Ιερό της Αφροδίτης (Χαϊδάρι)

Το Ιερό της Αφροδίτης (Χαϊδάρι) στην Αφαία Σκαραμαγκά είναι χώρος αφιερωμένος στην αρχαία θεά Αφροδίτη. Αυτός ο χώρος ταυτίζεται με το Ιερό της Αφροδίτης, το οποίο αναφέρεται από τον Παυσανία καθ' οδόν προς την Ελευσίνα, χωρίς όμως να γνωρίζουμε περισσότερα για το είδος της λατρείας που λάμβανε χώρα. Τα ορατά λείψανα, κυρίως δε οι εσοχές στο βράχο, τράβηξαν την προσοχή των ξένων περιηγητών από την αρχή του 19ου αιώνα.

Αρχαιολογικές ανασκαφές

Η ανασκαφική έρευνα διεξήχθη σε δύο χρονικές στιγμές. Η πρώτη διεξήχθη κατά τα έτη 1891 και 1892 υπό τον Δ. Καμπούρογλου. Η δεύτερη ανασκαφική έρευνα έγινε από τους K. Κουρουνιώτη και I. Τραυλό από το 1936 ως και το 1939.

Τοποθεσία

Το ιερό βρίσκεται σε απόσταση περίπου 12 χιλιομέτρων από την Αθήνα και 9 περίπου χιλιομέτρων πριν την Ελευσίνα, στα δεξιά της αρχαίας Ιεράς Οδού. Εντός των ορίων του Δήμου Χαϊδαρίου, στην περιοχή Αφαίας Σκαραμαγκά.

Εσωτερικό Ιερού

Πρόκειται για ένα μικρό περίβολο γύρω από ένα χαμηλό βράχο, στον οποίο είναι λαξευμένες κόγχες/εσοχές. Πιστεύεται πως είναι ένα ιερό τέμενος, ένας χώρος υπαίθριας λατρείας της Αφροδίτης. Το σχήμα του είναι ορθογώνιο, περίπου 73 μ. x 21 μ. Η είσοδος αποτελείται από ένα πρόπυλο με δύο κίονες, οι οποίοι εδράζονταν σε βάσεις, η μία εκ των οποίων διατηρεί τον τόρμο προσαρμογής. Στο πρόπυλο οδηγούν 4 βαθμίδες ύψους 30 εκ. από τις οποίες σήμερα σώζονται οι τρεις.

Το βόρειο τμήμα του ναού ακουμπά στο λαξευμένο βράχο, ενώ ανάμεσα σε αυτόν και στο πρόπυλο βρίσκεται ένας βωμός ή μεγάλη βάση όπου ίσως εδραζόταν το κυρίως λατρευτικό άγαλμα της θεάς. Στην ευρεία πλατεία που σχηματίζεται μπροστά στο βράχο έχουν απομείνει βάσεις αναθημάτων, κυρίως όμως τα λαξεύματα απευθείας στο φυσικό βράχο δηλώνουν τη θέση των αναθημάτων, ενώ και οι ίδιες οι κόγχες προορίζονταν για αναθήματα. Τα αναθήματα που βρέθηκαν ήταν κυρίως αγαλμάτια Αφροδίτης, αλλά και συντάγματα Αφροδίτης και Έρωτα, άλλα ήταν ανάγλυφα με άμεση αναφορά στη λατρευόμενη θεότητα, περιστέρια, ανάγλυφα με απεικόνιση αιδοίων. Σώζεται επίσης τμήμα του κορμού του λατρευτικού αγάλματος της Αφροδίτης και τμήμα από θωράκιο, που πιθανόν κοσμούσε μέρος του περιβόλου, με πομπή Ερώτων. Όσα από αυτά έχουν σωθεί βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Αυτή η πλατεία, στην οποία αναφερόμαστε, πρέπει να υποθέσουμε ότι θα ήταν και το κατεξοχήν ιερό.

Εξωτερικό ιερού

Στα δυτικά του κυρίως ιερού υπάρχει σύστημα με τρεις δεξαμενές, επιμελώς επιχρισμένες, που συγκοινωνούν μεταξύ τους με αγωγούς, κατασκευασμένες προφανώς για την περισυλλογή των όμβριων υδάτων. Οι δύο από αυτές περιελήφθησαν σε μεταγενέστερα χρόνια σε ένα ορθογώνιο κτίσμα του οποίου η χρήση δεν έχει προσδιοριστεί. Το μεγαλύτερο τμήμα αυτού του κτίσματος, στα νότια του κύριου ναού, πρέπει να ήταν υπαίθριο, ενώ στο δυτικό άκρο θα υπήρχε υπόστεγος χώρος, αφού έχουν σωθεί τρεις βάσεις κιόνων που θα βάσταζαν στοά. Στα βόρεια, διαμορφώνονται δύο μικροί ορθογώνιοι χώροι με ξεχωριστή πρόσβαση.

Εξωτερικά του περιβόλου

Εκτός του περιβόλου και σε ελαφρώς παρεκκλίνοντα άξονα δομείται ένας οικίσκος με διάφορους χώρους, ο οποίος έχει υποτεθεί ότι χρησίμευε ως οικία ιερέων. Ο διαφορετικός προσανατολισμός του, σε σχέση με τα λοιπά οικοδομήματα εντός του ευρύτερου περιβόλου του ναού, κυρίως όμως η χρήση παλαιότερου υλικού, από το ιερό, στους τοίχους του, οδηγούν σε χρονολόγησή του σε λίγο μεταγενέστερα χρόνια, κατά την διάρκεια όμως της λειτουργίας του ιερού. Το οίκημα είναι φτιαγμένο από ακατέργαστους λίθους (αργολιθοδομή). Στο απέναντι τμήμα της αρχαίας Ιεράς Οδού, σώζεται ένα ορθογώνιο κτίσμα (25 μ. X 15 μ.) με πολυγωνική τοιχοδομία. Πρόκειται προφανώς για το «τείχος αργών λίθων θέας άξιον», που παραδίδει ο Παυσανίας. Ήταν πύργος, σαν οχυρό, χωρίς να αποτελεί οργανικό τμήμα του τακτικού αμυντικού συστήματος της Αττικής. Αργότερα αχρηστεύθηκε και αποτέλεσε ταφικό μνημείο.

Ελευσίνια Μυστήρια

Αυτός ο υπαίθριος χώρος λατρείας χρησιμοποιείτο κατά τον εορτασμό των Ελευσίνιων Μυστήριων. Η θέση του στην Ιερά Οδό και ο αγροτικός χαρακτήρας της λατρείας της Αφροδίτης, δηλώνουν στενή συγγένεια με την ελευσινιακή λατρεία. Η διάρκεια της λατρείας παρακολουθείται από το β΄ μισό του 5ου αιώνα π.X. έως τα ρωμαϊκά χρόνια, συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν οι ανασκαφές, αφενός από τις ικανές ποσότητες ρωμαϊκών αγγείων που βρέθηκαν και αφετέρου από τη μαρτυρία του Παυσανία.

Ο χώρος του ιερού της Αφροδίτης στην Αφαία Σκαραμαγκά έχει αναστηλωθεί, έχει αναδειχθεί, έχει περιφραχτεί και είναι ανοιχτός στο κοινό

Βιβλιογραφία

• Το ιερό Αφροδίτης και Έρωτος στην Ιερά Οδό, Βασιλική Μαχαίρα, (2008) Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας αρ. 253 ISBN 978-960-8145-67-2
• Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία
• Ελλάδος Περιήγησις/Αττικά Παυσανία
• Το Ταξίδι στην Ελλάδα, Φλωμπέρ Γουσταύος, Ολκός (2007) ISBN 978-960-7169-00-6
• The Sacred Way
• Οδοιπορικό στην Ελλάδα, Chateaubriand Fr. (1806)
• Ιστοσελίδα του Δήμου Χαϊδαρίου