Κωπαΐδα

Κωπαΐδα
	Η Κωπαΐδα
Χώρες	Ελλάδα
Γεωγραφικό Διαμέρισμα	Στερεά Ελλάδα
Νομός	Βοιωτίας

Συντεταγμένες: 38°27′N 23°3′E / 38.450°N 23.050°E / 38.450; 23.050

Η Κωπαΐδα είναι πεδιάδα της Βοιωτίας η οποία δημιουργήθηκε ύστερα από την αποξήρανση της ομώνυμης λίμνης κατά το διάστημα 1880-1930. Βρίσκεται στα βόρεια του νομού και περικλείεται από τα όρη Ελικώνας στα δυτικά, Πτώο στα ανατολικά, Χλωμό στα βόρεια και από μικρότερα υψώματα στα νότια που χωρίζουν την Κωπαΐδα από την πεδιάδα της Θήβας και των Βαγίων. Η Κωπαΐδα όφειλε την ονομασία της στην αρχαία Βοιωτική πόλη Κώπες, που βρισκόταν στην θέση περίπου του σημερινού χωριού Κάστρο. Λεγόταν επίσης και Κηφισίδα λίμνη επειδή χυνόταν σε αυτή ο ποταμός Κηφισός.^[1]

Η αποξήρανση της Κωπαΐδας

Είχον μάθει αργότερον παρά τίνος φίλου μου Γερμανού, Τσίγλερ καλουμένου και αξιωματικού του μηχανικού εν Ελλάδι, ότι οι Βαυαροί εις το περί αποξηράνσεως της Κωπαϊδος λίμνης κεφάλαιον εστήριζον ελπίδας πολυφέρνους. Πρώτον, ότι εξ αυτών των υπό του δημοσίου γενησομένων εξόδων κατά τας εργασίας του μεγάλου εκείνου επιχειρήματος η ωφέλεια τους δεν θα ήτον ευκαταφρόνητος και δεύτερον η βραδυτέρα παραγωγή εκ των καλλιεργηθησομένων γαιών της Κωπαΐδος θα επλήρουν τα θυλάκια των.
— Παναγιώτης Παπαναούμ, Αυτοβιογραφία 1873^[2]

Τα έργα για την αποξήρανση της Κωπαΐδας άρχισαν τη δεκαετία του 1880, ενώ το έργο ολοκληρώθηκε τελικά το 1931. Στην πρώτη φάση πραγματοποιήθηκαν αποστραγγιστικά έργα από γαλλική εταιρεία, κατά την περίοδο 1882-1886. Η Κωπαΐδα αποξηράνθηκε προσωρινά αλλά εξαιτίας μείωσης της επιφάνειας του εδάφους της, που σημειώθηκε αμέσως μετά την αποξήρανση, η περιοχή πλημμύρισε ξανά τα επόμενα χρόνια. Τότε ξεκίνησαν νέα έργα από την αγγλική εταιρεία "Lake Copais Co"^[3] («Λίμνη Κωπαΐδος ΑΕ») τα οποία ολοκληρώθηκαν το 1931 και η λίμνη αποξηράνθηκε οριστικά, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν 241.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης.^[4] Το 1953 η περιοχή της Κωπαΐδας απαλλοτριώθηκε και ταυτόχρονα δημιουργήθηκε με το Βασιλικό Διάταγμα 2488/24-7-1953 ο Οργανισμός Κωπαΐδoς (νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου) ο οποίος αντικατέστησε την αγγλική εταιρία και εφάρμοσε πρόγραμμα εναλλασσόμενων καλλιεργειών.

Για τις ανάγκες της αποξήρανσης και της εκμετάλλευσης των νέων γεωργικών εδαφών κτίστηκε από τη διαχειρίστρια εταιρεία ένα πρότυπο αγροτοβιομηχανικό συγκρότημα, η κωμόπολη της Αλιάρτου, στο οποίο στεγάστηκε το διοικητικό κέντρο και τις κατοικίες των στελεχών. Η Αλίαρτος αποτελεί μία από τις σπάνιες περιπτώσεις company-town στην αγροτική ύπαιθρο. Μεταξύ άλλων εκεί δημιουργήθηκε συγκρότημα κεντρικών αποθηκών, συγκρότημα στάβλων, ξυλουργείο και σταθμός ανεφοδιασμού, δύο νερόμυλοι, μηχανουργείο και εκκοκκιστήριο βάμβακος. Εκτός από τα αγροτοβιομηχανικά κτίρια κατασκευάστηκε και κτίριο διοίκησης, καθώς και συγκροτήματα κατοικιών για τα διοικητικά στελέχη και τους υπαλλήλους της εταιρείας, όπως και διαφόρων τύπων καταλύματα για τη στέγαση των εργατών και των οικογενειών τους.^[5]

Χρονολόγιο του Κωπαϊδικού ζητήματος^[6]

1833: Προτείνεται η αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας από τους Τιρς (Tiersch) και Έϊχταλ.

1834: Προσπάθειες για την αποξήρανση της Κωπαΐδας και μελέτες των Βαυαρών Karl Gustave Fielder και M. Ferhammer.

1835: Μελέτη του στρατιωτικού μηχανικού Παναγιώτη Παπαναούμ για την Κωπαΐδα.

1837: Σύγκρουση του Παναγιώτη Παπαπαναούμ με το Βαυαρό μηχανικό Λουφτ για το κόστος εκτέλεσης των έργων αποξήρανσης της Κωπαΐδας και παραγκωνισμός του από τον Όθωνα.

1838: Εκτέλεση των πρώτων αποξηραντικών έργων.

1845-1846: Προτάσεις του τραπεζίτη Γουσταύου Ειχταλ για την αποξήρανση της Κωπαΐδας και αποστολή στη Βοιωτία του Γάλλου Μηχανικού Sauvage. Επαφές του Έϊχταλ με Έλληνες ομογενείς για τη χρηματοδότηση του έργου χωρίς όμως αποτέλεσμα

1856-1859: Μικρά εγγειοβελτιωτικά έργα στην Κωπαΐδα.

1858: Προτάσεις του Άγγλου Γουέμπστερ προς την Κυβέρνηση για την αποξήρανση της Κωπαϊδος.

1863-1867: Ζωηρότατη συζήτηση στον τύπο της εποχής για τον τρόπο με τον οποίο θα γίνει πραγματικότητα η αποξήρανση της Κωπαϊδος και για το πόλο του ομογενειακού στοιχείου.

1865: Εκδήλωση ενδιαφέροντος και ανταγωνισμός μεταξύ Άγγλων και Γάλλων κεφαλαιούχων για την ανάληψη των έργων της Κωπαΐδας.

(22-7 έως 3-8-1865): Σύμβαση μεταξύ της Ελληνικής Κυβερνήσεως και του Σ. Μομφερριέρου περί αποξηράνσεως και καλλιέργειας της Κωπαΐδας.

(16-12-1865): Σχηματίζεται η «Ελληνική Εταιρεία δια την Κωπαΐδαν» από Έλληνες και ομογενείς που θεωρούν τους όρους της σύμβασης ως σκανδαλώδεις. Επιτυγχάνουν αναβολή της συζήτησης στη Βουλή για την κύρωση της σύμβασης Μομφερριέρου.

1867: (24-1-1867): Νόμος ΡΟΓ’ «Περί αποξηράνσεως Κωπαΐδος λίμνης».

1869-1873: Ο Σαρραζίν Μομφερριέρ αδυνατεί να εκτελέσει τα έργα αποξήρανσης της Κωπαΐδας και προς τούτο συμπράττει με το Γάλλο τραπεζίτη Bonnair. Τελικά κηρύσσονται έκπτωτοι το 1873

1876-1878: Ένας όμιλος από τράπεζες (Εθνική Τράπεζα, Γενική Πιστωτική, Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως, Ιονική Τράπεζα και ο Σκαρλάτος Σούτσος), ενδιαφέρονται για την ανάληψη των έργων της Κωπαΐδας. Ιδρύεται συνδικάτο που καλεί το μηχανικό Revol να κάνει αξιολόγηση του έργου και να συντάξει προϋπολογισμό. Ο μηχανικός Revol κρίνει το έργο ασύμφορο και ο όμιλος των τραπεζών αποσύρεται από την ανάληψη του έργου.

1880: (30-5-1880): Σύμβαση μεταξύ της Ελληνικής Κυβερνήσεως και του Ι. Δ. Βούρου για την παραχώρηση των έργων της Κωπαΐδας.

(11-6-1880):Βασιλικό Διάταγμα «περί αποξηράνσεως και καλλιεργείας της λίμνης Κωπαΐδος».

1882:(3-8-1882): Υπογράφεται η υπ’αρ. 4885 σύμβαση μεταξύ της Ελληνικής Κυβερνήσεως και της Γαλλικής Εταιρείας της λίμνης Κωπαΐδας με την οποία παραχωρούνται στο κράτος 15.000 στρέμματα γι την αποκατάσταση των τυχόν αδικούμενων καλλιεργητών και συγχρόνως επιτρέπεται στην εταιρεία να διοχετεύει τα νερά της λίμνης μέσω των λιμνών Υλίκης και Παραλίμνης στην θάλασσα.

1886: (9-4-1886): Πεθαίνει στο Παρίσι ο Γουσταύος Έϊχταλ

(31-5-1886): Εγκαινιάζονται τα έργα αποξήρανσης της Κωπαϊδος.

1887: (2-4-1887): Πρόσκληση των μετόχων της Γαλλικής Εταιρείας σε Γενική Συνέλευση με θέματα α) την εκχώρηση σε τρίτο των δικαιωμάτων της εταιρείας ώστε να ιδρυθεί Αγγλική εταιρεία προς αποξήρανση της Κωπαΐδας και β) το διορισμό εκκαθαριστή της Γαλλικής Εταιρείας.

(2-6-1887): Υπογράφεται η υπ’αρ.237 σύμβαση “ Περί μεταβιβάσεως των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων της Γαλλικής Εταιρείας προς την Lake Copais Co. Ltd. “. Η εταιρεία είχε ιδρυθεί το ίδιο έτος από τον Άγγλο μηχανικό John Cockburn Francis Lee.

(18-7-1887):Βασιλικό Διάταγμα «Περί εγκρίσεως μεταβιβάσεως των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων της Γαλλικής εταιρείας προς την Αγγλική εταιρεία της λίμνης Κωπαΐδος».

1891: Το Υπουργικό Συμβούλιο αποφασίζει να επιβάλλει πρόστιμο 1.550.000 δραχμές στη Lake Copais Co. Ltd., εξαιτίας της καθυστέρησης αποπεράτωσης των έργων. Έντονη διαμαρτυρία της εταιρείας.

1892: Η Lake Copais Co. Ltd., παραδίδει τα έργα που κόστισαν συνολικά 20.000.000 φράγκα. Η Κυβέρνηση Τρικούπη ακυρώνει την απόφαση της Κυβέρνησης Δεληγιάννη για επιβολή προστίμου 1.550.000 δραχμών στην εταιρεία.

1894-1918: Συνεχείς δικαστικοί αγώνες μεταξύ παραλίμνιων καλλιεργητών και εταιρείας. Οι αποφάσεις πέφτουν στο κενό.

1900-1918: Η Lake Copais Co. Ltd. αρχίζει να αυτοκαλλιεργεί τμήματα του κτήματος ιδρύοντας πρότυπη καλλιεργητική μονάδα με εισαγωγή τεχνολογίας, συγχρόνων μεθόδων καλλιέργειας και μισθωτής εργασίας.

1930-1931: Οι καλλιεργητές απεργούν και απέχουν από κάθε καλλιέργεια στη γη της εταιρείας. Σημειώνοντας σοβαρά επεισόδια μεταξύ επίμορτων καλλιεργητών, αστυνομίας και αγροφυλακών της εταιρείας.

1931: Μια επιδότηση του γεώμορου κατά 2% από το Κράτος για δύο χρόνια και μια ταυτόχρονη μείωση του κατά 2% από την εταιρεία, λύνουν την απεργία.

1931-1940: Η εταιρεία Lake Copais Co. Ltd. προχωρεί σε νέα έργα μετά τα κίνητρα που της παρέχει το κράτος.

1941-1944: Το κτήμα τελεί υπό Ιταλική κατοχή αλλά διαθέτει Γερμανό στρατιωτικό διοικητή. Η παράγωγη του κτήματος, κατά μεγάλο μέρος, δεσμεύεται για τις ανάγκες των κατοχικών στρατευμάτων.

1945-1952: Η Lake Copais Co. Ltd. επανέρχεται στη διοίκηση του κτήματος και προχωρεί σε νέες επενδύσεις.

1952-1954: Η Lake Copais Co. Ltd. αρχίζει να συζητά το ενδεχόμενο πώλησης του κτήματος στο Ελληνικό Δημόσιο. Εξαγορά του κτήματος και ίδρυση του Οργανισμού Κωπαΐδας. Διανομή του κτήματος στους αγροτικούς πληθυσμούς του Βοιωτικού πεδίου.

1954-2007: Ο Οργανισμός Κωπαΐδας διαχειρίζεται και συντηρεί τα έργα οδοποιίας και άρδευσης του Κωπαϊδικού πεδίου προς όφελος των αγροτικών πληθυσμών της περιοχής.

Γυρίσματα ταινιών

Κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, στην περιοχή της Κωπαΐδας γυρίστηκαν αρκετές ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου, όπως η «Αγάπη και Αίμα» (1968),«Ο Αστραπόγιαννος» (1970), «Η Κόρη του Ήλιου» (1971) και η «Υπολοχαγος Νατάσα»(1970) με την Αλίκη Βουγιουκλάκη,^[7]^[8] καθώς και η βραβευμένη ταινία "Θανάση πάρε τ' όπλο σου" (1972).

Η αποξήρανση της Κωπαΐδας κατά την αρχαιότητα

Οι πρώτοι που αποξήραναν την λίμνη Κωπαΐδα ήταν οι αρχαίοι κάτοικοι του Ορχομενού, οι Μινύες. Οι Μινύες τον 16ο αιώνα π.Χ. περίπου πραγματοποιώντας εντυπωσιακά αρδευτικά έργα για την εποχή κατάφεραν να αποξηράνουν την λίμνη. Για τον σκοπό αυτό δημιούργησαν μία σειρά από σήραγγες και καταβόθρες διοχετεύοντας τελικά το νερό της λίμνης στον κόλπο της Λάρυμνας. Τα αρδευτικά αυτά έργα καταστράφηκαν μετά την παρακμή των Μινύων και την κάθοδο στην περιοχή των Βοιωτών. Στην καταστροφή των έργων συνέβαλαν και καταστρεπτικοί σεισμοί που σημειώθηκαν στην περιοχή. Έτσι, σταδιακά στις αρχές του 13ου π.Χ αιώνα, η περιοχή πλημμύρισε πάλι και ξανασχηματίστηκε η λίμνη.

Έργα αποξήρανσης έγιναν και κατά την περίοδο του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τον Κράτη τον Ολύνθιο, όπως αναφέρει ο Στράβων.

Παραπομπές

↑ Παυσανία, Ελλάδος περιήγησις/Βοιωτικά ἐξ Ἀκραιφνίου δὲ ἰόντι εὐθεῖαν ἐπὶ λίμνην τὴν Κηφισίδα--οἱ δὲ Κωπαί̈δα ὀνομάζουσι τὴν αὐτήν-- πεδίον καλούμενόν ἐστιν Ἀθαμάντιον: οἰκῆσαι δὲ Ἀθάμαντα ἐν αὐτῷ φασιν. ἐς δὲ τὴν λίμνην ὅ τε ποταμὸς ὁ Κηφισὸς ἐκδίδωσιν ἀρχόμενος ἐκ Λιλαίας τῆς Φωκέων καὶ διαπλεύσαντί εἰσι Κῶπαι
↑ Παναγιώτης Παπαναούμ, Αυτοβιογραφία 1873, Αυτοβιογραφία Π.Π.Ναούμ Αρχειοθετήθηκε 2016-02-22 στο Wayback Machine.
↑ Schonharl, Korinna (Μάρτιος 2014). «The Lake Copais Company: Risky Foreign Investment in Greek Agriculture in the Nineteenth Century». 2014 BHC Meeting. Frankfurt: The Business History Conference "The Virtues and Vices of Business—A Historical Perspective". Ανακτήθηκε στις 21 Απριλίου 2024.
↑ «Οργανισμός Κωπαΐδος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Σεπτεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2009.
↑ Μαίστρου, Ελένη· Καραθανάση, Ευθυμία κ.α. (2003). Αγροτοβιομηχανικό Συγκρότημα Αλιάρτου Βοιωτίας. Αθήνα: Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς. ISBN 9789602440773.
↑ Μέλιος, Νίκος· Παπαδόπουλος, Απόστολος (1999). Ιστορικό Αρχείο Κωπαϊδος (συνοπτικός οδηγός). Πειραιάς: Ινστιτούτο Μελέτης της Τοπικής Ιστορίας & της Ιστορίας των Επιχειρήσεων. ISBN 9607975030.
↑ «Προτεινόμενη Ταινία Ημέρας: Η Κόρη Του Ήλιου (Ολόκληρη Ταινία)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Μαΐου 2019. Ανακτήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 2018.
↑ Η Κωπαΐδα μέσα από τις παλιές καλές ελληνικές ταινίες (3ο)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Κωπαΐδα

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:
Κωπαΐδα

[1] Παυσανία, Ελλάδος περιήγησις/Βοιωτικά ἐξ Ἀκραιφνίου δὲ ἰόντι εὐθεῖαν ἐπὶ λίμνην τὴν Κηφισίδα--οἱ δὲ Κωπαί̈δα ὀνομάζουσι τὴν αὐτήν-- πεδίον καλούμενόν ἐστιν Ἀθαμάντιον: οἰκῆσαι δὲ Ἀθάμαντα ἐν αὐτῷ φασιν. ἐς δὲ τὴν λίμνην ὅ τε ποταμὸς ὁ Κηφισὸς ἐκδίδωσιν ἀρχόμενος ἐκ Λιλαίας τῆς Φωκέων καὶ διαπλεύσαντί εἰσι Κῶπαι

[2] Παναγιώτης Παπαναούμ, Αυτοβιογραφία 1873, Αυτοβιογραφία Π.Π.Ναούμ Αρχειοθετήθηκε 2016-02-22 στο Wayback Machine.

[3] Schonharl, Korinna (Μάρτιος 2014). «The Lake Copais Company: Risky Foreign Investment in Greek Agriculture in the Nineteenth Century». 2014 BHC Meeting. Frankfurt: The Business History Conference "The Virtues and Vices of Business—A Historical Perspective". Ανακτήθηκε στις 21 Απριλίου 2024.

[4] «Οργανισμός Κωπαΐδος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Σεπτεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2009.

[5] Μαίστρου, Ελένη· Καραθανάση, Ευθυμία κ.α. (2003). Αγροτοβιομηχανικό Συγκρότημα Αλιάρτου Βοιωτίας. Αθήνα: Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς. ISBN 9789602440773.

[6] Μέλιος, Νίκος· Παπαδόπουλος, Απόστολος (1999). Ιστορικό Αρχείο Κωπαϊδος (συνοπτικός οδηγός). Πειραιάς: Ινστιτούτο Μελέτης της Τοπικής Ιστορίας & της Ιστορίας των Επιχειρήσεων. ISBN 9607975030.

[7] «Προτεινόμενη Ταινία Ημέρας: Η Κόρη Του Ήλιου (Ολόκληρη Ταινία)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Μαΐου 2019. Ανακτήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 2018.

[8] Η Κωπαΐδα μέσα από τις παλιές καλές ελληνικές ταινίες (3ο)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]