Αλεξάνδρεια στην Ισσό

Αυτό το λήμμα αφορά ελληνιστική πόλη. Για τη σύγχρονη πόλη στην Τουρκία, δείτε: Ισκεντερούν.

Η Αλεξάνδρεια κατά Ισσόν ή Αλεξάνδρεια στην Ισσό ή Αλεξάνδρεια Κιλικίας ή Αλεξάνδρεια ή Αλεξάνδρεια η μικρά ή Αλεξάνδρεια Κάβισσος ή Αλεξάνδρεια Καμβύσου ή Αλεξάνδρεια Καμβίωσα (λατινικά: Alexandria ad Issum, αγγλικά: Alexandria Scabiosa ή Alexandria Minor ή Alexandret(t)a ή Scanderona ή Aleksandria ze’ortha Qobiosa ή (al-)Iskandaruna) ήταν ελληνιστική πόλη στην Κιλικία.

Πόλεις που ιδρύθηκαν από τον Μέγα Αλέξανδρο

Ιδρύθηκε το 333 π.Χ. μετά την Μάχη της Ισσού και σήμερα βρίσκεται πολύ κοντά, σχεδόν ταυτίζεται με την σύγχρονη πόλη Αλεξανδρέττα ή Ισκεντερούν (αγγλικά: İskenderun, αραβικά: الإسكندرون) στην Επαρχία Χατάι στην Τουρκία.

Η Αλεξάνδρεια στην Ισσό βρισκόταν στην περιοχή Κιλικία, προς τη μεσογειακή ακτή της Τουρκίας. Η ονομασία στα τουρκικά «Σκαντερούν» ή «Σκανταρούν» (αγγλικά: Scanderoon ή Scandaroon) από παραφθορά στο αρχαιότερο όνομα της πόλης που προέρχεται από το πρωτότυπο στα αρχαία ελληνικά (της αλεξανδρινής περιόδου) όνομα της Αλεξανδρέττας (αρχαία ελληνικά: Ἀλεξανδρέττα), που σήμαινε «μικρή Αλεξάνδρεια».

Η πόλη ήταν χτισμένη σε λόφο. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλιζόταν ο έλεγχος προς τις Πύλες της Συρίας και η πόλη ήταν παράλληλα αφετηρία των δρόμων των καραβανιών προς τη Συρία.

Τοπογραφία

Στο σημερινό Ισκεντερούν (αγγλικά: Ιskenderun) –ή Αλεξανδρέττα– εντοπίζεται η αρχαία Αλεξάνδρεια κατ’ Ισσόν, γνωστή και ως Αλεξάνδρεια ή Αλεξάνδρεια η μικρά ή Αλεξάνδρεια Κάβισσος ή Αλεξάνδρεια Καμβύσου ή Αλεξάνδρεια Καμβίωσα (αγγλικά: Alexandria Scabiosa ή Alexandria Minor, Alexandret(t)a, Scanderona, Aleksandria ze’ortha Qobiosa ή al- Iskandaruna).

Το Ισκεντερούν βρίσκεται στην ανατολική Μεσόγειο, στην ομώνυμη ακτή του Κόλπου του Ισκεντερούν, στους πρόποδες του βουνού με το όνομα Άμανος (όρος) (αρχαία ελληνικά: Ἁμανός, λατινικά: Amanus αγγλικά: Nur Mountains ή Amanos Mountains ή "Mountains of Holy Light", τουρκικά: Nur Dağları ή Gâvur Mountains).

Ελληνιστική περίοδος

Η Αλεξάνδρεια κατ’ Ισσόν αναφέρεται από τους: Στράβωνα και Κλαύδιος Πτολεμαίος στην Γεωγραφική Υφήγησις του 2ου μ.Χ. αιώνα ως νεόδμητη πόλη.

• Αν και η Αλεξανδρέττα (σήμερα Ισκεντερούν) διατηρεί το όνομα, κατά πάσα πιθανότητα δεν είναι η απόλυτα ακριβής τοποθεσία της Αλεξάνδρεια κατά Ισσόν, αλλά ο οικισμός της αρχικής αλεξανδρινής πόλης τοποθετείται πάντως πολύ κοντά σε αυτήν.
• Την πόλη σύμφωνα με την παράδοση ίδρυσε ο ίδιος ο Μέγας Αλέξανδρος το 333 π.Χ. για να αντικαταστήσει την πόλη Μυρίανδρος (αγγλικά: Myriandrus), ως το «κλειδί» για τις Πύλες της Συρίας, περίπου 37 χιλιόμετρα (23 μίλια) νότια από τη σκηνή της νίκης του στην Μάχη της Ισσού.
• Επίσης, σύμφωνα με άλλες εκτιμήσεις, ίσως να την ίδρυσε κάποιος διάδοχος του Αλέξανδρου, πιθανόν ο Σέλευκος Α΄ Νικάτωρ και να της έδωσε προς τιμήν το όνομά του. Πάντως οφείλει την προσωνυμία «κατ’ Ισσόν» στη γειτονική πόλη Ισσός.
• Κατ’ άλλους, ερευνητές, πιθανόν να χτίστηκε ως φρούριο ή στρατόπεδο και όπως και στις άλλες πόλεις με το όνομα Αλεξάνδρεια, με παρόμοια χαρακτηριστικά (δηλαδή: ελληνιστικό φυλάκιο στην Ασία), που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος, εγκαταστάθηκαν βετεράνοι (συνταξιούχοι ή τραυματίες) του Μακεδονικού Στρατού.
• Ο Μέγας Αλέξανδρος στρατοπέδευσε στην Πεδιάδα Κιλικίας στην περιοχή που οικοδομήθηκε η Αλεξάνδρεια στην Ισσό, και γύρω από τον βραχώδη λόφο Εσεντέπη (αγγλικά: Esentepe) διέταξε να κατασκευαστεί η πόλη και να καθοριστεί με το όνομα "Αλεξάνδρεια". Την ίδρυσή της λοιπόν οφείλει στον Αλέξανδρο Γ΄, ή το πιθανότερο, στο Σέλευκο Α΄ Νικάτορα.
• Μοναδική σίγουρη ένδειξη για την ίδρυσή της πόλης από τον Μέγα Αλέξανδρο αποτελεί το όνομά της, που απαντά για πρώτη φορά ενάμιση αιώνα μετά το θάνατο του στρατηλάτη.
• Η προσωνυμία «κατ’ Ισσόν» δόθηκε στην πόλη λόγω της γειτονικής πόλης Ισσός, που βρίσκεται τριάντα χιλιόμετρα (30Km) μακριά.
• Σύμφωνα με τους καταλόγους που κατέγραψε ο Ιεροκλής συμπεριλαμβάνεται στις πόλεις της «Κιλικίας ΙΙ».

Ρωμαϊκή περίοδος

Η πόλη κατοικήθηκε καθ’ όλη την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή περίοδο.

• Η πόλη αυτή ήταν χτισμένη κοντά σε μια παράλια κοιλάδα στο νοτιοανατολικό άκρο του Ισσικού κόλπου, προκειμένου να διασφαλίζει τον έλεγχο της εισόδου στο πέρασμα Belen, που οδηγεί στη βόρεια Συρία. Η σημασία της τοποθεσίας σε σχέση με το πέρασμα προς την Συρία, η ευκολότερη προσέγγιση από το ανοιχτό έδαφος που προσέφερε η Επαρχία Χατάι οδήγησε μεταγενέστερα και τους Ρωμαίους σε αντιπαράθεση με την Περσία για τον έλεγχο αυτής της περιοχής κατά τη διάρκεια της εποχής της κυριαρχίας τους.
• Η οικονομική βαρύτητα της πόλης προφανώς απέρρεε από το ότι διασφάλιζε τον έλεγχο των συριακών πυλών και ήταν αφετηρία των δρόμων των καραβανιών προς τη Μεσοποταμία. Το γεγονός ότι, αν και συμπεριλαμβάνεται στους ρωμαϊκούς οδικούς καταλόγους, η Αλεξάνδρεια κατ’ Ισσόν ουδέποτε διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο δικαιολογείται από την ίδρυση της Αντιόχεια (Αντιόχεια η επί Δάφνη ή Αντιόχεια επί Ορόντου, γνωστότερη ως Αντιόχεια η Μεγάλη ή απλά Αντιόχεια, σημερινή Αντάκυα, Antakya) και της Σελεύκεια Κιλικίας (Μοψουεστία ή Μόψου Εστία ή Σελεύκεια Πύραμος) για τον ίδιο σκοπό από τους πρώτους βασιλείς στη Δυναστεία των Σελευκιδών.
• Οι εκ παραφθοράς επωνυμίες «Κάβισσος», «Scabiosa» ή «Καμβύσου» εν μέρει δικαιολογούνται από το ότι η Ισσός σύντομα μετονομάστηκε σε Νικόπολις, με αποτέλεσμα να μην είναι πλέον εμφανής ο συσχετισμός της Αλεξάνδρειας κατ’ Ισσόν με την Ισσό ή με τη Μάχη της Ισσού.

Βυζαντινή Περίοδος

Τον 3ο αι. μ.Χ. (περί το 260 μ.Χ.) λεηλατήθηκε από τους Σασσανίδες Πέρσες, ενώ τον 7ο, 10ο και 11ο αιώνα περιήλθε στην κυριαρχία των Αράβων, των Βυζαντινών και των σταυροφόρων αντίστοιχα.

• Τον 7ο αιώνα περιήλθε στην κυριαρχία των Αράβων, οι οποίοι την ονόμασαν, όπως αναφέρθηκε παραπάνω «Iskenderun».
• Τον 9ο αιώνα την κατέλαβε ο χαλίφης Αλ Βατίκ (αγγλικά: Al Watiq), για να περιέλθει και πάλι στους Βυζαντινούς το 968.
• Το 1097, τέλος, την κατέλαβαν οι σταυροφόροι της Α΄ Σταυροφορίας.
• Η πόλη παρέμενε γνωστή ως Αλεξανδρέττα, αλλά κατά τη διάρκεια του ισλαμικού χαλιφάτου μετονομάστηκε αργότερα σε Αλ Ισκανταρούν (αγγλικά: al-Iskandarūn, αραβικά: الإسكندرون) και στη συνέχεια εκ νέου Αλεξανδρέττα μετά την οθωμανική κατάκτηση. Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου και τα δύο ονόματα ήταν σε χρήση, ωστόσο, όπως συνέβη και με την ονομασία που είχε η Κωνσταντινούπολη η παλαιότερη ονομασία (αυτή της Αλεξανδρέττα), ήταν πιο συχνή, ακόμη και μεταξύ των μουσουλμάνων.

Σύγχρονη περίοδος

Σήμερα το Ισκεντερούν είναι ένα πολυσύχναστο εμπορικό κέντρο και είναι μία από τις μεγαλύτερες πόλεις στην Επαρχία Χατάι στην Τουρκία, παρόμοια σε μέγεθος με την επαρχιακή έδρα στην Αντιόχεια. Η πόλη είναι ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Τουρκίας στη Μεσόγειο και ένα σημαντικό βιομηχανικό κέντρο. Επίσης, έχει ενεργή σύγχρονη ζωή με καλά ξενοδοχεία, εστιατόρια και καφετέριες κατά μήκος της ακτής μπροστά στη θάλασσα, και υπάρχει μεγάλη ποικιλία καταλυμάτων για τους επισκέπτες.

Αρχαιολογικά ευρήματα

Έχουν εντοπιστεί ελάχιστα ερείπια τοίχων από οικίες, κυρίως ερείπια της σύγχρονης πόλης στους πρόποδες του λόφου (τμήματα μωσαϊκού, δεξαμενές), δίπλα στο κοιμητήριο «Νοsairis».

• Σε απόσταση 6 χλμ. από το σημερινό Ισκεντερούν, εκεί όπου οι πρόποδες του όρους Άμανου φτάνουν στη θάλασσα, βρίσκεται η λεγόμενη «Πύλη του Ιωνά» (αγγλικά: Bab Yunus), όπου λέγεται ότι το κήτος έβγαλε από το στόμα του και απέθεσε στο έδαφος τον προφήτη. Η πύλη αυτή είναι το υπόλειμμα μιας αψίδας θριάμβου η οποία κατασκευάστηκε κατά τους αυτοκρατορικούς ρωμαϊκούς χρόνους, ίσως την κατασκεύασε ο Σεπτίμιος Σεβήρος, μετά τη νίκη του επί του Πεσκένιου (λατινικά: Gaius Pescennius Niger Augustus, αγγλικά: C. Pescennius Niger) το 194 μ.Χ. Από τις μαρτυρίες των περιηγητών φαίνεται ότι η αψίδα σωζόταν μέχρι το 1774, οπότε καταστράφηκε. Ο ανατολικός κίονας καταστράφηκε πριν από το 1902, ενώ ο δυτικός σώζεται μέχρι σήμερα. Η αψίδα έφερε ένα τέθριππο (quadriga) και γι’ αυτό ονομαζόταν «κοδρίγαι». Ονομαζόταν επίσης «Πύλαι» (ή «Portella» στα ιταλικά). Για τα θαλάσσια ταξίδια ήταν στο εξής ένα οφθαλμοφανές σημείο αναφοράς. Στο κτίσμα αυτό αντιστοιχεί από την άλλη πλευρά του κόλπου ένα άλλο ρωμαϊκό τόξο, το «Καρανλή Καπί» (αγγλικά: Karanli Kapi), που έλεγχε την πρόσβαση στην κοιλάδα της Ισσού.

Πηγές – αναφορές

• Από το λήμμα της αγγλικής έκδοσης της Βικιπαίδειας για την ιστορία της σύγχρονης πόλης Ισκεντερούν [4], με την ενσωμάτωση στοιχείων από τα λήμματα: για Άμανος (όρος) [5], για τις Πύλες της Συρίας [6], για την πόλη Μυρίανδρος [7]
• Το λήμμα «Αλεξάνδρεια κατ΄ Ισσόν» στην Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού. Συγγραφή: Παναγοπούλου Κατερίνα (21/9/2001), με μέρος των αναφερομένων ιστορικών πηγών. Το λήμμα εν συντομία [8].
• İskenderun Guide Αρχειοθετήθηκε 2020-11-27 στο Wayback Machine.
• George E. Bean (1971). «Turkey beyond the Maeander» - «Η Τουρκία πέραν του Μαιάνδρου» (στα αγγλικά) ISBN 0-87471-038-3. Frederick A. Praeger, London.
• J. Garstang, «The Hittite Empire» - «Η αυτοκρατορία των Χετταίων», (στα αγγλικά), University Press, Edinburgh, 1930 σελ. 179.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• İskenderun
• İskenderun pictures Αρχειοθετήθηκε 2020-12-02 στο Wayback Machine.
• İskenderun News
• Information on İskenderun

Αυτό το λήμμα βασίζεται ή περιλαμβάνει κείμενο από λήμμα της Encyclopædia Britannica του 1911 που αποτελεί κοινό κτήμα.