Αμπελόκηποι (συνοικία της Αθήνας)

Οι Αμπελόκηποι είναι συνοικία της Αθήνας στα βορειοανατολικά του κέντρου της πόλης, η οποία εκτείνεται εκατέρωθεν της Οδού Πανόρμου, της Λεωφόρου Κηφισίας και της Λεωφόρου Μεσογείων. Οι Αμπελόκηποι συνορεύουν με τις συνοικίες Γουδή, Νέα Φιλοθέη, Κουντουριώτικα, Ερυθρός Σταυρός, Γηροκομείο, Πολύγωνο και Γκύζη. Μια κατεξοχήν λαϊκή συνοικία, οι Αμπελόκηποι είναι από τις πολυπληθέστερες και πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές του Δήμου Αθηναίων. Είναι επίσης η έδρα του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου καθώς σε αυτήν εγκαινιάστηκε η έδρα του το 1922.

Αμπελόκηποι
Αμπελόκηποι 37°59′23″N 23°45′54″E
Χώρα	Ελλάδα
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Αθηναίων
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα

Η περιοχή οικοδομήθηκε ταχύτατα κυρίως τις δεκαετίες του 1960 και 1970. Εξυπηρετείται από την Γραμμή 3 του μετρό και συγκεκριμένα από τους σταθμούς Αμπελόκηποι και Πανόρμου. Οι Αμπελόκηποι είναι συγκοινωνιακώς από τα πιο κομβικά σημεία των Αθηνών, αφού από την περιοχή διέρχονται πολλές σημαντικές οδικές αρτηρίες και οι περισσότερες λεωφορειακές γραμμές για τον Βόρειο Τομέα και την Ανατολική Αθήνα.

Τοποθεσία

Οι Αμπελόκηποι συνορεύουν στα βόρεια με το Γηροκομείο, στα νότια με τα Ιλίσια και τα Κουντουριώτικα με όριο τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, στα ανατολικά με το Γουδή με όριο τη Λεωφόρο Μεσογείων στην θέση που βρίσκεται το Νοσοκομείο Παίδων Αγία Σοφία και στα δυτικά με του Γκύζη με όριο την οδό Βερναρδάκη στην θέση που βρίσκεται ο Άρειος Πάγος και τα δικαστήρια. Βρίσκεται στη διασταύρωση των μεγαλύτερων συγκοινωνιακών κόμβων της Αθήνας, διασχίζεται στη μέση από τη Λεωφόρο Κηφισίας, στα ανατολικά από τη Λεωφόρο Μεσογείων και στα νότια από τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Στη διασταύρωση της Λ. Κηφισίας με τη Λ. Αλεξάνδρας βρίσκεται η είσοδος του δακτυλίου.

Ιστορία

19ος αιώνας

Οι Αμπελόκηποι, τότε χωριό, αναγράφονται σε αυτόν τον χάρτη της Αττικής του 1815

Πριν από την ελληνική επανάσταση, στις αρχές του 19ου αιώνα, οι Αμπελόκηποι ήταν χωριό λίγα χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Αθήνας. Το χωριό Αμπελόκηποι σημειώνεται στους χάρτες αυτής της περιόδου. Στα τέλη του 19ου αιώνα, το χωριό παρέμεινε εκτός των ορίων του οικισμού των Αθηνών, μέχρι και το 1881, όταν άρχισαν να θεωρούνται συνοικία των Αθηνών και παράλληλα άρχισαν να κατασκευάζονται κάποιες κατοικίες πλούσιων Αθηναίων σε αυτήν την περιοχή. Οι πιο γνωστές ήταν η έπαυλη Θων η οποία ανήκε στον Νικόλαο Θων, ανώτερο αυλικό του Γεωργίου του Α’. Η έπαυλη βρισκόταν στη συμβολή Κηφισίας και Αλεξάνδρας και επιβίωσε μέχρι και τα Δεκεμβριανά, όποτε και καταστράφηκε για να αντικατασταθεί στη συνέχεια από μαγαζιά. Μέσα σ’ αυτή την έκταση θεμελιώθηκε, το 1887, και ο μικρός ναός του Αγίου Νικολάου, που εγκαινιάστηκε το 1895 και είναι το μόνο κομμάτι του κτήματος που σώζεται μέχρι σήμερα. Γνωστή έπαυλη εκείνης της περιόδου ήταν επίσης η βίλα Μαργαρίτα, η οποία βρισκόταν στη συμβολή της Λεωφόρου Μεσογείων με τη Βασιλίσσης Σοφίας και χτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Διέθετε 32 δωμάτια ενώ ήταν ιδιαίτερα χαρακτηριστικοί ο κωνικός τρούλος και οι πυργίσκοι με τις πολεμίστρες. Τελικά η βίλα κατεδαφίστηκε το 1972 παρά τις διαμαρτυρίες των κατοίκων. Στην τοποθεσία της σήμερα βρίσκονται γραφεία της Εθνικής Τράπεζας.

Λόγω του υγιεινού κλίματος της περιοχής, χτίστηκαν στους Αμπελόκηπους πολλά νοσοκομεία στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού αιώνα. Σήμερα στην περιοχή υπάρχουν τα νοσοκομεία Ερυθρός Σταυρός, Ερρίκος Ντυνάν, Ιπποκράτειο, Βιοκλινική Αθηνών, Ελπίς και Άγιος Σάββας.

Μεσοπολεμικά χρόνια

Η πληθυσμιακή έκρηξη στους Αμπελόκηπους συνέβη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, το 1922, όταν εγκαταστάθηκαν πολλοί πρόσφυγες σε αυτήν την περιοχή. Για την εγκατάσταση των προσφύγων, η κυβέρνηση είχε επιλέξει αρχικά την περιοχή του γηπέδου του Παναθηναϊκού που χτίστηκε την ίδια περίοδο. Έτσι ξέσπασε σύγκρουση ανάμεσα στους πρόσφυγες και τους οπαδούς του Παναθηναϊκού και τελικά η κυβέρνηση άλλαξε τον τόπο διευθέτησης των προσφύγων. Η νέα περιοχή ονομάστηκε Κουντουριώτικα και βρισκόταν γύρω από το γήπεδο του Παναθηναϊκού. Οι Αμπελόκηποι εντάχθηκαν στο πολεοδομικό σχέδιο των Αθηνών στις 26 Νοεμβρίου 1926, ενώ λίγα χρόνια αργότερα η κυβέρνηση έχτισε μια νέα γειτονιά για τους πρόσφυγες απέναντι από το γήπεδο Παναθηναϊκού, τα Προσφυγικά της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Αυτά τα σπίτια χτίστηκαν μεταξύ του 1933 και του 1935 και σήμερα μερικά από αυτά έχουν κηρυχτεί νεότερα μνημεία. Στο καφενείο Παρθενών στην λεωφόρο Κηφισίας 4, στο ύψος της έπαυλης Θων, υπεγράφη η παράδοση της πόλης των Αθηνών στους Γερμανούς στις 27 Απριλίου 1941.

Μεταπολεμικά χρόνια

Η περιοχή των Αμπελοκήπων άρχισε να αποκτάει τον σημερινό της χαρακτήρα από τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Εκείνη τη περίοδο οι πολυκατοικίες έκαναν την εμφάνιση τους και η περιοχή σταδιακά μεταμορφώθηκε. Το 1958 γίνεται η κατεδάφιση του προσφυγικού οικισμού Νέα Ανατολή. Επρόκειτο για έναν συνοικισμό με κακές συνθήκες διαβίωσης στο τετράγωνο Λ. Αλεξάνδρας (απέναντι από το γήπεδο του Παναθηναϊκού), Πανόρμου, Αμπελακίων και Δημητσάνας. Σε αυτόν το χώρο ανεγέρθηκε, αργότερα, το κτίριο της ΓΑΔΑ. Στη διάρκεια της Στρατιωτικής Δικτατορίας καθώς βρισκόταν σε ισχύ ο νόμος 395/1968 ο οποίος απελευθέρωνε το ύψος της δόμησης, χτίστηκαν στη περιοχή πολλοί ουρανοξύστες οι οποίοι της έδωσαν τον σημερινό της χαρακτήρα. Αυτοί ήταν ο Πύργος Αθηνών (το ψηλότερο κτίριο της Ελλάδας), ο Πύργος Απόλλων (το ψηλότερο κτίριο κατοικιών), το Ξενοδοχείο President καθώς και ένα ακόμη κτίριο στα όρια με το Γηροκομείο (όπου στεγάζονταν μέχρι πρόσφατα τα γραφεία της Allianz).

Η σύγχρονη συνοικία διατηρεί τον λαϊκό χαρακτήρα της και είναι ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη. Χαρακτηριστικός είναι επίσης και ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της καθώς στη περιοχή κατοικεί μεγάλος αριθμός μεταναστών, ενώ ιδιαίτερα στους ανατολικούς Αμπελόκηπους (ανάμεσα από τη λεωφόρο Κηφισίας και Μεσογείων) υπάρχει μεγάλος πληθυσμός ανθρώπων από τη Νότια - Νοτιοανατολική Ασία. Η περιοχή επίσης είναι γνωστή για τους ιστορικούς κινηματογράφους της, με κυριότερους τους Αθήναιον, Δαναός και Γαλαξίας. Το μεγαλύτερο μέρος της συνοικίας έχει αμιγώς οικιστικό χαρακτήρα, αλλά υπάρχουν αρκετά εστιατόρια και κέντρα διασκέδασης στην οδό Πανόρμου, καθώς και μαγαζιά στη λεωφόρο Κηφισίας και στην οδό Λαρίσης. Επίσης κάθε Σάββατο λειτουργεί λαϊκή αγορά στην οδό Λουίζης Ριανκούρ. Επιπλέον, κάθε χρόνο τις παραμονές και ανήμερα της 26ης Οκτωβρίου διεξάγεται τριήμερη εμποροπανήγυρη κατά μήκος της οδού Πανόρμου λόγω της εορτής του Αγίου Δημητρίου και της ομώνυμης εκκλησίας της περιοχής.

Αθλητισμός

Οι Αμπελόκηποι έχουν μια ιδιαίτερα μακρά παράδοση στον αθλητισμό που ξεκινάει με την εγκατάσταση του Παναθηναϊκού στη συνοικία το 1922, στο γήπεδο που από το 1981 είναι γνωστό ως Απόστολος Νικολαΐδης, από τον ομώνυμο ποδοσφαιριστή και μετέπειτα πρόεδρο της ομάδας. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1929, ιδρύεται επίσης ο Α.Ο. Αμπελοκήπων. Σήμερα στη συνοικία εκτός από τον Παναθηναϊκό δραστηριοποιούνται πολλοί άλλοι αθλητικοί σύλλογοι, κυρίως καλαθοσφαίρισης και πολεμικών τεχνών. Ιδιαίτερα σχετικά με το τελευταίο, φημισμένη είναι η πρώτη σχολή κικ μπόξινγκ στην Ελλάδα, του Γιώργου Μάλλιου, όπου και εκπαιδεύτηκε ο Μιχάλης Ζαμπίδης, καθώς και το τμήμα πυγμαχίας του Παναθηναϊκού.

Προσωπικότητες της περιοχής

• Φώφη Γεννηματά, πολιτικός
• Γιώτα Γιάννα, τραγουδίστρια και μουσικός
• Άλκη Ζέη, συγγραφέας
• Μάρω Κοντού, ηθοποιός
• Νέγρος του Μοριά, ράπερ
• Ζωζώ Νταλμάς, ηθοποιός και χορεύτρια
• Αργύρης Ξάφης, ηθοποιός
• Τζίμης Πανούσης, μουσικός και κωμικός
• Λάμπρος Φούντας, βιολόγος
• Δημήτρης Νικολαΐδης, ηθοποιός
• Σούλη Σαμπάχ, ηθοποιός

Φωτοθήκη

• 
  Ιπποκράτειο Νοσοκομείο
• 
  Αναπαλαιωμένες κατοικίες
• 
  Πλατεία Αμπελοκήπων
• 
  Γήπεδο Απόστολος Νικολαΐδης
• 
  Άγιος Νικόλαος, το μόνο κτίσμα του κτήματος Θων που σώζεται μέχρι σήμερα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Ampelokipoi, Athens στο Wikimedia Commons