Η Θυσία του Αβραάμ (δράμα)

Η Θυσία του Αβραάμ είναι ένα θρησκευτικό δράμα του 17ου αιώνα. που γράφτηκε στην Κρήτη από άγνωστο συγγραφέα. Από αρκετούς μελετητές έχει αποδοθεί στον Βιτσέντζο Κορνάρο εξαιτίας πολλών λεκτικών ομοιοτήτων ανάμεσα σε αυτό και τον Ερωτόκριτο.

Η Θυσία του Αβραάμ

Το εξώφυλλο της έκδοσης του 1713 (τυπογραφείο Νικόλαου Σάρου
Τίτλος	Η θυσία του Αβραάμ
Γλώσσα	Κρητική διάλεκτος
δεδομένα ()

Δομή και υπόθεση

Το έργο αποτελείται από 1144 ομοιοκατάληκτους στίχους. Δεν ακολουθεί την παραδοσιακή θεατρική δόμηση σε πρόλογο, σκηνές και πράξεις και χορικά, αλλά παραδίδεται ένα ενιαίο κείμενο. Η υπόθεση του έργου είναι το γνωστό επεισόδιο της Παλαιάς Διαθήκης: ο Θεός προστάζει τον Αβραάμ να θυσιάσει τον γιο του Ισαάκ. (Γένεση κεφ. 22) Ο πιστός Αβραάμ έπειτα από έντονη ψυχική δοκιμασία αποφασίζει να υπακούσει. Με μεγάλη προσπάθεια πείθει τη Σάρρα να αποδεχθεί την εντολή και προετοιμάζει τον Ισαάκ για το ταξίδι με πρόσχημα ότι θα θυσιάσουν ένα αρνί. Όταν φτάνουν στο βουνό όπου θα γίνει η θυσία, ο Αβραάμ ανακοινώνει στον Ισαάκ τον πραγματικό σκοπό του ταξιδιού τους και ο Ισαάκ προσπαθεί να τον μεταπείσει, αλλά τελικά υποκύπτει. Τη στιγμή που ο Αβραάμ ετοιμάζεται να τελέσει τη θυσία, εμφανίζεται ο άγγελος που λυτρώνει τον Ισαάκ και τον αντικαθιστά με ένα αρνί. Το έργο τελειώνει με την επιστροφή του Αβραάμ και του Ισαάκ και την προσευχή του Αβραάμ που υμνεί την παντοδυναμία του Θεού.

Χαρακτήρας

Ειδολογικά η Θυσία του Αβραάμ ανήκει στα βιβλικά δράματα. Δεν πρόκειται για μυστήριο, όπως υποστηριζόταν παλαιότερα. Το συγκεκριμένο επεισόδιο της Παλαιάς Διαθήκης ήταν δημοφιλές και είχε χρησιμοποιηθεί ευρύτατα στη Δύση τόσο στα μυστήρια όσο και στα βιβλικά δράματα. Σε ένα από αυτά τα έργα, το Lo Isach του Λουίτζι Γκρότο, βασίζεται και η Θυσία του Αβραάμ. Όπως όμως συμβαίνει και με τα άλλα έργα της κρητικής λογοτεχνίας, η Θυσία δεν είναι απλή μετάφραση ή μίμηση. Ο ανώνυμος συγγραφέας έχει μείνει πιστός στην πλοκή του έργου του Grotto, αλλά σε κάποια σημεία έχει εισαγάγει σκηνές στη μέση περίπου του έργου, που περιορίζουν κάποιες δραματουργικές αδυναμίες του προτύπου και έχει δώσει έμφαση στην ανάλυση των χαρακτήρων και την απόδοση του εσωτερικού κόσμου τους. Σε αντίθεση με το πρότυπο και τις καθιερωμένες δραματικές συμβάσεις της εποχής, έχει καταργήσει τον πρόλογο και τα χορικά, ενώ από όλες τις μαρτυρίες της χειρόγραφης και έντυπης παράδοσης απουσιάζει η διαίρεση σε πράξεις και σκηνές. Απουσιάζει και η καθιερωμένη ενότητα χώρου και χρόνου, η οποία όμως δεν υπάρχει ούτε στο πρότυπο. Στην διάπλαση του χαρακτήρα και του ψυχικού κόσμου των προσώπων ο συγγραφέας διαφοροποιείται και από το πρότυπο, και από τις καθιερωμένες απεικονίσεις των άλλων αντίστοιχων έργων.

Το πρόβλημα του συγγραφέα

Ο πρώτος που διατύπωσε την υπόθεση ότι ο Βιτσέντζος Κορνάρος ήταν ο συγγραφέας της Θυσίας του Αβραάμ ήταν ο Στ. Ξανθουδίδης το 1915 και η πρόταση έγινε δεκτή έκτοτε από τους περισσότερους φιλολόγους. Οι μελετητές στηρίζονται σε ομοιότητες υφολογικές και στιχουργικές και παράλληλα χωρία μεταξύ των δύο έργων. Πρόβλημα παραμένει ωστόσο η χρονολόγηση του έργου σε σχέση με τον Ερωτόκριτο: υποστηρίζονται και οι δύο απόψεις, ότι είναι δηλαδή προγενέστερο το δράμα, και μάλιστα νεανικό έργο, ή ότι είναι μεταγενέστερο. Αν αξιολογήσει κανείς πάντως τις γλωσσικές μαρτυρίες, συμπεραίνει ότι γλωσσικά η Θυσία φαίνεται προγενέστερη του Ερωτόκριτου. Για τον χρόνο συγγραφής η μόνη ασφαλής ένδειξη που υπάρχει είναι ότι γράφτηκε πριν από το 1635, χρονολογία που σημειώνεται στο χειρόγραφο του έργου και μπορεί να είναι χρονολογία συγγραφής του έργου ή αντιγραφής του χειρογράφου. Η πρώτη περίπτωση βέβαια δεν μπορεί να ισχύει αν το έργο είναι του Κορνάρου, εκτός αν αποδειχθεί λανθασμένη η ταύτισή του με τον Βιτσέντζο Κορνάρο που πέθανε το 1613/4. Σίγουρο όμως είναι ότι γράφτηκε μετά το 1586, έτος πρώτης έκδοσης του ιταλικού προτύπου της, του έργου Lo Isach του Λουίτζι Γκρότο

Διάδοση

Υπάρχουν πολλοί μάρτυρες για την παράδοση του κειμένου, έντυποι και χειρόγραφοι. Κύριες πηγές είναι δύο, η πρώτη σωζόμενη έντυπη έκδοση του 1713 (Βενετία) και ένα χειρόγραφο γραμμένο σε λατινικούς χαρακτήρες (ο Νανιανός κώδικας Marc. gr. XI.19 (1394) της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης της Βενετίας, που περιέχει και άλλα κρητικά θεατρικά έργα). Η παλαιότερη μαρτυρημένη έκδοση είναι του 1696, η οποία όμως δεν σώζεται. Κανένας από τους δύο βασικούς μάρτυρες δεν παρέχει αξιόπιστο κείμενο: όπως συνέβαινε με τα περισσότερα έργα της εποχής, έχει υποστεί αλλαγές που αλλοίωσαν τον χαρακτήρα του. Στο χειρόγραφο έχει υποστεί μετατροπές που καθιστούν το κείμενο περισσότερο αφηγηματικό και λιγότερο δραματικό, ενώ στις εκδόσεις έγιναν παρεμβάσεις στον διαλεκτικό χαρακτήρα του, με σκοπό το κείμενο να καταστεί περισσότερο κατανοητό στο ευρύ κοινό.

Το έργο ήταν δημοφιλές λαϊκό ανάγνωσμα και ως «ιστορία ψυχωφελεστάτη» έκανε 37 εκδόσεις μέχρι το 1874. Παραδίδεται επίσης άλλο ένα χειρόγραφο (χειρόγραφο Κολλυβά) που αποτελεί αντίγραφο μιας από τις εκδόσεις. Πέρα από τον ελληνικό χώρο, μεταφράστηκε το 1783 στην τουρκική γλώσσα με καραμανλήδεια γραφή. Το κείμενο αυτό βασίζεται στη χαμένη σήμερα έκδοση του 1696 και τυπώθηκε άλλες δύο φορές, το 1800 και το 1844. Υπάρχουν άλλες δύο μεταφράσεις στην τουρκική γλώσσα, του 19ου αι, καθώς και μία μετάφραση στην σερβική γλώσσα και μία τουρκική με αρμένικους χαρακτήρες, επίσης του 19ου αι. Το κείμενο αγαπήθηκε πολύ από το λαό και πολλοί στίχοι του χρησιμοποιούνταν ως παροιμίες ή ως υλικό σε τραγούδια. Δεν υπάρχουν βέβαια μαρτυρίες για παράστασή του στην Κρήτη, είναι όμως βέβαιο ότι είχε παρουσιαστεί στα Επτάνησα, στις λεγόμενες «Ομιλίες», δηλαδή παραστάσεις κρητικών θεατρικών έργων, συνήθως σε διασκευές. Αντιθέτως η απήχησή του στους λόγιους κύκλους δεν ήταν μεγάλη.

Θεατρικές παραστάσεις

• Κατάλογος με τις θεατρικές παραστάσεις που βασίστηκαν στο έργο "Η θυσία του Αβραάμ".

Πηγές

• Wim F. Bakker- Arnold F. van Gemert, «Εισαγωγή» στο: Η θυσία του Αβραάμ. Κριτική έκδοση, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1996
• Wim Bakker, «Θρησκευτικό δράμα», Κοινωνία και λογοτεχνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997
• Βάλτερ Πούχνερ, «Η Θυσία του Αβραάμ», Ανθολογία Νεοελληνικής Δραματουργίας,τομ.Α, Από την Κρητική Αναγέννηση ως την Επανάσταση του 1821,τομ.Α, εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2006, σελ.134-147
• Γιάνης Κορδάτος, Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας. Από το 1453 ως το 1961, τόμος πρώτος,εκδ.Επικαιρότητα, Αθήνα, 1983

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Έκδοση της Θυσίας του Αβραάμ 1881 (pdf)
• Αποσπάσματα από το Wim F. Bakker & Arnold F. van Gemert (επιμ.), Η Θυσία του Αβραάμ, κριτική έκδοση, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1996 (με σχολιασμό λέξεων) [1]