Λάχης (Πλατωνικός διάλογος)

Ο Λάχης είναι ένας πρώιμος διάλογος του Πλάτωνα που διαδραματίζεται στην Αθήνα περί το 420 π.Χ. κι έχει ως θέμα την έννοια της ανδρείας. Οι διαλεγόμενοι κάνουν επανειλημμένες προσπάθειες να ορίσουν την ανδρεία, αλλά τελικά εγκαταλείπουν τη συζήτηση χωρίς να καταλήξουν σε κάποιον ικανοποιητικό ορισμό.

Τα πρόσωπα

Στον διάλογο συμμετέχει ο Λυσίμαχος, γιος του δίκαιου Αριστείδη, ο αριστοκρατικός πολιτικός Μελησίας, ο στρατηγός Νικίας, ο στρατηγός Λάχης, ο φιλόσοφος Σωκράτης και τα παιδιά του Λυσίμαχου και του Μελησία που παρακολουθούν τη συνομιλία.

Η πορεία του διαλόγου

Μετά από μια σύντομη συζήτηση σχετικά με την αγωγή των παιδιών, που καταλήγει σε ασυμφωνία των γονέων, καλείται ο Σωκράτης να μεσολαβήσει και να κατευθύνει την πορεία του διαλόγου.

Ξεκινώντας από το πρόβλημα, πώς μπορούν οι νέοι να ασκούνται σωστά στην αρετή, και μάλιστα στην ανδρεία ως ένα σημαντικό μέρος της, οι συζητητές οδηγούνται στο ερώτημα: τι είναι η ανδρεία; (190d).

O Λάχης, που ως στρατηγός φέρεται συνδεδεμένος με αυτή την αρετή, απαντά ότι ανδρείος είναι όποιος μένει στη θέση του και πολεμά τον εχθρό με ψυχικό σθένος. Η απάντηση ελέγχεται από τον Σωκράτη ως ανεπαρκής, επειδή προσφέρει μόνο ένα παράδειγμα ανδρείας και όχι την ουσία της: δεν συμπεριλαμβάνει καν όσους στέκονται γενναία μέσα στις θαλασσοταραχές ή κατά τη λήψη πολιτικών αποφάσεων.

Ο Λάχης προσφέρει έναν καλύτερο ορισμό λέγοντας ότι η ανδρεία είναι ψυχική καρτερία (192c). Αλλά και αυτή η απάντηση κρίνεται ανεπαρκής, επειδή δεν διασαφηνίζει κατά πόσο η ανδρεία αφορά την ανθρώπινη σκέψη (ως φρόνηση, σύνεση) ή μόνο την πράξη ή και τις δύο μαζί.

Τότε ζητείται η γνώμη του στρατηγού Νικία, ο οποίος ορίζει την ανδρεία ως ένα είδος γνώσης όσον αφορά τα πράγματα που προκαλούν φόβο ή θάρρος (194e – 195a). Είναι όμως η ανδρεία το ίδιο πράγμα με την αφοβία, την οποία έχουν ακόμα και τα ζώα; Η φυσική αφοβία των ζώων και των μικρών παιδιών είναι μια μη-συνειδητή τόλμη, ενώ η πραγματική ανδρεία συνδέεται με την προνοητικότητα και το θράσος, το οποίο δεν συμπίπτει με το θράσος της αφροσύνης (197a-c).

Ελέγχοντας τον ορισμό του Νικία ο Σωκράτης ζητά να προσδιοριστούν όσα επιφέρουν φόβο (τὰ δεινὰ) και όσα επιφέρουν θάρρος (τὰ θαρραλέα). Πράγματι, συμφωνείται ότι ο φόβος είναι η προσδοκία ενός μελλοντικού κακού, ενώ τα ενθαρρυντικά είναι όσα προκαλούν την αναμονή ενός μελλοντικού καλού (198b-c). Τότε όμως η ανδρεία δεν είναι γνώση, διότι κάθε γνώση αφορά όχι μόνο τα μελλοντικά αλλά και τα παρελθόντα και τα παρόντα. Συνεπώς ο ορισμός του Νικία αφορά όχι την ανδρεία, αλλά ολόκληρη την αρετή: αυτή είναι γνώση των καλών και των κακών που συμβαίνουν σε οποιαδήποτε στιγμή (199a-b).

Η ανδρεία ως ένα μέρος της αρετής δεν προσδιορίστηκε. Ο Σωκράτης διαπιστώνει όχι μόνο ότι οι απόψεις των διαλεγομένων ήταν μη-ικανοποιητικές αλλά και ότι ο διάλογος οδηγήθηκε σε αδιέξοδο (200e: έν απορίᾳ).

Ερμηνευτικό σχόλιο

Έχει συζητηθεί επανειλημμένα, γιατί αυτός ο διάλογος παρέμεινε άγονος και δεν έδωσε επαρκή απάντηση. Είναι όμως σημαντικά τα συμπεράσματά του: αφενός η άγνοια των στρατηγών όσον αφορά την ανδρεία, αφετέρου η διάγνωση ότι η ανδρεία δεν είναι μια ζωώδης, φυσική ή παράτολμη ικανότητα (θράσος), αλλά ότι συνοδεύεται από φρόνηση και προνοητικότητα.

Βιβλιογραφία

• Πλάτωνος Λάχης. Εισαγωγή – Κείμενο – Μετάφραση Σοφία Βουδούρη. Αθήνα 2016.

• Πλάτων: Λάχης – Λύσις. Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια Δημήτριος Τζωρτζόπουλος. Εκδόσεις Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2008.

• Πλάτων: Πρωταγόρας, Λάχης. Μετάφραση Γιώργος Γαζής - Ευθυμία Χατζηκυριάκου. Εκδόσεις “DeAgostini Hellas”, Αθήνα 2006.

• Πλάτων: Λάχης, Λύσις. Μετάφραση Φιλολογική Ομάδα Κάκτου. Εκδόσεις «Κάκτος», Αθήνα 1993.

• Πλάτων: Λάχης. Το αρχαιοελληνικό κείμενο, όπως εκδόθηκε από τον John Burnet (1903), στην ιστοσελίδα “Perseus”.[1]

• Τερέζης, Χρήστος Αθ.: «Κοινωνικές και γνωσιολογικές συνιστώσες της διαλεκτικής στον Πλατωνικό διάλογο ‘Λάχης’». Φιλοσοφία και Παιδεία 58 (2011), 4-9.

• Papyrus Oxyrhynchus 228.[2]