Γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας
Τα γεωγραφικά διαμερίσματα είναι οι περιοχές εκείνες της Ελλάδας οι οποίες παρουσιάζουν κοινά γεωμορφολογικά και ιστορικά χαρακτηριστικά και ανήκουν γεωγραφικά στον ίδιο χώρο. Τα γεωγραφικά διαμερίσματα δεν έχουν διοικητική έννοια, όπως οι περιφέρειες ή οι αποκεντρωμένες διοικήσεις, αλλά χρησιμεύουν ως σχήματα για τη γεωγραφική και ιστορική έρευνα.
Αποτελούσαν βαθμίδα της ελληνικής δημόσιας διοίκησης υπό τη μορφή Γενικών Διοικήσεων, από το 1913[1] μέχρι το 1955[2] που καταργήθηκαν οι Γενικές Διοικήσεις. Γεωγραφικά, οι περισσότερες Γενικές Διοικήσεις αντιστοιχούσαν στην επικράτεια συγκεκριμένων Διαμερισμάτων.
| Νο | Γενική Διοίκηση | Πρωτεύουσα | Περίοδος |
|---|---|---|---|
| 1 | Ηπείρου | Ιωάννινα | 1913-1914, 1918-1928, 1929- |
| 2 | Θράκης | Αλεξανδρούπολη | 1922-1928, 1929- |
| 3 | Κρήτης | Ηράκλειο | 1913-1915, 1922, 1928-1947 |
| 4 | Μακεδονίας | Θεσσαλονίκη | 1913-1914, 1929-1954 |
| 5 | Αιγαίου | Μυτιλήνη | 1913-1928 |
| 6 | Σάμου-Ικαρίας | Σάμος | 1913-1914 |
| 7 | Θεσσαλονίκης | Θεσσαλονίκη | 1918-1928 (υπήρχε μετέπειτα ως Διοίκηση της Γενικής Διοίκησης Βορείου Ελλάδος) |
| 8 | Κοζάνης-Φλώρινας | Κοζάνη | 1918-1928 |
Διαίρεση Γεωγραφικών Διαμερισμάτων
ΕπεξεργασίαΚατά τα σημερινά πρότυπα, από τα εννέα γεωγραφικά διαμερίσματα, μόλις τρία ταυτίζονται εδαφικά με περιφέρεια: Ήπειρος, Θεσσαλία και Κρήτη.
1. Θράκη
Πρωτεύουσα ολόκληρης της Δυτικής Θράκης θεωρείται η πόλη της Κομοτηνής και Μεγαλύτερο Λιμάνι, ολόκληρης της Δυτικής Θράκης η πόλη της Αλεξανδρούπολης.
Η Θράκη απαρτίζεται από τους τρεις νομούς Έβρου, Ξάνθης και Ροδόπης.
Η Θράκη, ως γεωγραφικό διαμέρισμα, μαζί με δύο νομούς της Μακεδονίας (νομός Δράμας και νομός Καβάλας) συναποτελούν την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, με έδρα της Περιφέρειας την Κομοτηνή και μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό την Αλεξανδρούπολη.
2. Μακεδονία
Η Μακεδονία είναι το μεγαλύτερο γεωγραφικό διαμέρισμα σε έκταση της χώρας. Μητρόπολη, Πρωτεύουσα και Μεγαλύτερο Λιμάνι, ολόκληρης της Μακεδονίας θεωρείται η πόλη της Θεσσαλονίκης, η οποία είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη σε πλυθυσμό της Ελλάδας.
Η Μακεδονία, χωρίζεται σε τρεις περιφέρειες:
- Δυτικής Μακεδονίας, που απαρτίζεται από τους τέσσερις νομούς Γρεβενών, Καστοριάς, Κοζάνης και Φλώρινας, με έδρα της Περιφέρειας και μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό την Κοζάνη.
- Κεντρικής Μακεδονίας, που απαρτίζεται από τους επτά νομούς Ημαθίας, Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Πέλλας, Πιερίας, Σερρών και Χαλκιδικής, με έδρα της Περιφέρειας και μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό την Θεσσαλονίκη.
- Ανατολικής Μακεδονίας, που απαρτίζεται από τους δύο νομούς, Δράμας και Καβάλας, με την Ανατολική Μακεδονία μάλιστα, να συγκροτεί μαζί με τη Θράκη, την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
Επίσης, το Άγιο Όρος, το οποίο γεωγραφικά ανήκει και αυτό στη Μακεδονία, αποτελεί αυτοδιοικούμενη περιοχή.
3. Θεσσαλία
Μητρόπολη και Πρωτεύουσα της Θεσσαλίας θεωρείται η πόλη της Λάρισας, και Μεγαλύτερο Λιμάνι, ολόκληρης της Θεσσαλίας η πόλη του Βόλου.
Η Θεσσαλία, χωρίζεται σε μία περιφέρεια:
- Θεσσαλία, που απαρτίζεται από τους τέσσερις νομούς Λάρισας, Μαγνησίας, Τρικάλων και Καρδίτσας, με έδρα της Περιφέρειας και μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό την Λάρισα.
- Οι Σποράδες (Σκιάθος, Σκόπελος, Αλόννησος και μικρότερα νησιά), γεωγραφικά ανήκουν στα Νησιά Αιγαίου Πελάγους, αλλά διοικητικά αποτελούν μέρος της Θεσσαλίας.
4. Ήπειρος
Μητρόπολη, Πρωτεύουσα της Ηπείρου θεωρείται η πόλη των Ιωαννίνων, και Μεγαλύτερο Λιμάνι, ολόκληρης της Ηπείρου η πόλη της Ηγουμενίτσας.
Η Ήπειρος, χωρίζεται σε μία περιφέρεια:
- Ηπείρου, που απαρτίζεται από τους τέσσερις νομούς Ιωαννίνων, Θεσπρωτίας, Άρτας και Πρέβεζας, με έδρα της Περιφέρειας και μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό τα Ιωάννινα.
5. Στερεά Ελλάδα ή Ρούμελη
Μητρόπολη και Πρωτεύουσα της Στερεάς Ελλάδας θεωρείται η Αθήνα, και Μεγαλύτερο Λιμάνι, ο Πειραιάς. Ορισμένοι θεωρούν Πρωτεύουσα της Στερεάς Ελλάδας, και την Λαμία, κυρίως για γεωγραφικούς λόγους.
Η Στερεά Ελλάδα, χωρίζεται σε τρεις περιφέρειες:
- Στερεάς Ελλάδας, που απαρτίζεται από τους πέντε νομούς Βοιωτίας, Ευβοίας, Ευρυτανίας, Φθιώτιδας και Φωκίδας, με έδρα της Περιφέρειας την Λαμία και μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό την Χαλκίδα.
- Δυτικής Ελλάδας, που απαρτίζεται από την Αιτωλοακαρνανία
- Αττικής, που απαρτίζεται από τον Νομό Αττικής.
Το γεωγραφικό διαμέρισμα δεν ταυτίζεται απόλυτα με τη σημερινή Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, στην οποία δεν εντάσσονται η Αττική (η οποία λόγω πληθυσμού αποτελεί αυτοδιοικητική περιφέρεια, στην οποία περιλαμβάνει επίσης ένα μικρό μέρος της Πελοποννήσου, και τα Κύθηρα και τα Αντικύθηρα, τα οποία ανήκουν γεωγραφικά στα Επτάνησα), η Αιτωλοακαρνανία, καθώς και το τμήμα της Κορινθίας από τον Ισθμό και ανατολικά.
Οι νησίδες του Κορινθιακού κόλπου όπως τα Τριζόνια Φωκίδας και οι Αλκυονίδες Νήσοι, επίσης γεωγραφικά ανήκουν στην Στερεά Ελλάδα.
6. Επτάνησα ή Ιόνια Νησιά
Μητρόπολη, Πρωτεύουσα και Μεγαλύτερο Λιμάνι, όλων των Ιονίων Νησιών του θεωρείται η πόλη της Κέρκυρας, στο νησί της Κέρκυρας.
Τα Επτάνησα, χωρίζεται σε δύο περιφέρειες:
- Ιονίων Νήσων, που απαρτίζεται από τους πέντε νομούς Ζακύνθου, Κεφαλληνίας, Κέρκυρας και Λευκάδας, με έδρα της Περιφέρειας και μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό την πόλη της Κέρκυρας.
- Αττικής, που απαρτίζεται από τα Κύθηρα και τα Αντικύθηρα.
Μητρόπολη, Πρωτεύουσα και Μεγαλύτερο Λιμάνι, όλων των Νησιών του Αιγαίου Πελάγους θεωρείται η πόλη της Μυτιλήνης, στο νησί της Λέσβου.
Τα Νησιά Αιγαίου, χωρίζονται σε δύο περιφέρειες:
- Βόρειο Αιγαίο, που απαρτίζεται από τους τρεις νομούς Λέσβου, Σάμου και Χίου, με έδρα της Περιφέρειας και μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό την Μυτιλήνη.
- Νότιο Αιγαίο, που απαρτίζεται από τους δύο νομούς Δωδεκανήσου και Κυκλάδων, με έδρα της Περιφέρειας την Ερμούπολη της Σύρου και μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό την Πόλη της Ρόδου.
Στο Βόρειο Αιγαίο υπάγονται τα νησιά Λέσβος, Σάμος, Ικαρία, Λήμνος, Χίος και μικρότερα νησιά που βρίσκονται γύρω από αυτά, ενώ στο Νότιο Αιγαίο τα νησιωτικά συμπλέγματα Κυκλάδες και Δωδεκάνησα. Ωστόσο στην πραγματικότητα ορισμένα νησιά αποτελούν μέρος άλλων περιφερειών, όπως για παράδειγμα:
- Τα νησιά του Σαρωνικού (Σαλαμίνα, Αίγινα, Αγκίστρι, Πόρος, Ύδρα, Σπέτσες, Δόκος, Άγιος Γεώργιος Ύδρας και μικρότερα νησιά), τα οποία ανήκουν στην Περιφέρεια Αττικής.
- η Θάσος και η Σαμοθράκη, οι οποίες ανήκουν διοικητικά στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
- οι Σποράδες (Σκιάθος, Σκόπελος, Αλόννησος και μικρότερα νησιά), οι οποίες ανήκουν διοικητικά στην Περιφέρεια Θεσσαλίας.
- και η Σκύρος, η οποία ανήκει διοικητικά στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας.
Η Εύβοια επίσης θεωρείται ορισμένες φορές ότι ανήκει και αυτή γεωγραφικά στα Νησιά Αιγαίου Πελάγους, αλλά μόνο το μεγαλύτερο μέρος του νομού, το νησιωτικό της τμήμα.
8. Πελοπόννησος ή Μοριάς
Μητρόπολη, Πρωτεύουσα και Μεγαλύτερο Λιμάνι, ολόκληρης της Πελοποννήσου θεωρείται η πόλη της Πάτρας, η οποία είναι η τρίτη κατά σειρά μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό της Ελλάδας.
Η Πελοπόννησος, χωρίζεται σε δύο περιφέρειες:
- Πελοποννήσου, που απαρτίζεται από τους πέντε νομούς Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας και Μεσσηνίας, με έδρα της Περιφέρειας την Τρίπολη και μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό την Καλαμάτα.
- Δυτικής Ελλάδας, που απαρτίζεται από τους δύο νομούς Αχαΐας και Ηλείας, με έδρα της Περιφέρειας και μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό την Πάτρα. Στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, υπάγεται και η Αιτωλοακαρνανία.
Επίσης μικρά τμήματα της Πελοποννήσου, υπάγονται διοικητικά στην Περιφέρεια Αττικής (όπως για παράδειγμα η άλλοτε Επαρχία Τροιζηνίας).
9. Κρήτη
Μητρόπολη, Πρωτεύουσα και Μεγαλύτερο Λιμάνι, ολόκληρης της Κρήτης θεωρείται η πόλη του Ηρακλείου, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις Μητρόπολη της Κρήτης θεωρείται και η πόλη των Χανίων, κυρίως όμως καθαρά για ιστορικούς λόγους.
Η Κρήτη, χωρίζεται σε μία περιφέρεια:
- Κρήτης, που απαρτίζεται από τους τέσσερις νομούς Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύμνης και Λασιθίου, με έδρα της Περιφέρειας και μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό το Ηράκλειο.
Διοικητικά και γεωγραφικά στην Κρήτη ανήκει επίσης και η Γαύδος και δεκάδες άλλες νησίδες γύρω από την Μεγαλόνησο.
Παλαιότερες Διοικητικές Διαιρέσεις ή άλλο καθεστώς Διοικητικής Διαίρεσης
- Μέρος των Επτανήσων παλαιότερα ήταν και η νήσος Σάσων, το διάστημα 1864-1914, το οποίο σήμερα ανήκει στην Αλβανία.
- Στην Μακεδονία το διάστημα 1913-1914, υπάγονταν γεωγραφικά εδάφη δυτικά της λίμνης Μικρή Πρέσπα και των νομών Φλώρινας και Καστοριάς, τα οποία σήμερα ανήκουν στην Αλβανία, εδάφη βόρεια του νομού Δράμας τα οποία η Ελλάδα διεκδικούσε από την Βουλγαρία, και το διάστημα 1913-1924 η νησίδα Άγιος Παύλος, στην Μεγάλη Πρέσπα, το οποίο δόθηκε στο Βασίλειο Σλοβένων, Κροατών και Σέρβων (Γιουγκοσλαβία), το οποίο σήμερα ανήκει στην Βόρεια Μακεδονία.
- Βόρεια Ήπειρος: Το διάστημα 1913-1914, Γεωγραφικά στην Ήπειρο, ανήκαν επίσης και οι άλλοτε νομοί Αργυροκάστρου και Κορυτσάς, των οποίων τα εδάφη σήμερα ανήκουν στην Αλβανία.
- Ανατολική Θράκη: Το διάστημα 1919-1922, δόθηκε στην Ελλάδα με την Συνθήκη του Νεϊγύ, η Ανατολική Θράκη και Γεωγραφικά στη Θράκη, ανήκαν και οι άλλοτε πέντε νομοί Ραιδεστού, Αδριανουπόλεως, Καλλιπόλεως και Σαράντα Εκκλησιών. Το 1923 με την Συνθήκη της Λωζάνης, η Ανατολική Θράκη δόθηκε οριστικά στην Τουρκία.
- Νησιά Αιγαίου Πελάγους: τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος, ως μέρος του Νομού Λέσβου, ανήκαν γεωγραφικά στα Νησιά Αιγαίου Πελάγους το διάστημα 1914-1922, τα οποία δόθηκαν στην Ελλάδα μαζί με τα Νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου, με το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας. Τα νησιά αυτά δόθηκαν οριστικά το 1923 με την Συνθήκη της Λωζάνης στην Τουρκία, για στρατηγικούς και γεωγραφικούς λόγους.
- Ιωνία: Η περιοχή της Σμύρνης την οποία η Ελλάδα διεκδικούσε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, το διάστημα 1920-1922.
- Εδάφη τα οποία δεν δόθηκαν ποτέ στο Ελληνικό Κράτος των οποίων οι Έλληνες των Περιοχών αυτών επιθυμούσαν ένωση με την Ελλάδα στα πλαίσια της Μεγάλης Ιδέας το 1919, και παλιότερα προ της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, του Ελληνοτουρκικού Πολέμου του 1897 και κατά τη Διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων το 1912, στα 600, 1200, 1500, 1877, 1912 και λίγο νωρίτερα στα 1922 και 1960 (Κωνσταντινούπολη, Ανατολική Ρωμυλία, Πόντος, Μακεδονία του Βαρδάρη, Μακεδονία του Πιρίν, Κύπρος, μεγάλο μέρος από την Μικρά Ασία συμπεριλαμβανομένης και της Καππαδοκίας, και πολύ παλαιότερα στην εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η Κριμαία και στην εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η Κάτω Ελλάδα, η οποία σήμερα ανήκει στην Ιταλία).