Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος Σπαρμού

Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος Σπαρμού
Είδος	μοναστήρι και ορθόδοξη εκκλησία
Γεωγραφικές συντεταγμένες	40°0′50″N 22°18′59″E
Θρησκευτική υπαγωγή	Ιερά Μητρόπολις Ελασσώνος
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Ελασσόνας και Τοπική Κοινότητα Φλαμπούρου
Χώρα	Ελλάδα
Προστασία	διατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα
	Πολυμέσα
	δεδομένα (π)

Η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας Σπαρμού βρίσκεται στην νοτιοδυτική πλευρά του όρους Ολύμπου. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 1000 μέτρων στη θέση που είναι γνωστή με το όνομα «Σκαμνιώτικες Μαγούλες» . Η Ιερά Μονή απέχει 28 χλμ. από την Ελασσόνα. Η χρονολογία ίδρυσής της τοποθετείται τουλάχιστον στα μέσα 14ου αιώνα, σύμφωνα με ένα βιβλίο προθέσεως που επιβεβαιώνει ότι η Μονή λειτουργούσε το 1386.

Το καθολικό

Το μοναστηριακό συγκρότημα έχει σχήμα ορθογώνιο και περιβάλλεται από ψηλό περίβολο και διώροφα κελιά. Περιλαμβάνει το καθολικό, τον ξενώνα (μετόχι) εντός του οποίου βρίσκονται παρεκκλήσια του Αγίου Χαραλάμπους και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, τη φιάλη αγιασμού, την εξωτερική στεγασμένη πηγή-κρήνη της και σε μικρή απόσταση από αυτή βορειοανατολικά το κοιμητηριακό παρεκκλήσι των Αγίων Πάντων. Ένα χιλιόμετρο πριν τη Μονή βρίσκεται το παρεκκλήσι των Αγίων Πάντων. Στο κέντρο του κτηριακού συγκροτήματος βρίσκεται το καθολικό. Είναι αφιερωμένο στην Παναγία και Ζωαρχική Τριάδα (Αγία Τριάδα). Είναι μονόχωρος ορθογώνιος ναός, λιθόκτιστος και αποτελείται από 4 μέρη: τον νάρθηκα, τη λιτή, τον κυρίως ναό και το ιερό βήμα. Στεγάζεται, εξωτερικά, με δίκλινη κεραμοσκεπή στέγη, η οποία έχει προστεθεί μεταγενέστερα διότι καλύπτει το άνω τμήμα των τοιχογραφιών και εσωτερικά με ξύλινη επίπεδη οροφή η οποία σχηματίζει φατνώματα με λεπτούς πήχεις. Περιγραφές των αρχών του 19ου αιώνα αναφέρουν πως ο ναός είχε θόλο. Λογικά ο θόλος αυτός καταστράφηκε αργότερα χωρίς να είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τις συνθήκες και το ακριβές έτος της καταστροφής αυτής. Στο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου, στο νάρθηκα , εσωτερικά, υπάρχει κτιτορική επιγραφή, αναφερόμενη στην ανακαίνιση και αγιογράφηση του καθολικού το έτος 1633. Η αγιογράφηση ακολουθεί το συνηθισμένο πρόγραμμα της εποχής, δηλαδή στον κυρίως ναό οι τοιχογραφίες χωρίζονται σε 4 ζώνες, εκτός από τη δυτική πλευρά όπου υπάρχουν 3 ζώνες. Στην κάτω ζώνη της δυτικής πλευράς παρουσιάζονται μορφές αγίων ενώ στο πάνω διάζωμα της ίδιας πλευράς ιστορούνται παραστάσεις από τη ζωή της Θεοτόκου (Γέννηση, Εισόδια και Κοίμηση). Στις υπόλοιπες πλευρές του ναού εικονίζονται ολόσωμες μορφές στρατιωτικών αγίων, μαρτύρων και ιατρών Αναργύρων. Σε υψηλότερο γεωγραφικό διάζωμα ιστορούνται μάρτυρες σε «στηθαία» μορφή και σε κυκλικό περίγραμμα, το οποίο διακλαδώνεται με πλούσια διακόσμηση, επίσης παραστάσεις από τη ζωή του κυρίου, από τον Ευαγγελισμό ως την Ανάληψη και την Πεντηκοστή. Στην κόγχη του Ιερού Βήματος είναι αγιογραφημένη η πλατυτέρα, η θεία μετάληψη και οι ιεράρχες. Στη λιτή εικονίζονται τοιχογραφίες ασκητών πατέρων και στην επάνω ζώνη παραστάσεις με μαρτύρια αγίων και των αποστόλων. Εντύπωση προκαλεί η παράσταση της «Κρίσεως» η οποία καταλαμβάνει όλη την ανατολική πλευρά του μεσότοιχου που χωρίζει τη λιτή από τον κυρίως ναό. Οι ζωγράφοι που φιλοτέχνησαν τις τοιχογραφίες σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή είναι ο Γεώργιος και ο ιερέας Ιωάννης.

Επιγραφή

Η επιγραφή είναι γραμμένη στην κοινή νεοελληνική γλώσσα. Αναφέρεται στην ανακαίνιση και αγιογράφηση του καθολικού και γι ’ αυτό είναι κτιτορική. Αποτελείται από 6 στίχους γραμμένους με σαφήνεια και ειλικρίνεια. Κύρια χαρακτηριστικά της επιγραφής είναι η καλλιγραφία, η καθαρότητα και η ζωηρότητα των γραμμάτων και της άριστης διατηρήσεώς τους μέχρι σήμερα. Από την επιγραφή πληροφορούμαστε ότι η Μονή υπαγόταν στην επισκοπή Πέτρας και Σαγοδανίας της οποίας αρχιεπίσκοπος ήταν το 1633 ο Ιερεμίας. Συγγραφέας της επιγραφής είναι ο ιερέας και πρωτομάστορας Ιωάννης.

Πνευματική και οικονομική ακμή της Μονής

Η Μονή τον 18ο αιώνα γνώρισε μεγάλη πνευματική και οικονομική ακμή. Η πνευματική ακμή συνδέεται με την πνευματική άνθηση του Ελληνισμού (στα τέλη του 18ου αιώνα και τις αρχές 19ου) και με την ύπαρξη μιας σπουδαίας βιβλιοθήκης η οποία περιλάμβανε θεολογικούς τίτλους, χειρόγραφους κώδικες, έργα μαθηματικών και γεωμετρίας, μυθολογίας και αρχαίων ελληνικών γραμμάτων.

Από τους χειρόγραφους κώδικες ο πιο σημαντικός είναι αυτός που περιέχει ένα πλήθος ιστορικών πληροφοριών για τα έτη 1602 – 1877. Η σύνταξή του άρχισε το 1800 και συνεχίστηκε μέχρι το 1877. Η Μονή αποτέλεσε κέντρο γραμμάτων και εκπαίδευσης πολλών ιερωμένων, λόγιων και διδασκάλων μεταξύ αυτών και του Ιωνά Σπαρμιώτη του Δανιήλ εκ Τσαριτσάνης, του Γερμανού Σπαρμιώτη. Η αδελφότητα που αποτελούνταν από 150 μοναχούς και προσωπικό καλλιέργησε και την βιβλιοδετική τέχνη και ασχολήθηκε με την αντιγραφή και την έκδοση κειμένων. Απόδειξη της οικονομικής ακμής είναι η ύπαρξη μεγάλης κινητής και ακίνητης περιουσίας (μετόχια της Μονής) και η οικονομική ενίσχυση της Σχολής της Τσαριτσάνης.

Τέλος, στη Μονή σήμερα είναι εγκατεστημένη ανδρική αδελφότητα 5 αδελφών. Η Μονή είναι επισκέψιμη και πανηγυρίζει την ημέρα του Αγίου Πνεύματος.

Στο μοναστήρι υπάρχουν λείψανα πολλών αγίων, όπως του Τιμίου Προδρόμου, του Αγίου Λαζάρου, του Αγίου Χαραλάμπους, του Αγίου Παντελεήμονος, του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Νεκταρίου κ.ά.

Η ανακαίνιση της μονής

Η Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος του Σπαρμού είναι ένα από τα μοναστήρια, που έχουν κερδίσει τη συμπάθεια αρκετών προσκυνητών, ιδιαίτερα μετά την επάνδρωση από τη νέα ανδρική αδελφότητα το 2000. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα πρώτα μέλη της αδελφότητας ανήκουν στην ίδια οικογένεια κατά κόσμον, που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του μακαριστού μητροπολίτου Ελασσόνας κ. Βασιλείου, του οποίου ο τάφος βρίσκεται στη μονή. Ηγούμενος είναι ο Αρχιμανδρίτης Νικάνορας. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτήν την μονή ήταν μοναχός ο νυν μητροπολίτης Ελασσόνας Χαρίτων και οι μακαριστοί Ιερομόναχοι π.Νεόφυτος Σκαρκαλάς και π.Χριστοφόρς Παπανικολάου.

Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, η μονή περιήλθε σε παρακμή και για περίπου 80 χρόνια έμεινε χωρίς μοναχούς. Με την είσοδο της νέας χιλιετίας, η σχεδόν ερειπωμένη μονή άρχισε να αναστηλώνεται και σήμερα έχει μετατραπεί σε ένα ολοκληρωμένο μοναστηριακό οικοδόμημα, αρκετά περιποιημένο και φιλόξενο.

Τις Κυριακές το μοναστήρι γεμίζει από κόσμο, που σπεύδουν να ακούσουν τις ομιλίες των μοναχών της μονής.

Σημαντικές επίσης, ήταν οι επισκέψεις στη μονή του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου το 2009, του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χριστοδούλου το 2004 και εξής, του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Ιερωνύμου και του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Κάρολου Παπούλια το 2007.

Η περιοχή

Το φιλόξενο μοναστήρι του Σπαρμού απέχει 28 χλμ. από την Ελασσόνα και 65 χλμ. από τη Λάρισα. Για να φθάσει εκεί ο επισκέπτης με το αυτοκίνητο, διερχόμενος από την Ελασσόνα, ακολουθεί τον δρόμο προς Κοζάνη και έπειτα τον δρόμο προς Κατερίνη, όπου στρίβει δεξιά προς τα χωριά Ολυμπιάδα και Σπαρμός. Κοντά βρίσκεται και το Χιονοδρομικό Κέντρο Ολύμπου.

Η μονή πανηγυρίζει του Αγίου Πνεύματος, όπου γεμίζει από προσκυνητές. Επίσης, διαθέτει τέσσερα παρεκκλήσια, τα οποία η μονή πανηγυρίζει στις αντίστοιχες εορτές: Των Αγίων Πάντων, της Αγίας Ζώνης της Παναγίας (31 Αυγούστου), του Τιμίου Προδρόμου (23 Σεπτεμβρίου) και του Αγίου Χαραλάμπους (10 Φεβρουαρίου).

Πηγές

Θωμάς Μπούμπας, Η επιγραφή του καθολικού της Ιεράς Μονής Σπαρμού Ολύμπου (1633). Ιστορικές έρευνες. (ανάτυπο από τον 59ο τόμο του « Θεσσαλικού Ημερολογίου». Λάρισα 2011).
Θωμάς Μπούμπας, Ο κώδικας της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδας Σπαρμού Ολύμπου,1602- 1877, Εκδόσεις Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδας Σπαρμού Ολύμπου.
Η Ιερά Μητροπόλις Ελασσόνας, Οι ενορίες, οι ιερές Μονές και τα κειμήλια τους, Ελασσόνα 2007
Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας Σπαρμού Ολύμπου, Ελασσόνα, 2006
Όλυμπος, ιστορία και οικολογία. Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Ελασσόνα 2000