Αρταξίας Α΄ της Αρμενίας
Ο Αρταξίας Α΄ (Արտաշէս) ανήκε στην Δυναστεία των Οροντιδών την πρώτη Αρμενική βασιλική δυναστεία και ήταν ο ιδρυτής στην Δυναστεία των Αρταξιαδών που ακολούθησε κατόπιν, βασίλευσε στην Αρμενία (189 π.Χ-160 π.Χ.). Επέκτεινε το βασίλειο του σε όλες τις πλευρές εδραιώνοντας το Αρχαίο βασίλειο της Αρμενίας με μιά μεγάλη σειρά από διοικητικές μεταρρυθμίσεις. Ο Αρταξίας Α΄ ίδρυσε την νέα πρωτεύουσα του βασιλείου του Αρτάξατα στην κοιλάδα του ποταμού Αράς, έγινε σύντομα μεγάλο διοικητικό και εμπορικό κέντρο. Ο διάδοχος του ήταν ο μεγαλύτερος γιος του Αρταβάσδης Α΄ της Αρμενίας.
| Αρταξέρξης Α΄ της Αρμενίας | |
|---|---|
 | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Θάνατος | 160 π.Χ. (περίπου)[1] |
| Χώρα πολιτογράφησης | Βασίλειο της Αρμενίας |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | μονάρχης |
| Οικογένεια | |
| Σύζυγος | Satenik |
| Τέκνα | Αρταβάσδης Α΄ της Αρμενίας Τιγράνης Α΄ της Αρμενίας d:Q16392521 |
| Οικογένεια | Δυναστεία των Αρταξιδών και Δυναστεία των Οροντιδών[1] |
| Αξιώματα και βραβεύσεις | |
| Αξίωμα | Γκαγκίκ Β΄ της Αρμενίας (από 189)[1] |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Πρώτα χρόνια
ΕπεξεργασίαΟ εθνικός συγγραφέας των Αρμενίων Μοβσές Χορενατσί γράφει η τροφός του Αρταξία δραπέτευσε μαζί του στην Χερ επειδή ο θείος του Ορόντης Δ΄ της Αρμενίας τον έβλεπε ως σφετεριστή και ήθελε να τον θανατώσει. Μόλις έφτασε στην Χερ πληροφόρησε για την κατάσταση τον δάσκαλο του Αρταξία Σμπατ από την Δυναστεία των Μπαγκρατουνί. Ο Σμπατ ανταποκρίθηκε αμέσως, άφησε τις κόρες του στο κάστρο του Μπαϊμπούρτ και αναχώρησε με τους άνδρες του για την Χερ. Ο Ορόντης Δ΄ έμαθε τα νέα και έστειλε ανθρώπους να καθυστερήσουν την άφιξη του Σμπατ στην Χερ αλλά δεν τα κατάφερε. Ο Σμπατ πήρε μαζί του τον μικρό Αρταξία και αναχώρησε για εδάφη που διοικούσε η Δυναστεία των Σελευκιδών η οποία τον υποστήριζε. Ο Χορενατσί δεν έδωσε λεπτομέρειες σχετικά με τον πατέρα του Αρταξία, πιθανότατα ήταν ο Σατράπης Ζαριάδρης της Σωφηνής, γιος του Ξέρξη, του αδελφού του ίδιου του Ορόντη Δ΄. Ο Ζαριάδρης κυβερνούσε την Σωφηνή ως Σατράπης και αργότερα ως βασιλιάς υποτελής στους Σελευκίδες.
Εχθροπραξίες με τον Ορόντη Δ΄
ΕπεξεργασίαΟ Έλληνας ιστορικός Στράβων έγραψε ότι ο Αρταξίας και ο πατέρας του Ζαριάδρης ήταν Μακεδόνες στρατηγοί στις υπηρεσίες του κορυφαίου Σελευκίδη βασιλιά Αντίοχου του Μέγα.[2] Ο Ζαριάδρης είχε αναλάβει το Βασίλειο της Σωφηνής και ο ίδιος ο Αρταξίας σύμφωνα πάντα με τον Στράβωνα την ηγεσία του στρατού. Οι ισχυρισμοί του Στράβωνα δεν επιβεβαιώνονται από τις επιγραφές τους που ήταν γραμμένες στην Αραμαϊκή γλώσσα, αυτό συμβαδίζει με την άποψη ότι ανήκαν σε πλάγιους κλάδους των Οροντιδών.[2] Η δραπέτευση του Αρταξία τρομοκράτησε τον Ορόντη Δ΄ που φοβήθηκε την ανατροπή του, έστειλε αγγελιοφόρους στον Αντίοχο Γ΄ με τον ισχυρισμό ότι ο Σμπατ ήταν απατεώνας και του έφερε παιδί το οποίο έκλεψε από Μήδους βοσκούς:[3]
"Γιατί εσύ που είσαι το αίμα και η οικογένεια μου τρέφεις τον Μήδο Αρτάση, ακούς τον απατεώνα Σμπατ που ισχυρίζεται ότι είναι γιος του Σανατρούκ ενώ είναι στην πραγματικότητα γιος βοσκού. Δεν είναι γιος του Σανατρούκ, ο Σμπατ πήρε με δόλιο τρόπο το παιδί κάποιου Μήδου βοσκού και σε χλευάζει".[3]
Ο Ορόντης Δ΄ έστειλε παρόμοια επιστολή στον Σμπατ με τους ίδιους ισχυρισμούς ότι ο νοσοκόμα τον εξαπάτησε και του έφερε το παιδί ενός Μήδα βοσκού, πρέπει να ξεχάσει τις προσπάθειες του να τον κάνει βασιλιά.[3]
"Γιατί βάζεις τον εαυτό σου σε τέτοιες περιπέτειες, η νοσοκόμα σε εξαπάτησε και σου έφερε το παιδί ενός Μήδου που βρίσκεται σε σύγκρουση μαζί μου".[3]
Η ανταπάντηση του Σμπατ ήταν τόσο επιθετική που ο Ορόντης Δ΄ σκότωσε τους φρουρούς του κάστρου του Μπαϊμπούρτ συνέλαβε τις κόρες του και τις φυλάκισε στο Ανί.[3] Μετά την ήττα του Αντίοχου του Μέγα από την Ρωμαϊκή δημοκρατία ο Αρταξίας και ο πατέρας του ανακηρύχτηκαν ανεξάρτητοι βασιλείς, ο Ζαριάδρης κυβέρνησε την ίδια την Σωφηνή και ο γιος του αντίστοιχα την πρώην Σατραπεία της Αρμενίας.[2] Με στόχο να ενώσουν όλα τα Αρμενικά υψίπεδα ο Αρταξίας και ο πατέρας του συγκέντρωσαν τους στρατούς τους και προχώρησαν στο κέντρο της κοιλάδας του ποταμού Αρά. Ο Αρταξίας με την βοήθεια του Σμπατ επεκτάθηκε ανατολικότερα και ο Ζαριάδρης δυτικότερα προς την Σωφηνή. Ο Ορόντης Δ΄ έμαθε τα νέα σχετικά με την εκστρατεία την εποχή που βρισκόταν στην επαρχία της Ουτίκ, εγκατέλειψε την περιοχή στους στρατηγούς του και έσπευσε να τον συναντήσει.
Η μάχη του Γερβαντασάτ
Επεξεργασία
Με την άφιξη του στο Γερβαντασάτ ο Ορόντης Δ΄ συγκέντρωσε στρατεύματα από την Αρμενία, την Μεσοποταμία και το Βασίλειο της Ιβηρίας. Στον στρατό βρισκόταν επίσης ο Αργκάμ, αρχηγός της Οικογένειας των Μουρατσίν, τον αποκατέστησε στον προηγούμενο τίτλο του τον οποίο είχε παραδώσει στον γαμπρό του Μιθριδάτη.[3] Με την άφιξη του Αρταξία ωστόσο οι περισσότεροι πρίγκιπες της Ουρίκ παραδόθηκαν. Ο Αρταξίας συγκέντρωσε στρατό από την Αλβανία του Καυκάσου και προχώρησε προς την Λίμνη Σεβάν στην βάση του Όρους Αραγκάτς όπου βρισκόταν ο στρατός του Ορόντη, 300 Στάδια βόρεια από το Γερβαντασάτ, στον ποταμό Ποταμός Αχουριάν.[4] Όταν έμαθε ότι βρισκόταν στον στρατό του Ορόντη ο Αργκάμ ο Αρταξίας του έστειλε επιστολή, του ζήτησε να παραδοθεί ειρηνικά με την υπόσχεση ότι θα τον αφήσει να διατηρήσει τα αξιώματα του.[3] Την ώρα που οι δύο στρατοί βρέθηκαν σε σύγκρουση μεταξύ τους ο Αργκάμ διέταξε τον στρατό του στα πλάγια να ενωθεί με τον Αρταξία, την αποστασία ακολούθησαν οι Ίβηρες μισθοφόροι του Ορόντη. Δύο ιππείς του Ορόντη επιτέθηκαν στον Αρταξία αλλά τους σκότωσε ο ίδιος ο γιος της παραμάνας του, βρήκε τον θάνατο και ο ίδιος αφού ένα σπαθί έκοψε το κεφάλι του στα δύο. Ο Αρταξίας ήταν τελικά ο μεγάλος νικητής και ο Ορόντης δραπέτευσε στο Γερβαντασάτ, ο Σμπατ με εντολή του Αρταξία τον καταδίωξε, ο υπόλοιπος στρατός του Αρταξία παρέμεινε στο πρώην στρατόπεδο του Ορόντη που μετονομάστηκε σε Γερβαντασάτ.[3] Το επόμενο πρωί με εξασφαλισμένη την νίκη ο Αρταξίας διέταξε τους στρατιώτες του να φωνάξουν ομαδικά "ο Μήδος ήρθε", ο στόχος του ήταν να χλευάσει τον Ορόντη επειδή τον αποκαλούσε "Μήδο".[3] Όταν επιτέθηκε ο Αρταξίας στην πόλη η φρουρά του παραδόθηκε και του άνοιξε τις πύλες, την ώρα που ήταν έτοιμος να αντιμετωπίσει τον Ορόντη ένας στρατιώτης του τον σκότωσε για να αποφύγει τον διασυρμό. Ο Αρταξίας διέταξε ωστόσο να ταφεί με βασιλικές τιμές επειδή ανήκε στην βασιλική οικογένεια των Οροντιδών, αν και μεγάλος εχθρός του.[3] Μετά την ταφή ο Αρταξίας διέταξε τον Σμπατ να θανατώσει τον αδελφό του Ορόντη Μίθρα ο οποίος είχε πάρει τον τίτλο του "Αρχιερέα". Ο Σμπατ βάδισε με τον στρατό του στο Μπαγκαράν, συνέλαβε τον Μίθρα, του έδεσε μιά πέτρα στον λαιμό και τον πέταξε στον ποταμό Αχουριάν.[3]
Βασιλιάς της Αρμενίας
Επεξεργασία
Μετά το πέρας της μάχης ο Αρταξίας Α΄ αντάμειψε πλουσιοπάροχα και με τιμές όλους όσους τον βοήθησαν. Ο αποστάτης Αργκάμ έγινε δεύτερος στην τάξη, του έδωσε χρυσό στέμμα διακοσμημένο με τους πιο πολύτιμους λίθους, του επέτρεψε να τρώει με χρυσά σκεύη και να πίνει με χρυσά ποτήρια. Ο Σμπατ δεν παρέλαβε τις ίδιες τιμές αλλά ανέλαβε την διοίκηση ολόκληρου του στρατού, των βασιλικών κτημάτων και των βασιλικών νοικοκυριών, o πατέρας του Ζαριάδρης θα εξακολουθούσε να είναι βασιλεύς της Σωφηνής. Με την ανεξαρτησία από τους Σελευκίδες ο Αρταξίας και ο Ζαριάδρης που πιθανότατα ήταν ο πατέρας του συμμάχησαν με στόχο να επεκτείνουν την κυριαρχία τους.[5] Το βασίλειο του Αρταξία το οποίο αρχικά βρισκόταν στην κοιλάδα του ποταμού Αρά επεκτάθηκε στην Ατροπατηνή η οποία είχε χάσει τις περιοχές που βρίσκονταν στα σύνορα με την Κασπία Θάλασσα.[5] Ο ποταμός Κύρος έγινε το βόρειο και βορειοανατολικό σύνορο της Αρμενίας.[6] Ο Στράβων έγραψε ότι μετά την κατάκτηση των περιοχών από τον Αρταξία και τον Ζαριάδρη οι κάτοικοι μιλούσαν την ίδια γλώσσα τα Αρμένικα.[7] Η Αραμαϊκή η οποία ήταν η επίσημη γλώσσα στην αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών εξακολουθούσε να είναι η γλώσσα της κυβέρνησης και της αυλής.[5] Ο Αρταξίας και οι απόγονοι του εξακολουθούσαν όπως οι μονάρχες της Καππαδοκίας και του Πόντου να διατηρούν τις βασιλικές συνήθειες της πρώην αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών.[5] Την ίδια εποχή η Ελληνική γλώσσα επεκτάθηκε σημαντικά στην περιοχή και άρχισε να αντικαθιστά την Αραμαϊκή στην γλώσσα της αυλής.[5][8] Σύμφωνα με τον εθνικό ιστορικό των Αρμενίων Μοβσές Χορενατσί ο Αρταξίας διέταξε την οριοθέτηση χωριών και καλλιεργήσιμων εκτάσεων, αυτό επιβεβαιώθηκε με την εύρεση των λίθων που σηματοδοτούσαν την οριοθέτηση.[5]
Η ίδρυση της Αρτάξατα
Επεξεργασία
Ο Αρταξίας Α΄ ίδρυσε την πόλη Αρτάξατα στις όχθες του ποταμού Άρα (το όνομα μεταφράζεται στην αρχαία Περσική γλώσσα ως "η χαρά του Αρταξία"), θα γίνει και θα παραμείνει η πρωτεύουσα του Αρμενικού βασιλείου μέχρι τον 2ο αιώνα μ.Χ.[5][7] Ο Μοβσές Χορενατσί έγραψε ότι ο διάσημος Καρχηδόνιος στρατηγός Αννίβας επισκέφτηκε την Αρμενία και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ίδρυση της νέας πρωτεύουσας αλλά αυτό δεν έχει αποδειχτεί ιστορικά.[5] Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος και ο Στράβων καταγράφουν ωστόσο την Αρτάξατα ως "Αρμενική Καρχηδόνα".[9] Ο Αννίβας επικηρυγμένος από τους Ρωμαίους είχε καταφύγει πρώτα στην αυλή του Αντιόχου αλλά μετά την ήττα του Σελευκίδη βασιλιά από τους Ρωμαίους κατέφυγε στον Αρταξία. Ο Αρταξίας Α΄ μετέφερε στην νέα πρωτεύουσα Αρτάξατα πολλούς κατοίκους από την Γιερβαντασάτ και την Αρμαβίρ, από την Μπαγκαράν μετέφερε είδωλα θεοτήτων όπως του Τιρ και της Αναΐντ. Το άγαλμα του Τιρ τοποθρτήθηκε μεγαλοπρεπώς λίγο έξω από την πόλη, το αποτέλεσμα ήταν να αναδειχθεί αμέσως η Αρτάξατα σε μεγάλο διοικητικό, εμπορικό και θρησκευτικό κέντρο.[3] Το 165 π.Χ. αιχμαλωτίστηκε από τον Σελευκίδη βασιλιά Αντίοχο Δ΄ τον Επιφανή όταν επιτέθηκε στην Αρμενία (165 π.Χ.).
Γάμος με την Σατενίκ
ΕπεξεργασίαΟι Αλανοί αφού κατέκτησαν την Ιβηρία επιτέθηκαν νότια στην Αρμενία, ο Αρταξίας συγκέντρωσε έναν μεγάλο στρατό έτοιμος να τους αντιμετωπίσει. Μετά από μια σκληρή μάχη οι Αρμένιοι νίκησαν και συνέλαβαν αιχμάλωτο τον ίδιο τον γιο του βασιλιά των Αλανών, οι Αλανοί οπισθοχώρησαν βόρεια από τον ποταμό Κύρο. Ο Αρταξίας Α΄ τους καταδίωξε πιο βόρεια αφού στρατοπέδευσε και ο ίδιος στον ποταμό Κύρο. Ο βασιλιάς των Αλανών παρακαλούσε ειρήνη, υποσχέθηκε στον Αρταξία Α΄ ότι του ζητήσει αρκεί να ελευθέρωνε τπν γιο του αλλά εκείνος αρνήθηκε.[3][4][8] Η κόρη του βασιλιά των Αλανών Σατενίκ έφτασε στις όχθες του ποταμού Κύρου και παρακάλεσε τον Αρταξία Α΄ να ελευθερώσει τον αδελφό της. Ο Αρταξίας Α΄ θαμπώθηκε από την ομορφιά της και απέκτησε αμέσως την επιθυμία να την κάνει γυναίκα του, έστειλε τον Σμπατ να ζητήσει από τον βασιλιά των Αλανών ειρήνη και το χέρι της κόρης του. Ο Σμπατ έστειλε το μήνυμα αλλά ο ίδιος ο Αρταξίας Α΄ προτίμησε να την απαγάγει ώστε να την έχει σίγουρη, την απήγαγε με το λάσο του ενώ βρισκόταν πάνω στο άλογο και την μετέφερε στο Αρμενικό στρατόπεδο.[3] Ο Αρταξίας Α΄ συμφώνησε να πληρώσει ως αποζημίωση στον βασιλιά των Αλανών μεγάλες ποσότητες από χρυσό και κόκκινο δέρμα που ήταν πολύτιμο για τον λαό τους, με τον τρόπο αυτό έκλεισαν ειρήνη και τελέστηκε ο γάμος. Με τον γάμο του με την Σατενίκ ο Αρταξίας Α΄ θα αποκτήσει πέντε γιους, ανάμεσα τους οι μετέπειτα βασιλείς Αρταβάσδης Α΄ της Αρμενίας και Τιγράνης Α΄ της Αρμενίας.[3][10]
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ 1,0 1,1 1,2 (Aρμενικά) Αρμένικη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια. Armenian Encyclopedia Publishing House. 1974.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Garsoïan 2004
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 Moses, of Khoren, activeth century (1978). History of the Armenians. Robert W. Thomson. Cambridge: Harvard University Press
- ↑ 4,0 4,1 Menges, Karl H.; Dasxuranci, Moses; Dowsett, C. J. F. (April 1962). "The History of the Caucasian Albanians". Russian Review. 21 (2): 200
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 Chaumont 1986, σσ. 418–438
- ↑ Garsoïan 1997, σ. 49
- ↑ 7,0 7,1 Garsoïan 1997, σ. 50
- ↑ 8,0 8,1 Kovacs, Frank L. (2016). Armenian Coinage in the Classical Period. United States: Classical Numismatic Group, Inc. σσ. 9–10, 86–87
- ↑ Tirats'yan 1976
- ↑ Ժամկոչյան, Ա Գ (1963). Հայ ժողովրդի պատմություն (in Armenian). Հայպետուսմանկհրատ
Πηγές
Επεξεργασία- Πλούταρχος, Βίοι, Λούκουλος
- Kersam Aharonian, A Historical Survey of the Armenian Case. Baikar Publishings, Watertown, Massachusetts, 1989, σ. 62
- Στράβων, Γεωγραφία, 11.14.15
- Πλίνιος, Φυσική Ιστορία, 6.9.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Επεξεργασία
Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Artaxias I of Armenia στο Wikimedia Commons