Ελεύθερο περιεχόμενο

Το ελεύθερο περιεχόμενο ή οι ελεύθερες πληροφορίες είναι ένας σχετικά καινούριος όρος και σημαίνει οποιοδήποτε είδος λειτουργικής εργασίας, έργου τέχνης, ή άλλου δημιουργικού περιεχομένου του οποίου ο δημιουργός επιτρέπει στον καθένα την πρόσβαση χωρίς αντάλλαγμα για να το χρησιμοποιεί, να το διανέμει και να το τροποποιεί. Η έννοια του διακρίνεται από αυτήν του ανοιχτού περιεχομένου επειδή μπορεί να τροποποιηθεί, αφού κάποιος δεν μπορεί να έχει αυτή την δυνατότητα με περιεχόμενο που είναι απλώς "ανοιχτhό" και όχι "ελεύθερο".

Λογότυπο του εγχειρήματος Definition of Free Cultural Works.

Για να ανήκει ένα έργο σε αυτήν την κατηγορία ελεύθερου περιεχομένου και να εμπίπτει στον ορισμό δεν αρκεί να μην υπάρχουν σημαντικοί νομικοί περιορισμοί σχετικοί με την χρήση του, αλλά να είναι η πρόσβαση στους χρήστες δωρεάν, και επιπλέον να επιτρέπεται και η δωρεάν τροποποίηση και περαιτέρω διανομή των παράγωγων έργων του περιεχομένου αυτού .

Το ελεύθερο περιεχόμενο περιλαμβάνει όλα τα έργα που είναι στην δημόσια σφαίρα και επίσης εκείνα τα έργα υπό πνευματική ιδιοκτησία των οποίων οι άδειες διατηρούν και υποστηρίζουν τις ελευθερίες που αναφέρθηκαν παραπάνω. Επειδή ο νόμος περί πνευματικής ιδιοκτησίας στις περισσότερες χώρες εξορισμού παραχωρεί στους ιδιοκτήτες των πνευματικών δικαιωμάτων μονοπωλιακό έλεγχο πάνω στις δημιουργίες τους, το περιεχόμενου αυτού του είδους πρέπει ρητά να δηλωθεί ως ελεύθερο, συνήθως με την παραπομπή ή την συμπερίληψη των όρων της άδειας μέσα στο ίδιο το έργο.

Μπορεί πάντως ο δημιουργός να βάζει κάποιους δευτερεύοντες όρους όπως η αναφορά στον αρχικό δημιουργό ή ότι και η περαιτέρω διανομή και τα από αυτά προερχόμενα παράγωγα έργα θα υπόκεινται στους ίδιους περιορισμούς (ελεύθερο περιεχόμενο με υποχρέωση διατήρησης της ελευθερίας - copyleft) (ή ένα συνδυασμό αυτών των περιορισμών). Σε αυτήν την κατηγορία εμπίπτει για παράδειγμα ένα λογοτεχνικό έργο, του οποίου ο συγγραφέας επιτρέπει την ελεύθερη διανομή και επεξεργασία του υπό τον όρο ότι και τυχόν μεταφράσεις, διασκευές και παραλλαγές θα πρέπει κι αυτές να διανέμονται ελεύθερα υπό τους ίδιους όρους.

Στα έργα που προστατεύονται από την πνευματική ιδιοκτησία, επειδή ο νόμος χορηγεί εξ ορισμού στους κατόχους πνευματικών δικαιωμάτων τον αποκλειστικό έλεγχο των δημιουργημάτων τους, το περιεχόμενο πρέπει ρητά να κηρυχτεί ελεύθερο, συνήθως με την παραπομπή ή την συμπερίληψη δηλώσεων αδειών χρήσης μέσα από την εργασία τους. Ο περιορισμός στην περαιτέρω διάδοση και τροποποίηση του έργου μπορεί φυσικά να επιβάλλεται μόνο για όσο διάστημα υφίσταται το αρχικό δικαίωμα του δημιουργού, μετά το έργο καθίσταται κοινό κτήμα (public domain). Στην ηπειρωτική Ευρώπη πάντως ο δημιουργός δεν μπορεί να παραιτηθεί από το ηθικό δικαίωμά του, παρά μόνο από το περιουσιακό, οπότε θεωρητικά ακόμα και μετά την παραίτησή του από το περιουσιακό του δικαίωμα ή τη χορήγηση άδειας εκμετάλλευσης χωρίς αντάλλαγμα θα μπορούσε να αντιτεθεί σε χρήση του έργου του που προσβάλλει την προσωπικότητά του.

Λογότυπο του Εγχειρήματος Ανοιχτού Περιεχομένου, 1998.

Ο όρος και το "ρεύμα" του ελεύθερου περιεχομένου προέρχεται από προγράμματα υπολογιστών, των οποίων η χρήση παραχωρείται σε όποιον το επιθυμεί ελεύθερα για χρήση, τροποποίηση και αντιγραφή, με την υποχρέωση, νέα προγράμματα που ενσωματώνουν τα αρχικά να διανέμονται κι αυτά ελεύθερα (ελεύθερο λογισμικό). Αυτής της μορφής είναι και το περιεχόμενο της Βικιπαίδειας: όλοι μπορούν να το χρησιμοποιούν και να το τροποποιούν εντός και εκτός Βικιπαίδειας, οφείλουν όμως να το διανέμουν κι αυτοί με τη σειρά τους ελεύθερα αναφέροντας την πηγή προέλευσης. Αυτού του είδους το ελεύθερο περιεχόμενο ονομάζεται και copyleft, ως περιπαικτική αντίθεση στο copyright (δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας).

Αν και δεν υπάρχει αυθεντική ερμηνεία του όρου "ελεύθερο περιεχόμενο" σε κάποιο νομοθετικό κείμενο, όπως έχει επικρατήσει ο όρος δεν περιλαμβάνονται σε αυτόν έργα που είτε δεν προστατεύονται είτε έχει λήξει η προστασία τους με πνευματικά δικαιώματα (κοινό κτήμα, public domain), ωστόσο τα έργα που αποτελούν κοινό κτήμα δεν έχουν περιορισμούς ως προς την τροποποίηση και διανομή τους, έτσι ώστε αποτελούν ή μπορούν να αποτελούν βάση για την δημιουργία παράγωγων έργων που διανέμονται ως ελεύθερο περιεχόμενο.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ορισμός των Ελεύθερων Πολιτισμικών Έργων – Ένας ορισμός του "ελεύθερου περιεχομένου" και των "ελεύθερων πολιτισμικών έργων" παρόμοιος με τον ορισμό του ελεύθερου λογισμικού
• "Episodes of collective invention" (PDF) (Peter B. Meyer; August 4, 2003) – article on several U.S.-oriented historical examples of free content in technology
• Open Knowledge Definition – εγχείρημα υπό την αιγίδα του w:Open Knowledge Foundation το οποίο παρέχει έναν ορισμό του "ανοιχτού" που είναι κατάλληλος για περιεχομένο και δεδομένα
• Τι είναι το ελεύθερο περιεχόμενο? στο w:WikiEducator