Έρις (πλανήτης νάνος)

Έρις (επίσημη ονομασία 136199 Έρις; σύμβολο: ),^[8] είναι η ονομασία του πέμπτου κατά σειρά πλανήτη νάνου (μετά τον Πλούτωνα, τη Δήμητρα, τον Μακεμάκε και τη Χαουμέια) στο ηλιακό σύστημα και το δέκατο μεγαλύτερο γνωστό σώμα που περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο χωρίς να είναι δορυφόρος. Είναι ένας από τους πλανήτες νάνους των Μεταποσειδώνιων αντικειμένων που λέγονται ΑΔΔ. Η προσωρινή ονομασία της Έριδος ήταν 2003 UB313.^[9]

Αυτός ο πλανήτης νάνος ανακαλύφθηκε στις αρχές του Ιανουαρίου του 2005 από φωτογραφίες που πάρθηκαν το 2003. Είναι ένα από τα πιο απόμακρα αντικείμενα του ηλιακού συστήματος, που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα, με εξαίρεση κάποιους κομήτες. Η μέση απόστασή της από τον ήλιο είναι 67,8 ΑΜ. Αυτό σημαίνει ότι η απόσταση του αναφερόμενου πλανήτη νάνου από τον Ήλιο είναι 10,166 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα. Συνεπώς, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η ακριβής διάμετρός του, που υπολογίζεται περίπου στα 2.326 ± 12 χιλιόμετρα, ελάχιστα μικρότερη σε σχέση με τον Πλούτωνα, ο οποίος σύμφωνα με μετρήσεις του New Horizons φτάνει τα 2.376,6 ± 3,6 χλμ. Τέλος, η Έρις έχει και έναν μικρό δορυφόρο, τη Δυσνομία.^[10]

Ανακάλυψη και όνομα

Το ουράνιο αυτό σώμα, αρχικά καταχωρήθηκε στους καταλόγους ως 2003 UB313. Πρωτοπαρατηρήθηκε από τον Μάικλ Μπράουν το 2005, ο οποίος αστειευόμενος το ονόμασε προσωρινά «Ζήνα», από την ομώνυμη σειρά της τηλεόρασης. Και κατά συνέπεια, ο δορυφόρος του πλανητοειδούς αυτού, ονομάστηκε προσωρινά «Γαβριέλα», από πρόσωπο της ίδιας τηλεοπτικής σειράς. Επειδή όμως δεν συνηθίζεται να δίνονται ονόματα τηλεοπτικών ηρώων σε ουράνια σώματα, ο ίδιος ο Μπράουν, τελικά πρότεινε για τα δύο αυτά ουράνια σώματα, τα ονόματα: Έρις και Δυσνομία, κάτι που έγινε αποδεκτό από το Πλανητικό Κέντρο του Κέμπριτζ της Μασαχουσέτης, και καταχωρήθηκε οριστικά στις λίστες του με αυτή την ονομασία.

Ο λόγος για την επιλογή αυτού του ονόματος, είναι ότι λόγω του μεγέθους του, που είναι μεγαλύτερο από του Πλούτωνα, ο πλανητοειδής αυτός έγινε το «μήλο της έριδος» για τους αστρονόμους, σχετικά με το τι πρέπει να θεωρείται «πλανήτης» και τι όχι, με συνέπεια να εξοριστεί ο Πλούτωνας από τη χορεία των πλανητών, και να θεωρηθεί πλέον επίσημα ως πλανήτης νάνος.

Τροχιά

Η τροχιά της Έριδος σε σύγκριση με τους πλανήτες και τον Πλούτωνα από τρεις διαφορετικές οπτικές γωνίες

Η περιφορά της Έριδος διαρκεί 560 περίπου χρόνια και προς το παρόν είναι το πιο απομακρυσμένο γνωστό αντικείμενο, σε απόσταση 68 ΑΜ. Πέρασε από το περιήλιό της μεταξύ 1698 και 1699^[11] και από το αφήλιό της το 1977^[12] και θα επιστρέψει στο περίηλιό της μεταξύ 2256^[12] και 2258^[13]. Αν και προς το παρόν είναι το πιο απομακρυσμένο αντικείμενο, η Σέντνα και ο (87269) 2000 OO67 έχουν μέση απόσταση από τον ήλιο πολύ μεγαλύτερη από 68 ΑΜ, αν και προς το παρόν είναι πιο κοντά στον Ήλιο από την Έριδα.

Πέρα από τη μεγάλη εκκεντρότητα (0,44), η Έρις έχει μεγάλη κλίση προς την εκλειπτική, περίπου 44 μοίρες, σε αντίθεση με τους πλανήτες, οι οποίοι περιφέρονται πάνω στο επίπεδο της εκλειπτικής.

Φυσικά χαρακτηριστικά

Μέγεθος

Το 2005 το Διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ υπολόγισε τη διάμετρο της Έριδος σε 2.397±100 χιλιόμετρα.^[14]^[15] Αυτό κάνει την Έριδα μόνο 0-8% μεγαλύτερη από τον Πλούτωνα, ο οποίος έχει διάμετρο περίπου 2.300 χιλιόμετρα.

Επιπλέον, αυτό σημαίνει ότι η Έρις, αντανακλώντας το 86% του Ηλιακού φωτός, είναι το δεύτερο πιο ανακλαστικό γνωστό σώμα στο Ηλιακό μας σύστημα, (μετά τον δορυφόρο του Κρόνου Εγκέλαδο), επειδή το μέγεθος ενός αντικειμένου υπολογίζεται με βάση το απόλυτο μέγεθός του και τη λευκαύγειά του. Ο λόγος για αυτήν την υψηλή λευκαύγεια είναι το γεγονός ότι η Έρις καλύπτεται από πάγο, λόγω της τεράστιας απόστασής της από τον Ήλιο, και των πολύ χαμηλών θερμοκρασιών που επικρατούν εκεί.^[16]

Το 2007, σε μία σειρά παρατηρήσεων μεταποσειδώνιων αντικειμένων, το Διαστημικό τηλεσκόπιο Σπίτζερ υπολόγισε τη διάμετρο της Έριδος σε 2.600 ±⁴⁰⁰₂₀₀ χιλιόμετρα.^[17]

Τον Νοέμβριο του 2010, μελετήθηκε από τη Γη μία αστρική επιπρόσθηση της Έριδος.^[5] Τα προκαταρκτικά δεδομένα από αυτό το γεγονός έθεσαν υπό αμφισβήτηση τις προηγούμενες εκτιμήσεις για το μέγεθός της.^[5] Οι ομάδες ανακοίνωσαν τα τελικά τους αποτελέσματα από την απόκρυψη του Οκτωβρίου του 2011 και εκτίμησαν τη διάμετρό της σε 2.326±12 χιλιόμετρα.^[4]

Επιφάνεια και ατμόσφαιρα

Καλλιτεχνική απεικόνιση της Έριδος.

Η φασματική ανάλυση της Έριδος αποκάλυψε την παρουσία μεθανίου, υποδεικνύοντας ότι η επιφάνειά της μπορεί να μοιάζει με αυτή του Πλούτωνα και του Τρίτωνα, οι οποίοι έχουν και αυτοί μεθάνιο στην επιφάνειά τους.^[18] Όμως, σε αντίθεση με τον κοκκινωπό Πλούτωνα, η Έρις έχει γκρι χρώμα^[10]. Πιστεύεται ότι το κόκκινο χρώμα του Πλούτωνα οφείλεται σε κόκκινες θολίνες, περιοχές οργανικών ενώσεων, οι οποίες σκουραίνουν την επιφάνεια και η θερμοκρασία αυξάνεται, οδηγώντας το μεθάνιο στην εξάτμιση. Όμως η Έρις βρίσκεται μακρύτερα από τον Ήλιο και το μεθάνιο συμπυκνώνεται στην επιφάνειά της. Αυτή η ομοιόμορφη συμπύκνωση πάνω στην επιφάνειά της μειώνει τις διαφορές στη λευκαύγειά της και καλύπτει τις θολίνες.^[19]

Δορυφόρος

Το 2005 το Αστεροσκοπείο Κεκ παρατήρησε τα τέσσερα μεγαλύτερα μεταποσειδώνια αντικείμενα (Πλούτωνα, Μακεμάκε, Χαουμέια και Έρις)^[20]. Στις 10 Σεπτεμβρίου αποκαλύφθηκε ένα φεγγάρι γύρω από την Έριδα.^[21] Αυτός ο δορυφόρος πήρε το παρατσούκλι Γαβριέλα από τον Μπράουν και το 2006 πήρε το επίσημο όνομα Δυσνομία^[22]. Έχει διάμετρο 100 με 250 χιλιόμετρα και περιφέρεται σε απόσταση 37.000 χιλιόμετρα από την Έριδα.

Παραπομπές

↑ Staff (1 Μαΐου 2007). «Discovery Circumstances: Numbered Minor Planets». IAU: Minor Planet Center. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2007.
↑ ^2,0 ^2,1 «JPL Small-Body Database Browser: 136199 Eris (2003 UB313)». 4 Οκτωβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2009.
↑ ^3,0 ^3,1 «JPL Small-Body Database Browser: 136199 Eris (2003 UB313)» (September 18, 2014 last obs). Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2014.
↑ ^4,0 ^4,1 «Size, density, albedo and atmosphere limit of dwarf planet Eris from a stellar occultation». European Planetary Science Congress Abstracts 6. 2011. http://meetingorganizer.copernicus.org/EPSC-DPS2011/EPSC-DPS2011-137-8.pdf. Ανακτήθηκε στις 2011-09-14.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Beatty, Kelly (Νοέμβριος 2010). «Former 'tenth planet' may be smaller than Pluto». NewScientist.com. Sky and Telescope. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2011.
↑ Michael E. Brown and Emily L. Schaller (2007). «The Mass of Dwarf Planet Eris» (abstract page). Science 316 (5831): 1585. doi:10.1126/science.1139415. PMID 17569855. http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/316/5831/1585.
↑ «AstDys (136199) Eris Ephemerides». Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Ιουνίου 2011. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2009.
↑ JPL/NASA (22 Απριλίου 2015). «What is a Dwarf Planet?». Jet Propulsion Laboratory. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2022.
↑ Staff (29 Φεβρουαρίου 2004). «Minor Planet Designations». IAU: Minor Planet Center. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2007.
↑ ^10,0 ^10,1 Mike Brown (2006). «The discovery of 2003 UB313 Eris, the largest known dwarf planet». Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2007.
↑ Marc W. Buie (6 Νοεμβρίου 2007). «Orbit Fit and Astrometric record for 136199». Deep Ecliptic Survey. Ανακτήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2007.
↑ ^12,0 ^12,1 Yeomans, Donald K. «Horizons Online Ephemeris System». California Institute of Technology, Jet Propulsion Laboratory. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2007.
↑ Wm. Robert Johnston (21 Αυγούστου 2007). «(136199) Eris and Dysnomia». Johnston's Archive. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2007.
↑ «Comment on the recent Hubble Space Telescope size measurement of 2003 UB313 by Brown et al». Max Planck Institute. 2006. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2007.
↑ «Hubble Finds 'Tenth Planet' Slightly Larger Than Pluto». NASA. 11 Απριλίου 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Αυγούστου 2008. Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2008.
↑ M. E. Brown, E.L. Schaller, H.G. Roe, D. L. Rabinowitz, C. A. Trujillo (2006). «Direct measurement of the size of 2003 UB313 from the Hubble Space Telescope» (PDF). The Astronomical Journal 643 (2): L61–L63. doi:10.1086/504843. http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/papers/ps/xsize.pdf.
↑ John Stansberry· Will Grundy· John Spencer· David Trilling· Dale Cruikshank· Jean-Luc Margot (2007). «Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope». University of Arizona, Lowell Observatory, California Institute of Technology, NASA Ames Research Center, Southwest Research Institute, Cornell University. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2007. Unknown parameter |authror3= ignored (βοήθεια); Missing |last3= in Authors list (βοήθεια)
↑ «Gemini Observatory Shows That "10th Planet" Has a Pluto-Like Surface». Gemini Observatory. 2005. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2007.
↑ Michael E. Brown, Chadwick A. Trujillo, David L. Rabinowitz (2005). «Discovery of a Planetary-sized Object in the Scattered Kuiper Belt» (abstract page). The Astrophysical Journal 635 (1): L97–L100. doi:10.1086/499336. http://arxiv.org/abs/astro-ph/0508633.
↑ M. E. Brown, M. A. van Dam, A. H. Bouchez, D. LeMignant, C. A. Trujillo, R. Campbell, J. Chin, Conrad A., S. Hartman, E. Johansson, R. Lafon, D. L. Rabinowitz, P. Stomski, D. Summers, P. L. Wizinowich (2006). «Satellites of the largest Kuiper belt objects» (abstract page). The Astrophysical Journal 639 (1): L43–L46. doi:10.1086/501524. http://arxiv.org/abs/astro-ph/0510029.
↑ Michael E. Brown; M.A. van Dam, A.H.Bouchez, D.Le Mignant, R.D.Campbell, J.C.Y. Chin, A.Conrad, S.K.Hartman, E.M.Johansson, R.E.Lafon, D.L. Rabinowitz, P.J.Stomski Jr., D.M.Summers, C.A.Trujillo, P.L. Wizinowich (2006). «Satellites of the largest Kuiper belt objects» (PDF). Astrophysical Journal Letters 639 (L43).
↑ IAUC 8747 13 Σεπτεμβρίου 2006 (ονοματοδοσία)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Έρις (πλανήτης νάνος)

Michael Brown's webpage about Eris
Java 3D orbit visualization Αρχειοθετήθηκε 2005-07-31 στο Wayback Machine.
Trans-Neptunian Object 2003 UB313 — IAU statement regarding the planetary status of Eris
Press release on the Spitzer Space Telescope trying to image 2003 UB313 again Αρχειοθετήθηκε 2005-12-02 στο Wayback Machine.

Παρατηρητήρια που συμμετείχαν

Keck Observatory, Hawaiʻi, US
Palomar
Gemini
IRAM (Institut de Radio Astronomie Millimétrique (Institute for Millimetric Radio Astronomy)): French-German (Max-Planck Institut fur Radioastronomy, Bonn) and Spanish (where the 30 m telescope is situated) collaborative programme.
HST

[discovery-1] Staff (1 Μαΐου 2007). «Discovery Circumstances: Numbered Minor Planets». IAU: Minor Planet Center. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2007.

[jpl-2] 2,0 ^2,1 «JPL Small-Body Database Browser: 136199 Eris (2003 UB313)». 4 Οκτωβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2009.

[jpldata-3] 3,0 ^3,1 «JPL Small-Body Database Browser: 136199 Eris (2003 UB313)» (September 18, 2014 last obs). Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2014.

[sicardy-4] 4,0 ^4,1 «Size, density, albedo and atmosphere limit of dwarf planet Eris from a stellar occultation». European Planetary Science Congress Abstracts 6. 2011. http://meetingorganizer.copernicus.org/EPSC-DPS2011/EPSC-DPS2011-137-8.pdf. Ανακτήθηκε στις 2011-09-14.

[Beatty2010-NewScientist-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Beatty, Kelly (Νοέμβριος 2010). «Former 'tenth planet' may be smaller than Pluto». NewScientist.com. Sky and Telescope. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2011.

[mass-6] Michael E. Brown and Emily L. Schaller (2007). «The Mass of Dwarf Planet Eris» (abstract page). Science 316 (5831): 1585. doi:10.1126/science.1139415. PMID 17569855. http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/316/5831/1585.

[AstDys-7] «AstDys (136199) Eris Ephemerides». Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Ιουνίου 2011. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2009.

[8] JPL/NASA (22 Απριλίου 2015). «What is a Dwarf Planet?». Jet Propulsion Laboratory. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2022.

[designation-9] Staff (29 Φεβρουαρίου 2004). «Minor Planet Designations». IAU: Minor Planet Center. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2007.

[New_Planet-10] 10,0 ^10,1 Mike Brown (2006). «The discovery of 2003 UB313 Eris, the largest known dwarf planet». Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2007.

[Buie-11] Marc W. Buie (6 Νοεμβρίου 2007). «Orbit Fit and Astrometric record for 136199». Deep Ecliptic Survey. Ανακτήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2007.

[horizons-12] 12,0 ^12,1 Yeomans, Donald K. «Horizons Online Ephemeris System». California Institute of Technology, Jet Propulsion Laboratory. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2007.

[johnston-13] Wm. Robert Johnston (21 Αυγούστου 2007). «(136199) Eris and Dysnomia». Johnston's Archive. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2007.

[14] «Comment on the recent Hubble Space Telescope size measurement of 2003 UB313 by Brown et al». Max Planck Institute. 2006. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2007.

[15] «Hubble Finds 'Tenth Planet' Slightly Larger Than Pluto». NASA. 11 Απριλίου 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Αυγούστου 2008. Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2008.

[16] M. E. Brown, E.L. Schaller, H.G. Roe, D. L. Rabinowitz, C. A. Trujillo (2006). «Direct measurement of the size of 2003 UB313 from the Hubble Space Telescope» (PDF). The Astronomical Journal 643 (2): L61–L63. doi:10.1086/504843. http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/papers/ps/xsize.pdf.

[spitzer-17] John Stansberry· Will Grundy· John Spencer· David Trilling· Dale Cruikshank· Jean-Luc Margot (2007). «Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope». University of Arizona, Lowell Observatory, California Institute of Technology, NASA Ames Research Center, Southwest Research Institute, Cornell University. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2007. Unknown parameter |authror3= ignored (βοήθεια); Missing |last3= in Authors list (βοήθεια)

[18] «Gemini Observatory Shows That "10th Planet" Has a Pluto-Like Surface». Gemini Observatory. 2005. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2007.

[19] Michael E. Brown, Chadwick A. Trujillo, David L. Rabinowitz (2005). «Discovery of a Planetary-sized Object in the Scattered Kuiper Belt» (abstract page). The Astrophysical Journal 635 (1): L97–L100. doi:10.1086/499336. http://arxiv.org/abs/astro-ph/0508633.

[20] M. E. Brown, M. A. van Dam, A. H. Bouchez, D. LeMignant, C. A. Trujillo, R. Campbell, J. Chin, Conrad A., S. Hartman, E. Johansson, R. Lafon, D. L. Rabinowitz, P. Stomski, D. Summers, P. L. Wizinowich (2006). «Satellites of the largest Kuiper belt objects» (abstract page). The Astrophysical Journal 639 (1): L43–L46. doi:10.1086/501524. http://arxiv.org/abs/astro-ph/0510029.

[discoveryeris-21] Michael E. Brown; M.A. van Dam, A.H.Bouchez, D.Le Mignant, R.D.Campbell, J.C.Y. Chin, A.Conrad, S.K.Hartman, E.M.Johansson, R.E.Lafon, D.L. Rabinowitz, P.J.Stomski Jr., D.M.Summers, C.A.Trujillo, P.L. Wizinowich (2006). «Satellites of the largest Kuiper belt objects» (PDF). Astrophysical Journal Letters 639 (L43).

[22] IAUC 8747 13 Σεπτεμβρίου 2006 (ονοματοδοσία)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]