Θυρανοίξια

Συνεκδοχικά θυρανοίξια, ή και απλώς ανοίξια, ονομάζονται τα εγκαίνια ενός οποιουδήποτε χριστιανικού ναού. Πιο συγκεκριμένα ωστόσο, και ως αρχική σημασία, τα θυρανοίξια είναι η φάση των εγκαινίων του ναού κατά την οποία ο τοπικός επίσκοπος (μητροπολίτης) ή άλλος, ανώτερος αρχιερέας που προΐσταται της ακολουθίας και της τελετής ανοίγει θριαμβευτικά τις πύλες του ναού ώστε να εισέλθει σε αυτόν η εκκλησιαστική πομπή. Αυτό γίνεται αφού προηγηθούν τρεις περιφορές της πομπής γύρω από τον ναό, και αφού ο αρχιερέας απαγγείλει σε μορφή διαλόγου με τον αναγνώστη (ο οποίος βρίσκεται στο εσωτερικό του ναού) τους στίχους 7 έως 10 του 23ου (κγ΄) Ψαλμού του Δαυίδ:

— ἄρατε πύλας, οἱ ἄρχοντες ὑμῶν, καὶ ἐπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι, καὶ εἰσελεύσεται ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης.

— [8] τίς ἐστιν οὗτος ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης;

— Κύριος κραταιὸς καὶ δυνατός, Κύριος δυνατὸς ἐν πολέμῳ.

[9] ἄρατε πύλας, οἱ ἄρχοντες ὑμῶν, καὶ ἐπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι, καὶ εἰσελεύσεται ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης.

— [10] τίς ἐστιν οὗτος ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης;

— Κύριος τῶν δυνάμεων, αὐτός ἐστιν ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης.

Μετά την είσοδο της πομπής στον ναό, ο ναός αφιερώνεται στη λατρεία του Θεού. Ειδικότερα στην Ορθοδοξία, η πλέον συνηθισμένη πρακτική είναι η τοποθέτηση λειψάνων αγίων κατά τα θυρανοίξια μέσα σε ειδική κρύπτη της Αγίας Τράπεζας, μια πράξη που ονομάζεται κατάθεσις ή καταθέσιον ή εγκαίνιον.

Η τελετή των θυρανοίξιων είναι κοινή στις γενικές της γραμμές στη λειτουργική του Ορθόδοξου και του Δυτικού Χριστιανισμού. Βασικό στοιχείο της είναι η πίστη ότι ο χώρος του ναού, πριν αυτός εγκαινιασθεί, κατέχεται από δαιμόνια, μια πεποίθηση που υπήρχε από πολύ παλιά στον λαό, για τον λόγο αυτόν υπάρχουν και πολλές λαϊκές διηγήσεις σχετικώς με την εκδίωξη δαιμονίων κατά τα θυρανοίξια.

Η ακολουθία των εγκαινίων με τα θυρανοίξια εκτιμάται ότι είναι πολύ παλαιά, χρονολογούμενη από την εποχή αμέσως μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού, τον 5ο αιώνα. Αναφέρεται ότι κατά τα δεύτερα εγκαίνια του ναού της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως (563), ο Πατριάρχης Ευτύχιος έφερε επάνω σε άμαξα τα άγια λείψανα, ενώ ο λαός και ο Αυτοκράτορας ακολουθούσαν την πομπή περπατώντας. Μνεία των θυρανοίξιων του ναού της Αγίας Σοφίας ανευρίσκεται και στα παλαιότερα μηνολόγια, στις 22 Δεκεμβρίου. Στη Δύση υπάρχει επίσης μαρτυρία, του Αγίου Αμβροσίου Μεδιολάνων, για θυρανοίξια από την ίδια εποχή.

Πηγές

• Το λήμμα «ανοίξια» στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση», τόμος 5, σελ. 777