Αρχαία ελληνικά ουσιαστικά

Στην αρχαία ελληνική γλώσσα, όλα τα ουσιαστικά ταξινομούνται σύμφωνα με το γραμματικό γένος (αρσενικό, θηλυκό ή ουδέτερο) και χρησιμοποιούνται σε έναν αριθμό (ενικός, δυϊκός ή πληθυντικός). Σύμφωνα με τη λειτουργία τους σε μια πρόταση, η μορφή τους αλλάζει σε μία από τις πέντε πτώσεις (ονομαστική, γενική, δοτική, αιτιατική ή κλητική). Το σύνολο των μορφών που θα πάρει ένα ουσιαστικό για κάθε πτώση και αριθμό καθορίζεται από την κλίση που ακολουθεί.

Πτώσεις

Οι πέντε πτώσεις των αρχαίων ελληνικών έκαστες έχουν διαφορετικές λειτουργίες.

Ονομαστική

Η αρχαία ελληνική ονομαστική, όπως και η νεοελληνική και πρωτοϊνδοευρωπαϊκή ονομαστική, χρησιμοποιείται για το υποκείμενο και για τα πράγματα που περιγράφουν το υποκείμενο (κατηγορηματικά ουσιαστικά ή επίθετα):

• Σωκράτης γὰρ σοφὸς ἦν καὶ δίκαιος.

«ο Σωκράτης πράγματι σοφός ήταν και δίκαιος.»

Γενική

Η αρχαία ελληνική γενική, χρησιμοποιεί τις προθέσεις «τοῦ» και «τῆς»:

• ἡ τοῦ Καίσαρος γυνή.

«η γυναίκα του Καίσαρα.»

• ἀπῆλθεν ἐκ τῆς ἀγορᾶς.

«έφυγε από την αγορά.»

Δοτική

Η αρχαία ελληνική δοτική αντιστοιχεί στην πρωτοϊνδοευρωπαϊκή δοτική, οργανική ή τοπική πτώση. Όταν αντιστοιχεί στη δοτική, εκφράζει το πρόσωπο ή το πράγμα που επηρεάζεται έμμεσα από μια ενέργεια και μπορεί συχνά να εννοηθεί με τις προθέσεις «στον -ην -ο» ή «για»:

• λέγει τὴν μαντείαν τῷ Σωκράτει.

«λέει την μαντεία στον Σωκράτη.»

Όταν η δοτική αντιστοιχεί στην πρωτο-ινδοευρωπαϊκή οργανική, εκφράζει το πράγμα με το οποίο γίνεται κάτι και μπορεί συχνά να εννοηθεί από την πρόθεση «με»:

• ἔβαλλέ με λίθοις

«με χτυπούσε με λίθους»

Όταν η δοτική αντιστοιχεί στην πρωτο-ινδοευρωπαϊκή τοπική πτώση (αυτή συχνά είναι η πτώση όταν χρησιμοποιείται με προθέσεις), εκφράζει την τοποθεσία (μερικές φορές εικονικά) ή το χρόνο και συχνά μπορεί να εννοηθεί με το «στον -ην -ο»:

• τρίτῳ ἔτει ὡμολόγησαν Ἀθηναίοις.

«στο τρίτο έτος συνθηκολόγησαν με τους Αθηναίους.»

• ἐν τῇ μάχῃ ἀπέθανεν.

«μέσα στη μάχη πέθανε.»

Αιτιατική

Η αιτιατική, όπως και στα νέα ελληνικά, χρησιμοποιείται για το αντικείμενο ενός ρήματος, αλλά και μετά από προθέσεις. Μετά από προθέσεις χρησιμοποιείται συχνά για τον προορισμό της κίνησης:

• πέμπουσιν ἐς Κρήτην ἀγγέλους

«στέλνουν σε Κρήτη αγγελιαφόρους»

Κλιτική

Η κλιτική, όπως και στα νέα ελληνικά, χρησιμοποιείται για την απεύθυνση ατόμων ή πραγμάτων.

• ἀληθῆ λέγεις, ὦ Σώκρατες

«αλήθεια λες, Σωκράτη»

Κλίση

κλίση	αριθμός	δυνατές πτώσεις: ονομαστική, αιτιατική	αδύναμες πτώσεις: γενική, δοτική
πρώτη κλίση:	ενικός	ἀγορᾱ́, ἀγορᾱ́ν	ἀγορᾶς, ἀγορᾷ
	πληθυντικός	ἀγοραί, ἀγορᾱ́ς	ἀγορῶν, ἀγοραῖς
δεύτερη κλίση:	ενικός	θεός, θεόν	θεοῦ, θεῷ
	πληθυντικός	θεοί, θεούς	θεῶν, θεοῖς
τρίτη κλίση:	ενικός	πούς, πόδα	ποδός, ποδί
	πληθυντικός	πόδες, πόδας	ποδῶν, ποσί

Προφορά των δυνατών και αδύναμων πτώσεων

Για τα ουσιαστικά της πρώτης και δεύτερης κλίσης που τονίζονται στη λήγουσα και τα ουσιαστικά της τρίτης κλίσης με μονοσύλλαβο θέμα, οι δυνατές πτώσεις (ονομαστική και αιτιατική) έχουν ένα είδος τόνου, και οι αδύναμες πτώσεις (γενική και δοτική) έχουν ένα άλλο.

Συγκεκριμένα, τα ουσιαστικά της πρώτης και δεύτερης κλίσης έχουν οξεία (´) στις δυνατές πτώσεις, αλλά περισπωμένη (˜) στις αδύναμες πτώσεις. Τα ουσιαστικά της τρίτης κλίσης τονίζονται στο θέμα στις ισχυρές πτώσεις, αλλά στη λήγουσα στις αδύναμες πτώσεις.

Και τα δύο αυτά μοτίβα μπορούν να συνοψιστούν με έναν ενιαίο κανόνα που πρότεινε ο Πωλ Κιπάρσκυ: προκαταληκτικός τονισμός στις δυνατές πτώσεις και μεταθεματικός τονισμός στις αδύναμες πτώσεις.

Για τα ουσιαστικά της πρώτης και δεύτερης κλίσης, ο κανόνας του Κιπάρσκυ είναι περιπλοκότερος. Το θεματικό φωνήεν (ο ή ᾱ) δεν μετράται ως θέμα ή κατάληξη, αλλά εναλλάσσει μεταξύ των δύο ανάλογα με το ποιός τόνος λαμβάνεται υπόψιν. Για το μεταθεματικό τόνο, μετράται ως μέρος της λήγουσας· για τον προκαταληκτικό τονισμό, μετράται ως μέρος του θέματος.