Βίτσα Ιωαννίνων
Συντεταγμένες: 39°52′28″N 20°44′58″E / 39.87444°N 20.74944°E
Η Βίτσα είναι ορεινό οικισμός του νομού Ιωαννίνων. Βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του νομού, στο Κεντρικό Ζαγόρι, στην είσοδο του φαραγγιού του Βίκου, στις νοτιοανατολικές πλαγιές της κορυφής Στούρος, 37 χλμ. ΒΑ της πόλης των Ιωαννίνων. Υπάγεται διοικητικά στο οικιστικό συγκρότημα του Ζαγορίου.
| Βίτσα Ιωαννίνων | |
|---|---|
 | |
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Αποκεντρωμένη Διοίκηση | Διοίκηση Ηπείρου-Δυτικής Μακεδονίας |
| Περιφέρεια | Ηπείρου |
| Περιφερειακή Ενότητα | Ιωαννίνων |
| Δήμος | Ζαγορίου |
| Δημοτική Ενότητα | Κεντρικού Ζαγορίου |
| Γεωγραφία | |
| Γεωγραφικό διαμέρισμα | Ήπειρος |
| Νομός | Ιωαννίνων |
| Υψόμετρο | 955 μέτρα |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 82 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Ταχ. κώδικας | 440 07 |
| Τηλ. κωδικός | 2653 |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Γενικά
ΕπεξεργασίαΠρόκειται για ένα οικιστικό σύνολο που διακρίνεται για την ενότητα των λιθόκτιστων οικιών, εκκλησιών, δρόμων και πλατειών του, που το καθιστούν ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά χωριά των Ζαγοριών του Κεντρικού Ζαγορίου. Αποτελείται από δύο χωρικές ενότητες (μαχαλάδες), την Άνω Βίτσα και την Κάτω Βίτσα. Οι κύριες οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων στρέφονται γύρω από την κτηνοτροφία και τον αγροτικότουρισμό. Σημαντικά προϊστορικά ευρήματα έχουν ανασκαφεί στο βορειοδυτικό τμήμα του οικισμού.
Διατήρηση της Πολιτιστικής κληρονομιάς
ΕπεξεργασίαΙδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ναοί Αγίου Νικολάου, Κοιμήσεως Θεοτόκου και Ταξιαρχών, το γεφύρι του Μίσσιου πάνω από τον ποταμό Βοϊδομάτη.
Το χωριό έχει ιδιαιτέρως έντονη δραστηριότητα εκδηλώσεων. Ανάμεσα στους τοπικούς φορείς διακρίνονται:
- Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Βίτσας και
- Η Αδελφότητα Βίτσας
Ο πλούτος της τοπικής παράδοσης εκφράζεται μέσα από εκδηλώσεις για τον εορτασμό της Κοίμησης της Θεοτόκου 15 Αυγούστου, των Απόκρεω με τις γνωστές τζαμάλες και επίσης με εορτασμούς του τρόπου ζωής των κατοίκων όπως την παραγωγή τσίπουρου στις αρχές του Νοεμβρίου.
Ιστορία
ΕπεξεργασίαΠροϊστορική εποχή - Ιστορικοί χρόνοι
ΕπεξεργασίαΟι πληροφορίες μας για το Ζαγόρι είναι περιορισμένες τόσο για την αρχαία όσο και για την μεσαιωνική περίοδο. Η ιστορία για αυτές τις περιόδους στηρίζεται μόνο στα ανασκαφικά δεδομένα και στις ενδείξεις που παρέχουν τα τοπωνύμια. Η ύπαρξη ζωής κατά την Προϊστορική περίοδο επιβεβαιώθηκε, όπως αναφέρφηκε και πιο πάνω από τα ευρήματα στη θέση «Κλειδί», στη δεξιά όχθη του Βοϊδομάτη. Κατά τους ιστορικούς χρόνους το Ζαγόρι κατοικήθηκε απότο φύλο των Μολοσσών, όπως συμπεραίνουμε από τα ανασκαφικά ευρήματα του οικισμού της Βίτσας, από το πολυγωνικό τείχος και τη μελανοβαφή όστρακα στο Σκαμνέλι, από το οχυρό στον Ελαφότοπο και από τα Ελληνικά τείχη στο Καστράκι.
Βυζαντινή εποχή
ΕπεξεργασίαΚατά τη Βυζαντινή εποχή οι ιστορικές μαρτυρίες για την περιοχή του Ζαγορίου είναι ανύπαρκτες. Τα πολυάριθμα σλαβικά τοπώνυμα της περιοχής μας κάνουν να υποθέσουμε πως το Ζαγόρι γνώρισε όχι μόνο τις μεγάλες επιδρομές των Σλάβων στην αρχή του 6ου αιώνα αλλά και εγκαταστάσεις σλαβικών φύλων. Την παλαιότερη αναφορά στο Ζαγόρι τη βρίσκουμε σε Χρυσόβουλο του Ανδρόνικου Β΄Παλαιολόγου του έτους 1321. Σε άλλα έγγραφα από το 1326-1361 αναφέρονται ιδρύσεις χωριών όπως το Πάπιγκο, Ελαφότοπο, Άνω και Κάτω Πεδινά και Βίτσα. Στη Βίτσα συγκεκριμένα σώζονται μέχρι σήμερα κτίσματα από εκείνη την εποχή. Από τα τέλη του 14ου αι. οι Ζαγορίσιοι καταγράφονται στην Ιστορία της Ηπείρου, εκδιώκοντας τους Αλβανούς, που έκαναν επιδρομές εναντίον των Ιωαννίνων(1389). Το γεγονός ότι από τις αρχές του 14ου αι. οι πηγές[εκκρεμεί παραπομπή] αναφέρουν ονόματα οικισμών και τόπων που βρίσκονται στο Δυτικό Ζαγόρι δημιουργήθηκαν οι πρώτοι οικισμοί.
Εποχή της Τουρκοκρατίας
ΕπεξεργασίαΗ ιστορία του Ζαγορίου αρχίζει κυρίως μετά το 1430,έτος κατάκτησης των Ιωαννίνων από τους Τούρκους. [1]Οι Τούρκοι,προκειμένου να εξασφαλίσουν επικυριαρχία στις ορεινές περιοχές,εφάρμοσαν μια πολιτική παραχώρησης προνομίων σε κοινότητες ή ομάδες κοινοτήτων,που συνθηκολόγησαν μαζί τους.Έτσι μέχρι το 17ο αι. ολόκληρη η περιφέρεια αποτελούσε αυτοδιοικούμενη ομοσπονδία με το όνομα Κοινό των Ζαγορισίων ή Βιλαέτι του Ζαγορίου. Τα προνόμια, τα οποία παραχωρήθηκαν στην αυτόνομη ομοσπονδία του Ζαγορίου και τα οποία οφείλονται,στο μεγαλύτερο μέρος τους,στην επιρροή πλουσίων Ζαγορισίων στην Σουλτανική αυλή,διατηρήθηκαν μέχρι το 1868,οπότε και καταργήθηκαν.Σύμφωνα με τα προνόμια αυτά παραχωρήθηκε στο Ζαγόρι αυτονομία και αυτοδιοίκηση,με ανώτερο άρχοντα τον Βεκύλη του Ζαγορίου.Ένα άλλο σπουδαίο προνόμιο που είχαν οι Ζαγορίσιοι,ήταν η ελευθερία στην εκτέλεση των θρησκευτικών τους καθηκόντων.Με το πέρασμα των χρόνων και χάρη στην εξυπνάδα και την πολιτική δύναμη πολλών πατριωτών του Ζαγορίου,που κατείχαν διοικητικές θέσεις στην Υψηλή Πύλη,τα προνόμια αυτά αυξήθηκαν και βελτιώθηκαν. Η αυτονομία,η αυτοδιοίκηση και η ατέλεια συνετέλεσαν ώστε να κατακτηθεί ένα ζηλευτό επίπεδο διαβίωσης των κατοίκων της περιοχής.Μετά το 1868,που καταργούνται τα προνόμια του Ζαγορίου,την περιοχή άρχισαν να λυμαίνονται ληστρικές συμμορίες,με επιπτώσεις και στο ανθρώπινο δυναμικό,αφού αυτή η κατάσταση απομάκρυνε από το Ζαγόρι περισσότερες από 500-600 οικογένειες αρχόντων,που ήταν και ο κύριος στόχος των ληστών. Η περίοδος αυτή κράτησε μέχρι το 1913, οπότε τα Ζαγοροχώρια απελευθερώθηκαν από τους Τούρκους και ακολούθησαν από εκεί και πέρα την ιστορική πορεία του Ελληνικού Εθνους.
Προϊστορικός οικισμός Βίτσας 9ο-8ο αιώνα π.Χ.
ΕπεξεργασίαΣτη θέση «Γενίτσαρη» της Άνω Βίτσας, ανάμεσα στις κοινοτικές περιοχές Βίτσας και Μονοδενδρίου ,υπάρχει ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς που έχουν ανακαλυφθεί στη γύρω περιοχή.Είναι ένας μικρός κτηνοτροφικός οικισμός,με δύο παρακείμενα νεκροταφεία που η διάρκεια ζωής τους αρχίζει από τον 9ο-8ο π.Χ. αιώνα ως τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Οι ανασκαφές στη θέση «Γενίτσαρη» άρχισαν από το 1965 από την Ι.Βοκοτοπούλου. Στον οικισμό βρέθηκαν λείψανα σπιτιών από τους γεωμετρικούς μέχρι τους κλασσικούς χρόνους.Με βάση τα ευρήματα και κυρίως τα εισηγμένα τροχήλατα αρχεία, τεκμηριώνεται η θεωρία ότι ο οικισμός της Βίτσας ήταν θερινή διαμονή νομάδων κτηνοτρόφων,οι οποίοι το χειμώνα μετακινούνταν στα παράλια, όπου και αντάλασσαν τα προϊόντα τους με τους άλλους λαούς. Το οριστικό τέλος του οικισμού επήλθε στα μέσα του του Β' μισού του 4ου αιώνα π.Χ., όταν ο οικισμός καταστράφηκε από πυρκαγιά.
Εκκλησίες και μοναστήρια
ΕπεξεργασίαΟι εκκλησίες και τα μοναστήρια που υπάρχουν διάσπαρτα στο Ζαγόρι αντικατοπτρίζουν τον πλούτο και την καλλιτεχνική ανάπτυξη που γνώρισε η περιοχή κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Είναι χτισμένα με ντόπια υλικά, πέτρες ξύλα και σχιστόπλακες που βρίσκονται άφθονα στην περιοχή. Διακρίνονται για το άριστο αποτέλεσμα που οφείλεται στην τεχνική επιδεξιότητα των Ηπειρωτών μαστόρων. Συχνά λιθανάγλυφα με λαϊκές παραστάσεις διακοσμούν τις αψίδες και τις εισόδους των ναών. Δύο είναι τα πράγματα που παρατηρεί κάποιος που μελετά τις εκκλησίες και τα μοναστήρια στο Ζαγόρι. Πρώτον ότι είναι τα αρχαιότερα κτίσματα στο Ζαγόρι και δεύτερον, οι περισσότερες από αυτές έγιναν από ευεργέτες. Ιδιαίτερα αξιόλογες είναι οι τοιχογραφίες καθώς και τα ξυλόγλυπτα που συναντάμε στα μοναστήρια του Ζαγορίου. Στην περιοχή της Βίτσας υπάρχουν αρκετά μοναστήρια και εκκλησίες χτισμένες αρκετά παλιά με τον παραδοσιακό τρόπο από τους τεχνίτες της εποχής. Το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία Βίτσας χτίστηκε αρχικά το 1632, στη θέση που ήταν ένα παλιό εκκλησάκι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και το 1688 έγινε επέκταση. Σήμερα τα κελιά του μοναστηριού είναι σχεδόν κατεστραμμένα ενώ το καθολικό σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση.Ήταν μια από τις πλουσιότερες Μονές του Ζαγορίου. Στη Μονή διέμειναν και έμαθαν τα πρώτα τους γράμματα στο κρυφό σχολειό που λειτουργούσε εκεί ο Μάρκος Μπότσαρης, ο μεγάλος διδάσκαλος του Γένους Γεώργιος Γεννάδιος, ο Ραφαήλ Μητροπολίτης Δρυϊνοπόλεως, οι Τιτουλάριοι Τύρριος και Λεόντιος και πολλοί άλλοι.[εκκρεμεί παραπομπή] Η μαγευτική θέση της Μονής ανάγκασε τον Αθανάσιο Σταγειρίτη να θέσει το Μαντείο της Δωδώνης εκεί.
Ο αρχαιότερος ναός της Βίτσας είναι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για την χρονολογία ιδρύσεως του. Πιθανότατα πριν το έτος 1554 να λειτουργούσε ως Μονή, όπως προκύπτει από αναφορά στο παράφυλλο παλιού Ευαγγελίου. Ο Ναός επισκευάσθηκε ολόκληρος κατά το έτος 1728. Το έτος 1885 κατασκευάσθηκε προσθήκη «το γυναικείο». Το καθολικό του Ναού είναι ρυθμού «Βασιλική μονόκλιτος», με εσωτερικό και εξωτερικό νάρθηκα. Λειτουργεί σήμερα ως ενοριακός ναός Κάτω Βίτσας.
Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου κατασκευάστηκε το 1612. Αγιογραφήθηκε τέσσερα χρόνια αργότερα. Είναι από τους ναούς με τις καλύτερα διατηρημένες αγιογραφίες στο Ζαγόρι. Μέχρι το 1885 χρησιμοποιούνταν σαν ενοριακή εκκλησία Άνω Βίτσας.Είναι ρυθμού «Βασιλική μονόκλιτη με νάρθηκα».
Διοικητικά - Πληθυσμιακά
ΕπεξεργασίαΟ οικισμός αναφέρεται επίσημα ως Βίτσα για πρώτη φορά το 1961 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης κοινότητας. Μέχρι τότε οι οικισμοί Άνω και Κάτω Βίτσα απογράφονταν ξεχωριστά.[2] Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης αποτελεί την κοινότητα Βίτσης[3] που ανήκει στη δημοτική ενότητα Κεντρικού Ζαγορίου του Δήμου Ζαγορίου και σύμφωνα με την απογραφή 2011 έχει πληθυσμό 102 κατοίκους.[4]
Απογραφές πραγματικού πληθυσμού (de facto)
Επεξεργασία| Απογραφή | 1951 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Πληθυσμός | 181[5]* | 220[6] | 163[7] | 140[8] | 153[9] | 137[10] | 102 | 82 |
* Οι οικισμοί Άνω και Κάτω Βίτσα είχαν 81 και 100 κατοίκους αντίστοιχα
Προσωπικότητες
Επεξεργασία- Νικόλαος Σάρρος[11] (1617- 1697), έμπορος και τυπογράφος στη Βενετία.
- Στέφανος Μπαζάκας (1681), τυπογράφος στη Βενετία.
- Εμμανουήλ Σάρρος (1730), αξιωματικός του ρωσικού στρατού και συνεργάτης του Ορλώφ.
- Δημήτριος Σάρρος (1784-1858), εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
- Ματθαίος Παρανίκας (1832-1915), φιλόλογος, ιστορικός και εκπαιδευτικός.
- Γεώργιος Ζηκίδης (1852 - 1920), φιλόλογος και λεξικογράφος.
- Φίλιππος Βριζόπουλος[12] (απεβ. 1936), επιχειρηματίας στην Αίγυπτο και τοπικός ευεργέτης.
Φωτοθήκη
Επεξεργασία-
Γκραβούρα από το Γεφύρι του Μίσσιου (1748) -
Αρχαιολογικός χώρος περιοχή 'Γενίτσαρη' (4ος-9ος π.Χ. αιώνας) -
Ο ζωντανός ο χωρισμός παρηγοριά δεν έχει... -
Σαρακατσανόπουλα με Βιτσινή καταγωγή (Μαρία και Βαγγέλης Θ. Μυριούνης 1958) -
Από τα γυρίσματα της ταινίας του Θ. Αγγελόπουλου 'Αναπαράσταση' (1970)
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ «Ιστορικά Κεντρικού Ζαγορίου». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Φεβρουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2012.
- ↑ «ΕΕΤΑΑ-Διοικητικές Μεταβολές των Οικισμών». www.eetaa.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2022.
- ↑ «Νόμος 4555/2018 - ΦΕΚ 133/Α/19-7-2018 ( Άρθρα 1 - 151) (Πρόγραμμα ΚΛΕΙΣΘΕΝΗΣ) (Κωδικοποιημένος)». e-nomothesia.gr | Τράπεζα Πληροφοριών Νομοθεσίας. Ανακτήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2022.
- ↑ «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011 Αρχειοθετήθηκε 2021-10-04 στο Wayback Machine.», σελ. 10567 (σελ. 93 του pdf)
- ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 7ης Μαρτίου 1951, σελ. 85 του pdf. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-05-14. https://web.archive.org/web/20130514080510/http://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1951_1.pdf.
- ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961, σελ. 87 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1961_1.pdf.
- ↑ Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971, σελ. 85 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1971_1.pdf.
- ↑ Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 5 Απριλίου 1981, σελ. 96 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1981_1.pdf.
- ↑ Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφή της 17 Μαρτίου 1991, σελ. 111 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1991_1.pdf.
- ↑ Πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδος - Απογραφή 2001, σελ. 116 του pdf. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2001_1.pdf.
- ↑ «Αναφορές αξιόλογων Βιτσινών». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2012.
- ↑ Βασίλη Κραψίτη, Σύγχρονοι Ηπειρώτες ευεργέτες (1913-1986), εκδόσεις του συλλόγου «Οι φίλοι του Σουλίου», Αθήνα, 1987, σελ. 193 - 195.