις καταγραφές της πόλης. Οι βιογράφοι της Μαρίας όπως η Αντόνια Φρέιζερ (γεν. 1932), η Άλισον Ουίαρ (γεν. 1951), και ο Τζον Γκάυ (γεν. 1949) έγραψαν με βεβαιότητα ότι τα γράμματα ήταν πλαστά ή ότι αφορούσαν κάποια άλλη Μαρία. Ο Γκάυ τονίζει επιπλέον ότι η ακατάστατη σύνταξη δεν συμφωνεί καθόλου με τον τρόπο γραφής της Μαρίας και τα τραγούδια δεν είχαν καμιά σχέση με την εκπαίδευση της Μαρίας. Μερικές φράσεις ωστόσο ταιριάζουν άριστα με τα χαρακτηριστικά και τον τρόπο γραφής της Μαρίας.

Αμφιβολίες για τη γνησιότητα

Τα γράμματα της κασετίνας δεν ήταν γνωστά μέχρι τη Διάσκεψη του 1568 αν και το σκωτικό βασιλικό συμβούλιο τα είχε δει από τον Δεκέμβριο του 1567. Η Μαρία είχε πιεστεί να παραιτηθεί και έμεινε φυλακισμένη έναν χρόνο στη Σκωτία, τα γράμματα δεν διαδόθηκαν ποτέ για να μην γίνουν γνωστά τα γεγονότα στους Σκώτους. Η ιστορικός Τζέννυ Ουόρμαλντ σημειώνει ότι τμήμα των γραμμάτων της καταστράφηκαν από τους Σκώτους (1584) και αυτό είναι απόδειξη της ενοχής της Μαρίας. Η Ουίαρ το δικαιολογεί στο ότι οι άρχοντες χρειάστηκαν χρόνο να τα κατασκευάσουν. Μερικοί σύγχρονοι της Μαρίας ανάμεσα τους και ο Δούκας του Νόρφοκ τονίζουν με βεβαιότητα ότι ήταν γνήσια τα γράμματα, ακούστηκε ότι ο Νόρφοκ συνωμοτούσε κρυφά να παντρευτεί τη Μαρία. Η βασίλισσα Ελισάβετ που γνώριζε τις φήμες το απέκλεισε από τον Δούκα του Νόρφοκ με τη φράση "μην είσαι τόσο σίγουρος ότι θα παντρευτείς αυτή που θέλεις". Η πλειοψηφία των απεσταλμένων ύστερα από μελέτη σχετικά με τον γραφικό χαρακτήρα της Μαρίας δέχτηκε τα γράμματα σαν γνήσια. Η Ελισάβετ όπως είχε σκοπό αποφάσισε ότι γράμματα δεν απέδειξαν τίποτα για την ενοχή ή την αθωότητα της Μαρίας και επιφυλάχτηκε για τη στάση της. Η Ελισάβετ δεν είχε σκοπό από την αρχή ούτε να καταδικάσει ούτε να αθωώσει τη Μαρία, η στάση της με τον διορισμό της δικαστικής επιτροπής δείχνει μονάχα προσωπικούς πολιτικούς ελιγμούς, στη Σκωτία παρέμεινε μια κυβέρνηση Προτεσταντών και η Μαρία έμεινε αιχμάλωτη στην Αγγλία. Η Φρέιζερ αναφέρει ότι η δίκη αυτή ήταν ένα από τα μεγαλύτερα δικαστικά αινίγματα στην ιστορία της Αγγλίας.

Αιχμαλωσία

Χάρτης με τα κύρια σημεία αιχμαλωσίας της Μαρίας Στιούαρτ.

Η Μαρία μετακινήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 1569 στο Κάστρο του Τάτμπερυ και μπήκε στη συνοδεία του Κόμη του Σρώσμπερυ και της συζύγου του, Μπες του Χάρντγουικ. Η Ελισάβετ θεωρούσε τα σχέδια της Μαρίας για τον θρόνο σοβαρή απειλή, γι'αυτό την περιόρισε στα εδάφη του Σρώσμπερυ ανάμεσα στα οποία βρισκόταν το Τάτμπερυ, το Κάστρο του Σέφιλντ, η Έπαυλη Σέφιλντ, η Έπαυλη Ουίνγκφιλντ και το Μέγαρο Τσάτσγουορθ- όλες οι περιοχές ήταν μεταξύ Σκωτίας-Αγγλίας και μακριά από τη θάλασσα. Η Μαρία μπορούσε να έχει το προσωπικό της νοικοκυριό που ήταν λιγότεροι από 16 ευγενείς και περίπου τριάντα άμαξες για να μπορεί να μετακινήσει τις προμήθειες της. Οι θάλαμοι ήταν διακοσμημένοι με ταπεστρί, χαλιά και εκτυπώσεις με τη γαλλική φράση "εκεί που τελειώνω αρχίζω". Τα κρεβατοσκεπάσματα της άλλαζαν καθημερινά και οι μάγειροι της πρόσφεραν καθημερινά μια ποικιλία από 32 δίσκους σε ασημένια πιάτα. Μπορούσε περιστασιακά να αποκτήσει την ελευθερία της και πέρασε πολλά καλοκαίρια στο Μπάξτον, ασχολήθηκε μεγάλο μέρος του χρόνου της με κεντήματα. Η υγεία της άρχισε σταδιακά να παθαίνει κρίση λόγω της ακινησίας, υπέφερε από ρευματισμούς που της έφεραν μερική παράλυση.

Τον Μάιο του 1569 η Ελισάβετ έκανε πρόταση στη Μαρία να την αποκαταστήσει, σε αντάλλαγμα έπρεπε να ασπαστεί την Προτεσταντική θρησκεία. Ένα συμβούλιο που συνεκλήθη αμέσως μετά στο Περθ απέρριψε την πρόταση με συντριπτική πλειοψηφία. Ο Δούκας του Νόρφοκ συνέχισε τις προσπάθειες να παντρευτεί τη Μαρία και η Ελισάβετ τον φυλάκισε στον Πύργο του Λονδίνου ανάμεσα στον Οκτώβριο του 1569 και τον Αύγουστο του 1570. Στις αρχές της επόμενης χρονιάς ο Μάρεϋ δολοφονήθηκε σε μια εξέγερση στα βόρεια της Αγγλίας από Καθολικούς κόμητες, ενώ η εξέγερση έπεισε την Ελισάβετ ότι η Μαρία αποτελούσε μεγάλο κίνδυνο. Τα αγγλικά στρατεύματα έκαναν επέμβαση στη Σκωτία εναντίον των Καθολικών δυνάμεων της Μαρίας. Οι γραμματείς της Ελισάβετ Φράνσις Ουώλσιγχαμ και Ουίλλιαμ Σήσιλ πήραν εντολές από τη Βασίλισσα να παρακολουθούν στενά τη Μαρία και τοποθέτησαν κοριούς στο νοικοκυριό της.

Συνομωσία εναντίον της Ελισάβετ

Ο Ουώλσιγχαμ και ο Σήσιλ ανακάλυψαν τη Συνομωσία του Ριντόλφι, σχέδιο ανατροπής της Ελισάβετ με τη βοήθεια ισπανικών στρατευμάτων και του Δούκα του Νόρφοκ, με στόχο την ανάρρηση στον θρόνο της Σκωτίας τη Μαρία (1571). Ο Νόρφοκ εκτελέστηκε και το Αγγλικό Κοινοβούλιο απέκλεισε τη Μαρία από όλα τα κληρονομικά της δικαιώματα στον θρόνο της Αγγλίας. Η Μαρία δυσφημίστηκε ακόμα περισσότερο όταν δημοσιοποιήθηκαν στο Λονδίνο οι επιστολές της κασετίνας.

Ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ πρότεινε στη Μαρία το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1570 να την παντρέψει με τον Ιωάννη της Αυστρίας, κυβερνήτη των Κάτω Χωρών και ετεροθαλή αδελφό του Φιλίππου Β΄ της Ισπανίας, και να επιτεθούν στην Αγγλία με βοήθεια από τις Ισπανικές Κάτω Χώρες. Μετά την Εξέγερση του Θρόκμορτον (1583) ο Ουώλσιγχαμ εισήγαγε την "Πράξη της Σωτηρίας της Βασίλισσας", σύμφωνα με την οποία οποιοσδήποτε ύποπτος για συνωμοσία εναντίον της Βασίλισσας θα εκτελείται.

Η Μαρία πρότεινε στον γιο της Ιάκωβο τη "Συσχέτιση" (1584) σύμφωνα με την οποία θα έμενε στην Αγγλία, θα παραιτούνταν από όλες τις διεκδικήσεις της στο αγγλικό Στέμμα, θα ενωνόταν και η ίδια εναντίον της Γαλλίας και θα συμφωνούσε στον γάμο του Ιακώβου με την έγκριση της Ελισάβετ. Το μοναδικό αντάλλαγμα που ζητούσε ήταν να βελτιωθούν οι συνθήκες αιχμαλωσίας της. Ο Ιάκωβος απέρριψε την πρόταση και συμμάχησε με την Ελισάβετ εγκαταλείποντας τη μητέρα του. Η Ελισάβετ απέρριψε επίσης τη "Συσχέτιση" επειδή όπως δήλωσε δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στη Μαρία ότι θα κρατούσε τον λόγο της. Τον Φεβρουάριο του 1585 ο Ουίλλιαμ Πάρρυ συνωμότησε να δολοφονήσει την Ελισάβετ ενώ στη συνωμοσία είχε εμπλακεί και ο κατάσκοπος της Μαρίας, Τόμας Μόργκαν. Η Μαρία τοποθετήθηκε τον Απρίλιο υπό τη συνοδεία του σερ Έιμιας Πώλετ και τα Χριστούγεννα μετακινήθηκε στην ασφαλή έπαυλη Τσάρτλεϋ.

Το τέλος της

Καταδίκη

Η σκηνή της εκτέλεσης της Μαρίας Στιούαρτ όπως σκιτσογραφήθηκε από τον διπλωμάτη Ρόμπερτ Μπηλ (1541 - 1601).

Μετά την εμπλοκή της στη Συνωμοσία του Μπάμπινγκτον, η Μαρία συνελήφθη στις 11 Αυγούστου 1586 ενώ έκανε ιππασία στο Τίξαλ Χωλ. Ο Ουώλσιγχαμ την εξαπάτησε και της ζήτησε να πάρει τα γράμματα και να τα καταστρέψει. Η Μαρία τα έδωσε από αφέλεια νομίζοντας ότι δεν μπορεί να τα διαβάσει, αλλά ο Ουώλσιγχαμ κατάφερε να τα αποκρυπτογραφήσει και να δει ότι σχεδίαζε με συνεργάτες να δολοφονήσουν της Ελισάβετ. Μεταφέρθηκε με τετραήμερο ταξίδι στο Κάστρο του Φόδερινγκεϋ στις 25 Σεπτεμβρίου και τον Οκτώβριο δικάστηκε για εσχάτη προδοσία σύμφωνα με την "Πράξη της Σωτηρίας της βασίλισσας" σε ένα συμβούλιο από 36 ευγενείς ανάμεσα στους οποίους ο Σήσιλ, ο Σρώσμπερυ και ο Ουώλσιγχαμ. Η Μαρία αρνήθηκε κατηγορηματικά όλες τις κατηγορίες και είπε "Κοιτάξτε τον κόσμο γύρω σας, είναι πολύ ευρύτερος από τα στενά όρια του βασιλείου της Αγγλίας". Απορρίφθηκε το αίτημα της να καθυστερήσει η δίκη για να φέρει αθωωτικά στοιχεία και δεν της επέτρεψαν να έχει συνήγορο επειδή δεν ήταν Αγγλίδα υπήκοος, καταδικάστηκε σε θάνατο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Η καταδίκη της Μαρίας έγινε με έναν μόνο επίτροπο, τον λόρδο Ζάους.

Η Ελισάβετ δίστασε αρχικά να υπογράψει την καταδίκη· όπως δήλωσε ο φόνος μιας βασίλισσας ήταν πολύ βαρύ πράγμα και φοβήθηκε μήπως ο γιος της συμμαχήσει με τον Γάλλους Καθολικούς εναντίον της Αγγλίας. Η Ελισάβετ ζήτησε από τον Πώλετ να τη θανατώσει με κάποιο παράνομο τρόπο χωρίς να φανεί ότι υπέγραψε η ίδια, αλλά εκείνος της απάντησε "δεν μπορώ να κηλιδώσω τη φτωχή μου καριέρα με μια τόσο ατιμωτική πράξη". Η Ελισάβετ αναγκάστηκε να υπογράψει τη θανατική καταδίκη της Μαρίας στις 1 Φεβρουαρίου 1587 και ανέθεσε στον καγκελάριο Ουίλλιαμ Ντέηβισον (1541 - 1608) να την εκτελέσει. Στις 3 Φεβρουαρίου 10 μέλη του βασιλικού συμβουλίου αποφάσισαν να εκτελέσουν την ποινή χωρίς να ενημερώσουν την Ελισάβετ.

Εκτέλεση

Το απόγευμα της 7ης Φεβρουαρίου 1587 η Μαρία ειδοποιήθηκε στο Φόδερινγκεϋ ότι θα εκτελεστεί το επόμενο πρωί. Τις τελευταίες ώρες της ζωής της προσευχήθηκε και έγραψε στον Βασιλιά της Γαλλίας για την τελευταία της επιθυμία. Το ικρίωμα που στήθηκε στη μεγάλη αίθουσα είχε δυο πόδια ύψος και ήταν ντυμένο στα μαύρα, έφτανε τα 2 - 3 σκαλιά, ένα μαξιλάρι για να γονατίσει και τρία σκαμνιά για την ίδια και για τους κόμητες του Σρώσμπερυ και του Κεντ που θα παρακολουθούσαν την εκτέλεση. Οι εκτελεστές γονάτισαν μπροστά της και της ζήτησαν συγχώρεση· ήταν συνηθισμένο γεγονός τότε για τον εκτελεστή να ζητήσει τη συγχώρεση από τον άνθρωπο που θα θανατώσει. Η Μαρία του απάντησε "σε συγχωρώ με όλη μου την καρδιά, ελπίζω ο θάνατος να είναι το τέλος των προβλημάτων μου".

Οι υπηρέτριες Τζέην Κέννεντυ και Ελίζαμπεθ Κερλ και οι εκτελεστές βοήθησαν τη Μαρία να βγάλει τα εξωτερικά της ενδύματα αποκαλύπτοντας μια βελούδινη φούστα και ένα ζεύγος από μανίκια σε βυσσινί σκούρο που ήταν το χρώμα του μαρτυρίου για την Καθολική εκκλησία με μια μαύρη σατέν ποδιά με μαύρες τομές. Στη συνέχεια χαμογέλασε και είπε "ποτέ δεν είχα τέτοιους γαμπρούς, όπως ποτέ πριν δεν πέταξα τα ρούχα μου έτσι". Δέθηκε από την Κέννεντυ με ένα ύφασμα κεντημένο σε χρυσό με το τρίχωμα μπροστά που τοποθέτησε το κεφάλι της, στη συνέχεια τέντωσε τα χέρια της μπροστά και είπε: "Στα χέρια σου Θεέ παραδίδω το πνεύμα μου". Η Μαρία δεν αποκεφαλίστηκε με μια μόνο κίνηση: στο πρώτο χτύπημα ο δήμιος χτύπησε το πίσω μέρος της κεφαλής, στο δεύτερο χτύπημα της έκοψε το λαιμό εκτός από ένα μικρό κομμάτι κρανίου που το έκοψε με το τσεκούρι. Ο δήμιος στη συνέχεια κράτησε το κεφάλι της Μαρίας και φώναξε "Ο Θεός σώζει τη Βασίλισσα", τότε το κεφάλι της Μαρίας έπεσε κάτω και αποκαλύφτηκε ότι τα μαλλιά της ήταν πολύ κοντά σκούρα γκρι και φορούσε περούκα. Ένα μικρό σκυλί που ανήκε στη Βασίλισσα βγήκε μέσα από τις φούστες της, αν και ο μάρτυρας Εμανουέλ Τομασόν δεν το αναφέρει στην έκθεση του. Τα αντικείμενα που φορούσε στην εκτέλεση της ήταν αμφίβολης προέλευσης, κάηκαν όλα στην εστία της μεγάλης αίθουσας για να μην γίνουν αντικείμενα λαθρεμπορίας κειμηλίων.

Ταφή

Νεκρική μάσκα της Μαρίας Στιούαρτ.

Όταν η Ελισάβετ έμαθε τα νέα για την εκτέλεση της Μαρίας, εξοργίστηκε, επειδή ο καρδινάλιος Ουίλλιαμ Ντέηβισον δεν ακολούθησε τις οδηγίες της και το βασιλικό συμβούλιο αποφάσισε να ενεργήσει αυτόνομα χωρίς να την ενημερώσει. Η Ελισάβετ ήθελε να αποφύγει την προσωπική της συμμετοχή στον αποκεφαλισμό της Μαρίας, αλλά η δυσπιστία της και οι κακές οδηγίες δεν της το επέτρεψαν. Ο Ντέηβισον συνελήφθη, φυλακίστηκε στον Πύργο του Λονδίνου και απελευθερώθηκε 19 μήνες αργότερα με την παρέμβαση του Σήσιλ και του Ουώλσιγχαμ.

Το αίτημα της Μαρίας να ταφεί στη Γαλλία δεν έγινε δεκτό από την Ελισάβετ. Το σώμα της βαλσαμώθηκε και τοποθετήθηκε σε ένα φέρετρο μέχρι να γίνει η ταφή της με Προτεστάντες ιερείς στα τέλη του Ιουλίου του 1587 στον Καθεδρικό Ναό του Πήτερμπρω. Τα εντόσθια της αφαιρέθηκαν και τάφηκαν μυστικά στο Κάστρο του Φόδερινγκεϋ. Το σώμα της εξήχθη (1612), όταν ο γιος της Ιάκωβος Α΄ διέταξε την εκταφή της στο Αββαείο του Ουέστμινστερ σε ένα παρεκκλήσι δίπλα από τον τάφο της Ελισάβετ Α΄. Ο τάφος της ανοίχτηκε (1867) για να εντοπιστεί η ακριβή θέση ταφής του Ιακώβου Α΄, η σορός της βρέθηκε μαζί με αυτήν του Ερρίκου Ζ΄ και πολλών άλλων απογόνων της όπως της Ελισάβετ Στιούαρτ, του Ροβέρτου του Παλατινάτου και των παιδιών της Άννας της Μεγάλης Βρετανίας.

Ιστορικές γνώμες

Οι εκτιμήσεις για τη Μαρία τον 16ο αιώνα άγγιζαν τα δυο άκρα: από τους Προτεστάντες μεταρρυθμιστές, όπως οι Τζωρτζ Μπιουκάναν και Τζον Νοξ, οι οποίοι την κακοποίησαν ανελέητα μέχρι τους Καθολικούς απολογητές, όπως ο Άνταμ Μπλάκγουντ (1539 - 1613), που προσεύχονταν στη μνήμη της και την ευλογούσαν. Μετά την άνοδο στον θρόνο του Ιακώβου Α΄ ο ιστορικός Ουίλλιαμ Κάμντεν έγραψε μια μεγάλη βιογραφία της με βάση έγγραφα της εποχής της. Στο βιβλιο του κατηγορεί το έργο του Μπιουκάναν σαν προσωπική του εφεύρεση, ενώ δίνει έμφαση "στην κακή τύχη της Μαρίας, και όχι τον κακό χαρακτήρα της". Οι γνώμες διαφέρουν και σε συγγραφείς τον 18ο αιώνα: ο Ουίλλιαμ Ρόμπερτσον (1721 - 1793) και Ντέηβιντ Χιουμ την κατηγορούν για προδοσία και μοιχεία ενώ ο Ουίλλιαμ Τύτλερ (1711 - 1792) υπερασπίζεται την αθωότητά της.

Το τελευταίο μισό του 20ου αιώνα το έργο της Αντόνια Φρέιζερ θεωρήθηκε το πιο αντικειμενικό χωρίς τις "σκληρές και άδικες προσωπικές επιθέσεις των προηγούμενων". Το δρόμο της αντικειμενικότητας ακολούθησαν και τα έργα των σύγχρονων συγγραφέων Γκόρντον Ντόνάλντσον (1913 - 1993) και Ίαν Κόουαν. Η ιστορικός Τζέννυ Ουόρμαλντ σημειώνει ότι η Μαρία ήταν μια τραγική μορφή που δεν κατάφερε να ανταποκριθεί στις συνθήκες της εποχής της ενώ παρουσιάζει την πρωτότυπη άποψη ότι η Μαρία έγινε πιόνι στα χέρια των σχισματικών ευγενών.

Από ότι φαίνεται δεν υπάρχουν αποδείξεις για τη συμμετοχή της στον φόνο του Λόρδου Ντάρνλεϋ ούτε στη συνωμοσία με τον Μπόθγουελ. Οι κατηγορίες αυτές όπως και η βιογραφία του Μπιουκάναν θεωρήθηκαν "εντελώς φανταστικές". Το θάρρος της Μαρίας και η στάση που έδειξε στην εκτέλεση της τη μετέτρεψαν σε λαϊκή ηρωίδα και έγινε το ηρωικό θύμα σε πολλές τραγωδίες.

Οικογένεια

Η Μαρία παντρεύτηκε συνολικά τρεις φορές:

1) Το 1558 παντρεύτηκε τον Φραγκίσκο Β΄ της Γαλλίας, ο οποίος απεβίωσε το 1560. Δεν απέκτησαν παιδιά.

2) Το 1565 παντρεύτηκε τον Χένρυ Στιούαρτ 1ο Δούκα του Ώλμπανυ, Λόρδο Ντάρνλεϋ. Απέκτησαν ένα γιο:

• Ιάκωβος ΣΤ΄ (1566 - 1625), Βασιλιάς της Σκωτίας και της Αγγλίας.

Ο Ντάρνλεϋ απεβίωσε το 1567.

3) Το 1567 παντρεύτηκε τον Τζέημς Χέπμπορν, 4ο Κόμη του Μπόθγουελ, ο οποίος απεβίωσε το 1578. Δεν απέκτησαν παιδιά.

Πηγές

• Bain, Joseph (editor) (1900). Calendar State Papers, Scotland: Volume II. Edinburgh: General Register Office (Scotland).
• Bingham, Caroline (1995). Darnley: A Life of Henry Stuart, Lord Darnley, Consort of Mary Queen of Scots. London: Constable.
• Boyd, William K. (editor) (1915). Calendar of State Papers, Scotland: Volume IX. Glasgow: General Register Office (Scotland).
• Clifford, Arthur (editor) (1809). The State Papers and Letters of Sir Ralph Sadler. Edinburgh: Archibald Constable and Co.
• Donaldson, Gordon (1974). Mary, Queen of Scots. London: English Universities Press.
• Fraser, Antonia (1994) [1969]. Mary Queen of Scots. London: Weidenfeld and Nicolson.
• Greig, Elaine Finnie (2004). "Stewart, Henry, duke of Albany [Lord Darnley] (1545/6–1567)". Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press.
• Guy, John (2004). "My Heart is my Own": The Life of Mary Queen of Scots. London: Fourth Estate.
• Lewis, Jayne Elizabeth (1999). The Trial of Mary Queen of Scots: A Brief History with Documents. Boston: Bedford/St. Martin's.
• McInnes, Charles T. (editor) (1970). Accounts of the Lord High Treasurer of Scotland Volume 12. Edinburgh: General Register Office (Scotland).
• Weir, Alison (2008) [2003]. Mary, Queen of Scots and the Murder of Lord Darnley. London: Random House.
• Williams, Neville (1964). Thomas Howard, Fourth Duke of Norfolk. London: Barrie & Rockliff.
• Wormald, Jenny (1988). Mary, Queen of Scots. London: George Philip.
• Bath, Michael (2008). Emblems for a Queen: The Needlework of Mary Queen of Scots. London: Archetype Publications.
• Labanov, A. I. (Prince Lobanov-Rostovsky) (1844). Lettres et Memoires de Marie, Reine d'Ecosse. London: Charles Dolman.
• Marshall, Rosalind (2006). Queen Mary's Women: Female Relatives, Servants, Friends and Enemies of Mary, Queen of Scots. Edinburgh: John Donald.
• Marshall, Rosalind (2013). Mary, Queen of Scots. Edinburgh: National Museums of Scotland.
• Read, Conyers (1909). The Bardon Papers: Documents relating to the imprisonment and trial of Mary, Queen of Scots. London: Camden Series.
• Swain, Margaret (1973). The Needlework of Mary Queen of Scots. New York: Van Nostrand Reinhold.
• Warnicke, Retha M. (2006). Mary Queen of Scots. New York: Routledge.
• Wilkinson, Alexander S. (2004). Mary Queen of Scots and French Public Opinion, 1542–1600. Basingstoke: Palgrave Macmillan.